Przejdź do zawartości

Meteor czelabiński

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Meteor czelabiński
Państwo

 Rosja

Miejsce

obwód czelabiński

Rodzaj zdarzenia

Fala uderzeniowa związana z rozpadem bolidu

Data

15 lutego 2013

Godzina

9:20 czasu lokalnego

Ofiary śmiertelne

0 osób

Ranni

≈ 1500 osób

Zaginieni

0

Położenie na mapie Rosji
Mapa konturowa Rosji, po lewej nieco na dole znajduje się punkt z opisem „miejsce zdarzenia”
Położenie na mapie obwodu czelabińskiego
Mapa konturowa obwodu czelabińskiego, blisko centrum na prawo u góry znajduje się punkt z opisem „miejsce zdarzenia”
Ziemia55°N 61°E/55,000000 61,000000
Multimedia w Wikimedia Commons
Ślad pozostawiony przez meteor

Meteor czelabiński – przelot superbolidu[1] o średnicy około 17–20 metrów i masie wynoszącej do 10 tysięcy ton, obserwowany nad południowym Uralem 15 lutego 2013 roku około godziny 9:20 lokalnego czasu (4:20 CET)[2]. Po wejściu w atmosferę Ziemi bolid rozpadł się po 32,5 sekundach lotu[2] na wysokości 29,7 kilometrów nad powierzchnią Ziemi[3] nad obwodem czelabińskim[4][5]. Przelot bolidu widziany był także z obwodów tiumeńskiego i swierdłowskiego oraz z przylegających regionów Kazachstanu.

Powstała w wyniku przelotu i eksplozji bolidu silna fala uderzeniowa spowodowała znaczne straty (uszkodzonych zostało ponad 7500 budynków), a także obrażenia u ponad tysiąca pięciuset osób[potrzebny przypis].

W tym samym dniu, 15 godzin później, w pobliżu Ziemi przeleciała planetoida 2012 DA14 (obecna nazwa to (367943) Duende) o średnicy około 50 metrów, odkryta w 2012 roku; bliski przelot tej planetoidy i upadek meteorytu czelabińskiego nie były jednak ze sobą powiązane[2][6].

Meteoroid, którego przelot i spadek obserwowano w rejonie Czelabińska, był największym znanym obiektem kosmicznym, jaki zderzył się z Ziemią od czasu katastrofy tunguskiej w 1908[2].

Meteoroid

[edytuj | edytuj kod]
 Osobny artykuł: Meteoroid.
Porównanie orbity 2012 DA14 (mały niebieski okrąg) i wstępnie obliczonej orbity meteoroidu czelabińskiego (duża niebieska elipsa)
Porównanie rozmiaru meteoru czelabińskiego z Jumbo Jetem, meteorem z krateru Barringera i największym znanym meteorytem, Hoba

Meteoroid, który wleciał w atmosferę należał do obiektów bliskich Ziemi i należał do grupy Apolla[7]. Obiekt nie został dostrzeżony przez astronomów przed jego upadkiem. Jego rozmiary były zbyt małe, aby była duża szansa na odkrycie go w ramach kosmicznych programów obserwacyjnych, śledzących ruchy obiektów bliskich Ziemi i potencjalnie niebezpiecznych obiektów (niemniej w 2008 odkryto 2-metrowy meteoroid 2008 TC3 na około 20 godzin przed jego uderzeniem w Ziemię). Ponadto meteoroid przyleciał od strony Słońca, przez co trudniej było go dostrzec w trakcie zbliżania się do Ziemi[8].

W momencie wejścia w atmosferę Ziemi średnica obiektu wynosiła około 17–20 m[9]. Znalezione w meteorycie czelabińskim fragmenty jadeitu wskazują na to, że około 290 milionów lat temu meteoroid o średnicy około 150 metrów zderzył się ze znacznie większym meteoroidem z prędkością wynoszącą około 0,4–1,5 km/s[9]. W momencie zderzenia doszło do wyzwolenia znacznej energii i temperatura bolidu wzrosła miejscami do przynajmniej 1700–2000 °C, co doprowadziło do powstania między innymi jadeitu[9].

Zderzenia meteoroidów z Ziemią nie są rzadkością. Szacuje się, że codziennie w atmosferę Ziemi wpada około 274 ton materiałów kosmicznych (ok. 100 tys. ton w skali rocznej), ale większość tego typu wydarzeń pozostaje niezauważona, ponieważ są to bardzo małe ziarenka skalne. Większe meteoroidy o średnicy do dziesięciu metrów zderzają się z Ziemią co około godzinę, ale i te wydarzenia zazwyczaj pozostają niezauważone, chyba że następują nad gęsto zamieszkanymi terenami[10]. Zderzenia meteoroidów takiej wielkości, jak meteor czelabiński zdarzają się statystycznie według różnych szacunków co kilkadziesiąt do 100 lat[2][5], a o rozmiarach większych niż 100 metrów – nie częściej niż co tysiąc lat[10]. Astronomowie szacują, że w samej grupie Apolla znajduje się około 80 milionów obiektów wielkości meteoroidu, który rozpadł się nad Rosją[11].

Wydarzenie zbiegło się w czasie z przelotem w pobliżu Ziemi większej planetoidy 2012 DA14[2]. Według większości ekspertyz, w tym pochodzących z Europejskiej Agencji Kosmicznej[6], NASA[2], Sodankylä Geophysical Observatory[12] i źródeł rosyjskich[13], między tymi dwoma obiektami nie ma związku. W stosunku do powierzchni Ziemi 2012 DA14 poruszał się w kierunku północnym, a bolid uralski był skierowany w przybliżeniu na zachód[14].

Według opublikowanej w 2013 analizy komputerowej wykorzystującej metodę Monte Carlo, superbolid mógł być odkrytą w 2011 planetoidą 2011 EO40[15].

Szacunkowe wyliczenia parametrów orbitalnych meteoroidu
Parametr Aphelium
(Q) 		Peryhelium
(q) 		Półoś wielka
(a) 		Ekscentryczność
orbity
(e) 		Inklinacja
(i) 		Długość
węzła
wstępującego
(Ω) 		Argument
perycentrum
(ω)
Jednostki j.a. (°)
AMS[16] 2,53 0,80 1,66 0,52 4,05° 326,43° 116,0°
Zuluaga2013[7] 2,64 0,82 1,73 0,51 3,45° 326,70° 120,62°
iau3423[1] 2,33 0,768 1,55 0,50 3,6° 326,41° 109,7°

Przelot i rozpad

[edytuj | edytuj kod]
Ilustracja faz lotu; od wejścia do atmosfery do upadku: meteoroid – meteor (bolid) – meteoryt
Trajektoria przelotu

Według nagrań wideo radiant meteoru (punkt na niebie, z którego nadleciał) znajdował się po lewej stronie i powyżej wschodzącego Słońca[14]. Bolid poruszał się w przybliżeniu w kierunku zachodnim, wszedł do atmosfery pod kątem około 20° do poziomu, z prędkością około 19 km/s (64 tys. km/h)[3].

Początek przelotu zaobserwowano o godzinie 9:20 czasu lokalnego (4:20 CET)[2]. Zdarzeniu towarzyszył blask, który w kulminacyjnym momencie osiągnął jasność większą od Słońca[2] oraz silna fala uderzeniowa[17]. Według świadków wydarzenia po przelocie meteoru powietrze miało zapach prochu[potrzebny przypis].

Eksplozja meteoru została zarejestrowana przez siedemnaście z 45 stacji pomiarów infradźwięków działających w ramach programu Comprehensive Nuclear-Test-Ban Treaty Organization. Odgłos wybuchu w zakresie infradźwięków został zmierzony nawet w oddalonej o piętnaście tysięcy kilometrów stacji badawczej na Antarktyce. Był to najpotężniejszy wybuch do tej pory uchwycony przez sensory CTBTO[18]. Na podstawie pomiarów stacji CTBTO szacuje się, że energia wytracona w atmosferze odpowiadała energii wybuchu blisko 0,5 megatony TNT[2] (blisko 40 razy większa od energii wybuchu bomby atomowej zrzuconej na Hiroshimę[3]). Według szacunków astronomów masa meteoroidu wynosiła około siedem do dziesięciu tysięcy ton, a średnica około piętnastu do siedemnastu metrów[2][5]. Lot obiektu od momentu wejścia meteoroidu do atmosfery aż do rozpadu bolidu trwał 32,5 sekundy[2]. Rozpad bolidu miał miejsce niedaleko od Czelabińska na wysokości 29,7 kilometrów nad powierzchnią Ziemi. Meteor w szczytowym momencie był jaśniejszy od Słońca o około 6 razy. Część osób doznało poparzeń słonecznych[3].

Fala uderzeniowa pochodząca od lecącego pod niewielkim kątem do poziomu bolidu rozchodziła się niemal prostopadle do powierzchni ziemi. Na podstawie zniszczeń szacuje się, że jej ciśnienie było 10-20 razy większe od atmosferycznego[2]. Fala uderzeniowa wywołała fale sejsmiczne, które zostały zarejestrowana przez stacje sejsmiczne. Wstrząs miał wielkość 2,7 w skali Richtera[19].

Ocenia się, że była to największa planetoida, jaka trafiła w Ziemię od czasu tzw. katastrofy tunguskiej w 1908 roku[2]. W 1949 w okolicach Czelabińska miało miejsce podobne zdarzenie, spadł tam wówczas deszcz meteorytów, z którego odnaleziono dwadzieścia fragmentów meteorytów o łącznej masie dwustu kilogramów[20].

Odnalezienie meteorytu

[edytuj | edytuj kod]
 Osobny artykuł: Czelabińsk (meteoryt).
Fragment meteorytu

Po upadku meteorytu znaleziono bardzo wiele jego fragmentów, większość z nich ma wielkość kilku milimetrów, ale zdarzają się też większe kawałki. Na powierzchni lodu pokrywającego jezioro Czebarkul znaleziono otwór o średnicy 6 metrów, który mógł zostać wybity przez upadający fragment bolidu, ale nurkowie dotychczas nie odkryli żadnych jego szczątków[21].

17 lutego 2013 znaleziono dwa niewielkie fragmenty meteorytu w pobliżu krawędzi przerębla wybitego w lodowej pokrywie jeziora. Zostały one zidentyfikowane jako należące do grupy chondrytów zwyczajnych. Zgodnie ze zwyczajem, że meteoryty zostają nazwane od miejsca ich znalezienia naukowcy, którzy je odnaleźli planowali nazwać je od miejscowości Czebarkul[22]. Ostatecznie nadano nazwę „Czelabińsk”[23].

Fragmenty meteorytu mogą osiągnąć dużą wartość kolekcjonerską, według ekspertów jeden gram materiału pochodzącego z tego meteorytu może być warty ponad dwa tysiące dolarów[24].

15 lutego 2014 roku, w rocznicę upadku meteorytu, w ósmym dniu Zimowych Igrzysk Olimpijskich w Soczi przyznano dziesięć złotych medali, które zawierały jego fragmenty[25][26]. Zwycięskimi sportowcami w tym dniu byli[25][26]:

Straty

[edytuj | edytuj kod]
Zniszczenia w Teatrze Dramatycznym w Czelabińsku
Wyrwa w dachu fabryki cynku

Eksplozja meteoroidu i wywołana przez nią fala uderzeniowa spowodowała znaczne straty[27]. Uszkodzonych zostało ponad siedem i pół tysiąca budynków[potrzebny przypis] w sześciu miastach znajdujących się w pobliżu trasy przelotu meteoroidu; najczęściej były to zniszczone okna[28].

W niektórych wypadkach zniszczenia były poważniejsze, np. częściowe zawalenie się jednego z budynków fabryki cynku w Czelabińsku i uszkodzenie hali widowiskowo-sportowej Traktor Arena[29]. Władze okręgu oszacowały straty materialne na co najmniej 1 miliard rubli (ponad 103 miliony złotych)[30].

Do placówek medycznych w okręgu czelabińskim zgłosiło się około 1500 osób[potrzebny przypis]. Większość osób odniosło powierzchowne obrażenia spowodowane przez szkło z szyb rozbitych przez falę uderzeniową[31][32], jednak 112 osób odniosło rany wymagające ich hospitalizacji[potrzebny przypis]. Jest to pierwszy przypadek w historii, w którym w wyniku katastrofy kosmicznej zostało poszkodowanych tak wiele osób[33][34].

Katastrofa w mediach

[edytuj | edytuj kod]

W kilka godzin po incydencie w Internecie pojawiły się liczne materiały wideo ukazujące przelot i rozpad bolidu, kondensacje powstałe na torze jego lotu oraz skutki fali uderzeniowej[35].

Premier Rosji Dmitrij Miedwiediew wydał oświadczenie, w którym potwierdził, że na Rosję spadł meteoryt. Powiedział także, że wydarzenie to pokazuje, iż meteoryty stanowią zagrożenie dla całej planety i należy stworzyć system zabezpieczający Ziemię przed takimi wydarzeniami w przyszłości[36].

Na temat uderzenia meteorytu powstały także teorie spiskowe. Według Władimira Żyrinowskiego nie był to przypadkowy upadek ciała niebieskiego, ale próba amerykańskiej broni[37].

Dzień po upadku meteorytu uralskiego zgłaszane były przeloty bolidów nad Kubą i nad Kalifornią[38][39].

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ a b Central Bureau for Astronomical Telegrams, International Astronomical Union: Trajectory and orbit of the Chelyabinsk superbolide. webalice.it. [dostęp 2013-02-22]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-03-17)]. (ang.).
  2. ↑ a b c d e f g h i j k l m n Meteor Not Linked to Asteroid Flyby. NASA. [dostęp 2018-08-27]. (ang.).
  3. ↑ a b c d Meteor z Czelabińska w szczegółach. Gdy eksplodował, był 30 razy jaśniejszy od Słońca. tvnmeteo.pl, 2013-11-06. [dostęp 2013-11-06]. (pol.).
  4. ↑ Orbit of the Russian Meteor. NASA. [dostęp 2013-02-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-03-07)]. (ang.).
  5. ↑ a b c Russia asteroid impact: ESA update and assessment. European Space Agency. [dostęp 2013-02-22]. (ang.).
  6. ↑ a b Russian Asteroid Strike. European Space Agency. [dostęp 2013-02-22]. (ang.).
  7. ↑ a b publikacja w otwartym dostępie – możesz ją przeczytać Jorge I. Zuluaga, Ignacio Ferrin. A preliminary reconstruction of the orbit of the Chelyabinsk Meteoroid. „Earth and Planetary Astrophysics”, 2013-02-21. arxiv.org. arXiv:1302.5377. (ang.). 
  8. ↑ Why Wasn’t the Russian Meteor Detected Before it Entered the Atmosphere?. NASA. [dostęp 2013-02-22]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-02-23)]. (ang.).
  9. ↑ a b c Shin Ozawa i inni, Jadeite in Chelyabinsk meteorite and the nature of an impact event on its parent body, „Scientific Reports”, 4 (1), 2014, DOI: 10.1038/srep05033, pmid=24852082, PMCID: PMC4030444 (ang.).
  10. ↑ a b Gunter Faure, Teresa M. Mensing: Introduction to Planetary Science: The Geological Perspective, s. 126. [dostęp 2013-02-22]. (ang.).
  11. ↑ Astronomers Calculate Orbit of Chelyabinsk Meteorite. technologyreview.com. [dostęp 2013-02-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-06-23)]. (ang.).
  12. ↑ Are 2012 DA14 and the Chelyabinsk meteor related?. kaira.sgo.fi. [dostęp 2013-02-25]. (ang.).
  13. ↑ Leonid Elenin: Siberian fireball. spaceobs.org. [dostęp 2013-02-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-03-04)]. (ang.).
  14. ↑ a b Asteroid 2012 DA14 – Earth Flyby Reality Check. NASA. [dostęp 2013-02-22]. (ang.).
  15. ↑ C. de la Fuente Marcos, R. de la Fuente Marcos: The Chelyabinsk superbolide: a fragment of asteroid 2011 EO40?. arXiv, 2013-06-30. [dostęp 2013-08-12]. (ang.).
  16. ↑ American Meteor Society: Large Daytime Fireball Hits Russia. amsmeteors.org. [dostęp 2013-02-25]. (ang.).
  17. ↑ Челябинский болид (komunikat Rosyjskiej Akademii Nauk). ras.ru, 2013-02-15. [dostęp 2013-02-25]. (ros.).
  18. ↑ Russian Fireball Largest Ever Detected by CTBTO’s Infrasound Sensors. ctbto.org. [dostęp 2013-02-22]. (ang.).
  19. ↑ Russia meteor blast produced 2.7 magnitude earthquake equivalent. csmonitor.com. [dostęp 2013-02-18]. (ang.).
  20. ↑ Monica M. Grady: Catalogue of Meteorites, s. 285. [dostęp 2013-02-22]. (ang.).
  21. ↑ W okolicy Czelabińska znajdowane są pierwsze meteoryty. To zwykłe chondryty. wyborcza.pl. [dostęp 2013-02-22]. (pol.).
  22. ↑ Russian Meteorite May Be Named Chebarkul. en.ria.ru. [dostęp 2014-01-14]. (ang.).
  23. ↑ Chelyabinsk. lpi.usra.edu, 2013-03-18. [dostęp 2014-01-14]. (ang.).
  24. ↑ Fragmenty czelabińskiego meteorytu mogą być 40 razy droższe niż złoto. wyborcza.pl. [dostęp 2013-02-22]. (pol.).
  25. ↑ a b Select gold medals at Sochi Olympics will include meteorite fragments to commemorate Russian meteor strike. nydailynews.com, 2013-08-25. [dostęp 2014-05-22]. (ang.).
  26. ↑ a b Medale przyznane w ósmym dniu olimpiady. sochi2014.com. [dostęp 2014-05-22]. (ang.).
  27. ↑ Eksplozja meteorytu nad Czelabińskiem. wyborcza.pl, 2013-02-15. [dostęp 2013-02-16].
  28. ↑ Falling Meteor Explodes Over Russia. wsj.com. [dostęp 2013-02-17]. (ang.).
  29. ↑ Meteor damage at Arena Traktor to be assessed on Monday. en.khl.ru, 2013-02-15. [dostęp 2013-02-15]. (ang.).
  30. ↑ Ущерб от челябинского метеорита превысит миллиард рублей. Lenta.ru, 2013-02-15. [dostęp 2013-02-15]. (ros.).
  31. ↑ После метеоритного дождя за помощью врачей обратилось 950 южноуральцев. chelyabinsk.ru. [dostęp 2013-02-25]. (ros.).
  32. ↑ Russian meteor blast injures at least 1,000 people, authorities say. cnn.com, 2013-02-16. [dostęp 2013-02-25]. (ang.).
  33. ↑ Russian meteor largest in a century. nature.com. [dostęp 2013-02-17]. (ang.).
  34. ↑ Size of Blast and Number of Injuries Are Seen as Rare for a Rock From Space. nytimes.com, 2013-02-16. [dostęp 2013-02-15]. (ang.).
  35. ↑ Meteorite hits central Russia, more than 500 people hurt. news.yahoo.com. [dostęp 2013-02-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-04-12)]. (ang.).
  36. ↑ Peter Fowler: PM Medvedev Says Russian Meteorite KEF-2013 Shows „Entire Planet” Vulnerable. newsroomamerica.com, 2013-02-15. [dostęp 2013-02-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-10-08)]. (ang.).
  37. ↑ Russian parliament member says meteor was actually a U.S. weapons test. washingtonpost.com. [dostęp 2013-02-18]. (ang.).
  38. ↑ Russian meteorite followed by claimed sightings in Cuba and California. guardian.co.uk. [dostęp 2013-02-25]. (ang.).
  39. ↑ California Fireball: Meteorite Streaks Across US Skies a Day After Russia Meteor (VIDEO). christianpost.com. [dostęp 2013-02-25]. (ang.).

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Meteor_czelabiński&oldid=74548935”