Przejdź do zawartości

Torchwood

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Torchwood
Ilustracja
Gatunek

Science Fiction
Dramat

Kraj produkcji

Wielka Brytania

Twórcy

Russell T. Davies

Główne role

John Barrowman
Eve Myles
Burn Gorman
Naoko Mori
Gareth David-Lloyd
Kai Owen
Mekhi Phifer
Alexa Havins
Bill Pullman

Muzyka tytułowa

Murray Gold

Liczba odcinków

41

Liczba serii

4

Nagrody

Saturn, BAFTA Cymru

lista odcinków
Produkcja
Produkcja

Russell T. Davies
Julie Gardner
Jane Tranter

Muzyka

Ben Foster
Murray Gold

Czas trwania odcinka

50 minut (seria 1-2)
60 minut (seria 3)
52 minuty (seria 4)

Pierwsza emisja
Data premiery

22 października 2006

Stacja telewizyjna

BBC Three (seria 1)
BBC Two (seria 2)
BBC One (seria 3-4)
BBC HD (seria 1-3)
Starz HD (seria 4)

Status

zawieszony

Chronologia
Powiązane

Doktor Who
Przygody Sary Jane
Torchwood bez tajemnic

Strona internetowa

Torchwood – brytyjski serial science fiction stworzony przez Russella T. Daviesa. Jest to spin-off brytyjskiego serialu pod tytułem Doktor Who. Serial opowiada o losach pracowników Instytutu Torchwood, który zajmuje się bronieniem Ziemi przed zagrożeniami z kosmosu. Główną siedzibą Instytutu jest Cardiff w Walii.

Głównym bohaterem serialu jest kapitan Jack Harkness (John Barrowman), nieśmiertelny człowiek z odległej przyszłości. Postać ta pojawiła się po raz pierwszy w serialu Doktor Who w 2005 roku, w odcinku Puste dziecko. Oprócz Barrowmana, początkowo w spin-offie występują: Eve Myles, Burn Gorman, Naoko Mori oraz Gareth David-Lloyd. Bohaterowie przez nich grani składają się na zespół specjalistów z Torchwood, pomagając tropić kosmitów, chronić planetę przed zagrożeniami ze strony obcej technologii oraz trzymać pieczę nad szczeliną czasu znajdującą się w Cardiff. W czwartej serii do ekipy aktorów dołączają m.in. Mekhi Phifer, Alexa Havins oraz Bill Pullman.

Serial wraz z rosnącym zainteresowaniem widzów zmieniał kanał w miarę swojego nadawania, zaczynając od BBC Three (pierwsza seria) do BBC Two (druga seria) i BBC One (seria trzecia). Dzięki dodatkowemu finansowaniu oraz współpracy z amerykańską telewizją przy produkcji czwartej serii, można ją było zobaczyć zarówno na BBC One, jak i na amerykańskim kanale telewizyjnym Starz. W przeciwieństwie do serialu Doktor Who, który jest kierowany zarówno do dzieci, jak i dorosłych, Torchwood jest przeznaczony dla starszej widowni, co widać zwłaszcza przez pokazywanie scen erotycznych.

30 października 2012 roku twórca serii ogłosił, że pomimo iż serial nie został anulowany, jego dalsza produkcja została odłożona na bliżej niesprecyzowany termin i dużo czasu upłynie, nim piąta seria wejdzie w fazę realizacji[1][2]. Firma Big Finish wyprodukowała w 2015 roku serię odcinków radiowych związanych z serialem[3].

Produkcja

[edytuj | edytuj kod]

Jeszcze przed przywróceniem produkcji serialu Doktor Who w 2004 roku[4], osoba odpowiedzialna za jego powrót na antenę i późniejszy producent wykonawczy tegoż serialu – Russell T. Davies – zaczął rozwijać pomysł na serial zawierający wątki zarówno kryminalne, jak i science-fiction, w stylu amerykańskich seriali takich jak Buffy: Postrach wampirów i Anioł ciemności[5][6]. Pomysł na serial, pierwotnie zatytułowany Excalibur, został porzucony aż do roku 2005, gdy kontroler kanału BBC Three, Stuart Murphy, zaproponował Daviesowi stworzenie serialu science fiction przeznaczonego dla starszej widowni, którego emisja mogłaby się odbywać w godzinach wieczornych[6].

Podczas produkcji pierwszych odcinków wznowionego serialu Doktor Who (które były później emitowane w 2005 roku), do zamaskowania produkcji serialu – by zapobiec wyciekowi informacji i przechwyceniu materiału wyjściowego – używano anagramu nazwy serialu – Torchwood[7]. Daviesowi tak bardzo spodobał się ten anagram[8], że połączył słowo Torchwood z jego wcześniejszym pomysłem Excalibur i postanowił stworzyć na tej podstawie spin-offa Doktora Who[6]. Następnie słowo Torchwood oraz historia Instytutu zostały „zasiane” w odcinkach drugiego sezonu serialu Doctor Who, otwierając w ten sposób drzwi do spin-offu[9].

Pierwsze trzy sezony serialu były produkowane przez BBC Wales. Producentami wykonawczymi serialu byli Julie Gardner oraz Russel T Davies. BBC Three reklamowało serię Torchwood jako najważniejszy program sezonu 2006[10]. Sukces pierwszej serii spowodował, że BBC zdecydowało się przenieść emisję drugiej na kanał BBC Two, a następnie, w 2009 roku, emisję trzeciej na BBC One[11].

Pierwszy sezon nowego serialu zawiera treści niemalże niespotykane w Doktorze Who, m.in. sceny erotyczne (w tym homoseksualne) oraz wulgaryzmy[12][13]. Jednakże, z powodu dużego zainteresowania serialem ze strony młodszej widowni pomimo wątków przeznaczonych dla dorosłych, BBC zdecydowało przygotować drugi sezon tak, by po drobnej modyfikacji odcinki serialu można było emitować wcześniej w ciągu dnia i z niższym ograniczeniem wiekowym. To spowodowało, że motywy przeznaczone wyłącznie dla dorosłych przestały być główną osnową serialu, po to, by ułatwić wprowadzenie ewentualnych zmian[14].

Produkcja trzeciej serii, zatytułowana Dzieci Ziemi (ang. Children of Earth), rozpoczęła się 18 sierpnia 2008, a jej fabuła składa się tym razem tylko z pięciu odcinków, które tworzą jedną historię. Jej emisja trwała przez pięć kolejnych dni, od 6 do 11 lipca 2009[15]. Russell T. Davies oraz Julie Gardner pozostali na stanowisku producenta wykonawczego a Peter Bennett był producentem wszystkich odcinków sezonu[16]. Jednakże, z powodu ustanowienia emisji trzeciego sezonu serialu w letnie popołudnia, w czasie, gdy telewizja gromadzi najmniejszą widownię, Davies wyraził obawę, że BBC nie docenia serialu[17]. Aktor odgrywający główną postać – John Barrowman – wyraził natomiast opinię, że serial jest lekceważony przez szefostwo BBC, pomimo udowodnionej jego zdaniem popularności i sukcesu, jaki odniósł[11].

W sierpniu 2009 roku Davies ogłosił, że czwarty sezon serialu jest już gotowy do realizacji[18], jednak w listopadzie 2009 okazało się, że produkcja kolejnej serii rozpocznie się dopiero w styczniu 2011 roku[19]. W tym czasie Davies poszukiwał partnerów, który zapewniliby przyszłość finansową serialu. Ostatecznie, udało mu się nawiązać współpracę z płatną kablową siecią telewizjną Starz[20]. Produkcja czwartego sezonu została oficjalnie ogłoszona dopiero w czerwcu 2010[21][22]. Dziesięcioodcinkowa seria, składająca się na jedną historię, powstała ostatecznie przy współpracy pomiędzy BBC Wales, Starz oraz BBC Worldwide[21] i została wyemitowana w 2011 roku[23]. Podobnie jak trzecia seria, czwarta również otrzymała podtytuł, tym razem Dzień cudów (ang. Miracle Day).

Po zakończeniu emisji premierowych odcinków czwartego sezonu, Chris Albrecht, szef departamentu produkcji, zapewnił, że jest zainteresowany produkcją kolejnych sezonów serialu i że dalsze losy serialu będą zależeć od innych zobowiązań Daviesa[24].

Postacie

[edytuj | edytuj kod]
Obsada serialu
John Barrowman
(kapitan Jack Harkness, 2006-2011)
Eve Myles
(Gwen Cooper, 2006-2011)
Gareth David-Lloyd
(Ianto Jones, 2006–2009)
Naoko Mori
(Toshiko Sato, 2006-2008)

W przeciwieństwie do programu, z którego się wyodrębnił, Torchwood skupia się na grupie bohaterów, a nie na jednym bohaterze, który ma towarzyszy. Początkowo serial przedstawia małą grupkę łowców kosmitów znaną jako Torchwood 3, której siedziba znajduje się w Cardiff. Drużyna składa się z pięciu osób, których dowódcą jest kapitan Jack Harkness, były agent czasu z dalekiej przyszłości, który mieszka na Ziemi od XIX wieku. Drugą w kolejności jest Gwen Cooper (Eve Myles), która dołącza do zespołu w pierwszym odcinku i odkrywa kolejne tajemnice równo z widzem; pozostali członkowie zespołu to lekarz Owen Harper (Burn Gorman), specjalista komputerowy Toshiko Sato (Naoko Mori) oraz pracownik biurowy Ianto Jones (Gareth David-Lloyd). Bohaterami drugoplanowymi są Rhys Williams (Kai Owen) – narzeczony, a później mąż Gwen (od trzeciej serii postać awansuje do głównej obsady). Innym bohaterem drugoplanowym jest Andy Davidson (Tom Price), były partner Gwen z policji, który pojawia się we wszystkich sezonach serialu. Ponadto w pierwszych dwóch seriach aktor Paul Kasey pojawia się regularnie w bardzo silnej charakteryzacji, grając różnych kosmitów, m.in. humanoidalnych Weevil. Pozostali ważniejsi bohaterowie to między innymi Martha Jones (Freema Agyeman), była podróżniczka w czasie i towarzyszka Doktora, obecnie lekarz wojskowy pracujący w organizacji militarnej UNIT[25]. Oprócz tego aktor James Marsters pojawia się w roli kapitana Johna Harta, byłego kochanka Jacka i jego partnera z Agencji czasu. W drugiej i czwartej serii pojawiają się również rodzice Gwen – Geraint (William Thomas) oraz Mary Cooper (Sharon Morgan).

Trzecia seria, zatytułowana Torchwood: Children of Earth (w Polsce Torchwood: Dzieci Ziemi), w przeciwieństwie do dwóch poprzednich sezonów, opowiada jedną historię, w której zarówno bohaterowie, jak i cała Wielka Brytania radzą sobie z inwazją kosmitów nazwanych 456, używających dzieci do komunikacji ze światem. W związku z tym widzowi zostaje przedstawiona ogromna ilość zupełnie nowych bohaterów, którzy występują tylko w odcinkach tej serii. Są to: sekretarz stanu John Frobisher (Peter Capaldi), niedoszła ofiara porwania przez kosmitów – Clem McDonald (Paul Copley), asystentka Frobishera Bridget Spears (Susan Brown), premier Brian Green (Nicholas Farrell), bezwzględna agentka Johnson (Liz May Brice), córka Jacka Harknessa – Alice (Lucy Cohu) i jej syn Steven (Bear McCausland) oraz siostra Ianto – Rhiannon (Katy Wix). Postać o imieniu Lois Habiba (Cush Jumbo) została napisana po tym, jak okazało się, że Freema Agyeman nie będzie mogła powrócić do serialu w roli Marthy[26].

W czwartej serii, mającej podtytuł Miracle Day (a w Polsce Dzień cudów), główna obsada została rozszerzona do ośmiu osób[27] Barrowman, Myles i Owen powracają w swoich rolach. Nowi dla ekipy Torchwood są agenci CIA – Rex Matheson (Mekhi Phifer)[28] oraz Esther Drummond (Alexa Havins)[29]. Do ekipy dołącza również chirurg Vera Juarez (Arlene Tur)[30], Oswald Danes (w tej roli Bill Pullman)[31][32][33] oraz Lauren Ambrose jako Jilly Kitzinger[34]. Postaci drugoplanowe to między innymi dyrektor CIA Brian Friedkin (Wayne Knight), Allen Shapiro (John de Lancie), Colin Maloney (Marc Vann), siostra Esther – Sarah Drummond (Candace Brown), oraz analityk CIA Charlotte Willis (Marina Benedict) i Olivia Colasanto (Nana Visitor).

Postać Aktor Sezony
1 2 3 4
Jack Harkness John Barrowman Postać główna
Gwen Cooper Eve Myles Postać główna
Owen Harper Burn Gorman Postać główna
Toshiko Sato Naoko Mori Postać główna
Ianto Jones Gareth David-Lloyd Postać główna
Rhys Williams Kai Owen Postać drugoplanowa Postać główna
Rex Matheson Mekhi Phifer Postać główna
Esther Drummond Alexa Havins Postać główna
Oswald Danes Bill Pullman Postać główna

Główne postacie

[edytuj | edytuj kod]
  • kapitan Jack Harkness (John Barrowman) – pochodzący z LI wieku dowódca Torchwood 3. Jest niezwykle tajemniczy, żaden z jego podwładnych nie zna jego prawdziwego imienia – Jack Harkness to imię pilota poległego w drugiej wojnie światowej, którego imię Jack przybrał podczas swojej podróży do Londynu lat 40. XX wieku. Jest byłym Agentem Czasu. Kiedy pewnego dnia obudził się i odkrył, że nie pamięta dwóch ostatnich lat swojego życia, odszedł z agencji i został kanciarzem. Jedną z ofiar jego przekrętu miał być Doktor, jednak po tym, jak przez przypadek prawie doprowadził do zagłady ludzkości, dołączył do niego i jego towarzyszki, Rose Tyler. Zginął w wyniku walki z Dalekami na Satelicie 5, jednak Rose, która wchłonęła w siebie energię wiru temporalnego napędzającego TARDIS, ożywiła go. W wyniku tego Jack jest nieśmiertelny – stanowi paradoks w czasie i przestrzeni. Po tym incydencie Doktor i Rose porzucają Jacka, który cofa się w czasie i wraca na Ziemię dzięki swojemu urządzeniu z Agencji Czasu. Niestety w wyniku awarii urządzenia trafia na Ziemię pod koniec XIX wieku i musi tam zostać. W XXI wieku Jack fizycznie nadal wygląda na młodego człowieka i czeka na jakikolwiek kontakt z Doktorem, a równocześnie prowadzi i reorganizuje Torchwood. Jack jest omni-seksualny. Jak mówi Doktor w odcinku serialu Doktor Who The Doctor Dances (Doktor tańczy), w czasie, z którego pochodzi Jack, jest tak wiele gatunków, a tak mało czasu, więc wszyscy ludzie podróżują po wszechświecie i tańczą. Sam Jack przyznawał, że był już w ciąży i uprawiał seks oralny z obcymi.
  • Gwen Cooper (Eve Myles) – najmłodsza stażem pracownica Torchwood 3, była policjantka. W pierwszym odcinku serialu przypadkowo wpada na trop organizacji, kiedy ekipa Torchwood odsuwa jej zespół od badania zwłok. Po krótkim okresie śledzenia ich oraz po przetrwaniu ataku ze strony Suzie Costello, zostaje rekrutowana przez Jacka. Jako jedyna z głównych bohaterów od początku serialu jest w stałym, stabilnym związku z człowiekiem spoza ekipy. Z trudem przychodziło jej ukrywanie przed swoim narzeczonym prawdy o tym, gdzie pracuje i co robi, a frustracja ta w końcu doprowadziła ją do krótkotrwałego romansu z Owenem. Gwen bardzo kocha Rhysa, co podkreśla wielokrotnie, a kiedy Rhys przypadkowo dowiaduje się o istnieniu Torchwood i prawdziwej istocie pracy Gwen w odcinku Meat, Gwen odmawia podania mu tabletki, która miałaby usunąć wspomnienia o tym odkryciu. W odcinku Something Borrowed Gwen wychodzi za mąż za Rhysa. Bohaterka posiada ogromne zdolności przywódcze i w czasie między pierwszym a drugim sezonem serialu, kiedy dowódca zespołu, Jack Harkness, jest nieobecny, przejmuje jego obowiązki pomimo najmniejszego doświadczenia.
  • Owen Harper (Burn Gorman) – medyk Torchwood 3. Zajmuje się leczeniem ran pochodzenia pozaziemskiego u swoich współpracowników, sekcjami obcych, badaniem ludzi, których zgon mogli spowodować obcy. Owen jest najbardziej cynicznym i nieprzyjemnym w obyciu członkiem zespołu. Jego życie kręci się wokół przygodnego seksu, alkoholu i pracy. Miał romans między innymi z Suzie Costello i Gwen Cooper a ponadto jest obiektem westchnień Toshiko. On sam zakochany był w Diane Holmes, feministce i pilot samolotu, który przeleciał przez szczelinę z przeszłości. W odcinku Fragments dowiadujemy się, że zanim trafił do Torchwood, był zaręczony z Katie, młodą lekarką. Dziewczyna umiera na stole operacyjnym po tym, jak w jej mózgu zostaje wykryty obcy. To wtedy Owen po raz pierwszy spotyka Jacka. W odcinku Reset Owen zostaje postrzelony i umiera, jednak w Dead Man Walking Jack, odnalazłszy drugą rękawicę wskrzeszającą, przywraca go do życia. W zamiarze miał przywołać go na kilka minut, jednak – ku zaskoczeniu wszystkich – od tamtej chwili Owen wciąż pozostaje świadomy i przytomny, pomimo że jego ciało jest praktycznie martwe.
  • Ianto Jones (Gareth David-Lloyd) – pracownik biurowy Torchwood 3, zajmujący się głównie formalnościami i podawaniem kawy. W pierwszym sezonie postać nieodgrywająca większej roli, w drugim awansował ze względu na nieobecność Jacka. Ianto pracuje w Torchwood od dawna. Zanim trafił do zespołu Jacka, był pracownikiem Torchwood 1. Był w związku z Lisą, inna pracownicą Torchwood 1, która w trakcie wydarzeń z finału drugiego sezonu serialu Doktor Who została częściowo zamieniona w cyberkobietę. Od tamtego czasu Ianto trzymał ją w ukryciu, w piwnicy siedziby Torchwood 3. W połowie pierwszego sezonu Ianto zaczyna sypiać z Jackiem.
  • Toshiko Sato (Naoko Mori) – technik komputerowy Torchwood 3. Zajmuje się przede wszystkim kontrolowaniem odczytów dotyczących aktywności szczeliny czasu znajdującej się w centrum Cardiff. Toshiko w odcinku Mordercza wioska po raz pierwszy wyraża swoje zainteresowanie Owenem, natomiast w odcinku Reset udaje jej się umówić z nim na randkę. Po jego śmierci próbuje podnieść go na duchu i choć spotyka się z bardzo chłodnym przyjęciem, nie rezygnuje i udaje jej się w końcu przekonać Owena, że nic się dla niego nie skończyło. Toshiko jako jedyna z pracowników Torchwood 3 nie prowadzi intensywnego życia erotycznego ani uczuciowego. Poza jej uczuciem do Owena przejawiała sympatię względem zahibernowanego żołnierza z przeszłości, którego Torchwood 3 budziło raz do roku, oraz nawiązała relacje seksualne z kosmitką, która opanowała ciało dziewiętnastowiecznej prostytutki.
  • Rhys Williams (Kai Owen) – narzeczony Gwen. Niezbyt bystry, dobrotliwy Walijczyk. Posiada własną firmę przewozową. Uważał, że wszyscy kosmici atakujący Londyn nie byli rzeczywiści, a raczej czymś z rodzaju objawów zbiorowej halucynacji. Zmienia jednak zdanie w odcinku Meat, w którym odkrywa, czym naprawdę zajmuje się jego narzeczona. W odcinku Something Borrowed żeni się z Gwen.
  • Rex Matheson (Mekhi Phifer) – jest wysoko postawionym agentem pracującym dla CIA, który zaczyna badać sprawę Torchwood po tym, jak jego życie zostało zmienione przez zdarzenie zwane Dzień cudów. Później dołącza do ekipy Jacka, starając się znaleźć rozwiązanie problemu nieśmiertelności całego świata.
  • Esther Drummond (Alexa Havins) – pracownica CIA zajmująca stanowisko analityka, która staje się świadoma istnienia Instytutu w dniu, w którym nikt więcej nie umiera. Razem ze swoim kolegą Rexem łączy siły z dwoma ostatnimi członkami Torchwood. Jej wiedza, umiejętności komputerowe i przywiązanie do technologii stawiają ją jakoby w kontraście wobec bardziej „zorientowanych na akcję” bohaterów.
  • Oswald Danes (Bill Pullman) – pierwszego dnia fenomenu zwanego Dzień cudów, Oswald, były nauczyciel i pedofil-morderca przeżywa swoją własną egzekucję. Z powodu braku rozwiązań prawnych (formalnie nie żyje, bo zabiła go trucizna) jest tymczasowo wypuszczony z więzienia. Ochronę i popularność oferuje mu ekspert od Public relations – Jilly Kitzinger (Lauren Ambrose), którą przyjmuje, stając się jej klientem. Jednak w wyniku nieporozumień i odmiennych poglądów zaczyna współpracować z Torchwood.

Gościnnie

[edytuj | edytuj kod]
  • Suzie Costello (Indira Varma) – druga po Jacku specjalistka od obcej technologii w Torchwood 3. W pierwszym odcinku serialu dowiadujemy się, że tzw. rękawica wskrzeszająca całkowicie zawładnęła jej wyobraźnią, a Suzie – aby poćwiczyć jej używanie – mordowała przypadkowych ludzi. Suzie ginie w pierwszym odcinku serialu, a jej posadę otrzymuje Gwen Cooper. W odcinku Wciąż mordują Suzie zostaje przywrócona do życia za pomocą rękawicy wskrzeszającej i nie umiera po kilku minutach, jak reszta ofiar, a przeciwnie, zostaje całkowicie przytomna. Szybko wychodzi na jaw, że wysysa energię życiową z Gwen. Ginie na dobre, kiedy Toshiko niszczy rękawicę.
  • Martha Jones (Freema Agyeman) – była towarzyszka Doktora, która pracuje dla organizacji UNIT i pojawia się w 2 serii serialu, w trzyczęściowej historii obejmującej odcinki Reset, Dead Man Walking oraz A Day in the Death. W tych odcinkach zostaje tymczasowo przydzielona do zespołu Torchwood 3, by zbadać zagadkowe śmierci ludzi, o których wszelkie dane medyczne zostały usunięte z baz danych. Później, po śmierci Owena dołącza na krótko do Torchwood zastępując go na stanowisku medyka.

Wersja polska (lektor)

[edytuj | edytuj kod]

BBC Entertainment

[edytuj | edytuj kod]

Wersja polska:

Tekst:

  • Marta Rzeźnik (odc. 1-13),
  • Marta Robaczewska (odc. 14-26),
  • Ewa Śmietanka (odc. 27-31),
  • Michał Wawszczak (odc. 32-41)

Czytał:

AXN Sci-Fi, AXN Spin

[edytuj | edytuj kod]

Wersja polska: na zlecenie Telewizji AXN – SDI Media Polska
Tekst: Magdalena Machcińska-Szczepaniak

Czytał: Jacek Sobieszczański

Lista odcinków

[edytuj | edytuj kod]

Pierwszy sezon (2006-2007)

[edytuj | edytuj kod]

Producentami sezonu pierwszego i drugiego byli Richard Stokes oraz Chris Chibnall. Premierowe odcinki pierwszego sezonu można było obejrzeć w Polsce na kanale BBC Entertainment, w środy o godzinie 23:00.

Nr Tytuł Tytuł polski

Reżyseria Scenariusz

Premiera
(BBC 3)
Premiera w Polsce
(BBC Entertainment)
1 1 Everything Changes
Wielkie zmiany[a]
Brian Kelly Russell T. Davies 22 października 2006 17 września 2008
2 2 Day One
Dzień pierwszy
Brian Kelly Chris Chibnall 22 października 2006 24 września 2008
3 3 Ghost Machine
Maszyna duchów
Colin Teague Helen Raynor 29 października 2006 1 października 2008
4 4 Cyberwoman
Cyberkobieta
James Strong Chris Chibnall 5 listopada 2006 8 października 2008
5 5 Small Worlds
Małe światy
Alice Troughton Peter J. Hammond 12 listopada 2006 15 października 2008
6 6 Countrycide
Mordercza wioska
Andy Goddard Chris Chibnall 29 listopada 2006 22 października 2008
7 7 Greeks Bearing Gifts
Strzeż się darów!
Colin Teague Toby Whithouse 26 listopada 2006 29 października 2008
8 8 They Keep Killing Suzie
Wciąż mordują Suzie
James Strong Paul Tomalin
Dan McCulloch
3 grudnia 2006 5 listopada 2008
9 9 Random Shoes
Nie do pary
James Erskine Jacquetta May 10 grudnia 2006 12 listopada 2008
10 10 Out of Time
Spoza czasu
Alice Troughton Catherine Tregenna 17 grudnia 2006 19 listopada 2008
11 11 Combat
Walka
Andy Goddard Noel Clarke 24 grudnia 2006 26 listopada 2008
12 12 Captain Jack Harkness
Kapitan Jack Harkness
Ashley Way Catherine Tregenna 1 stycznia 2007 3 grudnia 2008
13 13 End of Days
Koniec świata
Ashley Way Chris Chibnall 1 stycznia 2007 10 grudnia 2008

Drugi sezon (2008)

[edytuj | edytuj kod]
Nr Tytuł

Reżyseria Scenariusz

Premiera
(BBC2)
Premiera w Polsce
(BBC Entertainment)
14 1 Kiss Kiss, Bang Bang
Ashley Way Chris Chibnall 16 stycznia 2008 2 czerwca 2009
15 2 Sleeper
Colin Teague James Moran 23 stycznia 2008 9 czerwca 2009
16 3 To the Last Man
Andy Goddard Helen Raynor 30 stycznia 2008 16 czerwca 2009
17 4 Meat
Colin Teague Catherine Tregenna 6 lutego 2008 23 czerwca 2009
18 5 Adam
Andy Goddard Catherine Tregenna 13 lutego 2008 30 czerwca 2009
19 6 Reset
Ashley Way J.C. Wilsher 13 lutego 2008 7 lipca 2009
20 7 Dead Man Walking
Andy Goddard Matt Jones 20 lutego 2008 14 lipca 2009
21 8 A Day in the Death
Andy Goddard Joseph Lidster 27 lutego 2008 21 lipca 2009
22 9 Something Borrowed
Ashley Way Phil Ford 5 marca 2008 28 lipca 2009
23 10 From Out of the Rain
Jonathan Fox Bassett Peter J. Hammond 12 marca 2008 11 sierpnia 2009
24 11 Adrift
Mark Everest Chris Chibnall 19 marca 2008 18 sierpnia 2009
25 12 Fragments
Jonathan Fox Bassett Chris Chibnall 21 marca 2008 25 sierpnia 2009
26 13 Exit Wounds
Ashley Way Chris Chibnall 4 kwietnia 2008 1 września 2009

Trzeci sezon – Dzieci Ziemi (2009)

[edytuj | edytuj kod]

Trzeci sezon, zatytułowany Children of Earth, w przeciwieństwie do poprzednich, składa się jedynie z pięciu odcinków tworzących jedną historię. Zostały one wyemitowane dzień po dniu w lipcu 2009 na kanale BBC One. Producentem tej serii był Peter Bennett. Oficjalnie reklamowany przez polski kanał BBC Entertainment podtytuł tej serii to Dzieci Ziemi, jednak w trakcie emisji, lektor czyta tytuł serialu jako Ziemskie Dzieci. Sezon ten był również nadawany na kanale AXN Sci-Fi w 2011 roku, także pod szyldem Dzieci Ziemi.

Nr Tytuł Tytuł polski

Reżyseria Scenariusz

Premiera
(BBC1)
Premiera w Polsce
(BBC Entertainment)
27 1 Day One
Dzień pierwszy
Euros Lyn Russell T. Davies 6 lipca 2009 3 października 2010
28 2 Day Two
Dzień drugi
Euros Lyn John Fay 7 lipca 2009 10 października 2010
29 3 Day Three
Dzień trzeci
Euros Lyn Russell T. Davies
James Moran
8 lipca 2009 17 października 2010
30 4 Day Four
Dzień czwarty
Euros Lyn John Fay 9 lipca 2009 24 października 2010
31 5 Day Five
Dzień piąty
Euros Lyn Russell T. Davies 10 lipca 2009 31 października 2010

Czwarty sezon – Dzień cudów (2011)

[edytuj | edytuj kod]

Sezon składa się z dziesięciu odcinków tworzących jedną historię. Pierwotnie zapowiadano, że sezon ten będzie nazywał się Torchwood: The New World (dosł. Torchwood: Nowy świat)[35], lecz w ostateczności zmieniono podtytuł na Miracle Day[36]. W Polsce wyemitowany został z podtytułem Dzień cudów. Do serii wydano również odcinek animowany, który wpasowuje się w wydarzenia czwartego sezonu. Został udostępniony w częściach w Internecie i nosi nazwę Torchwood: Web of Lies (dosł. Torchwood: Sieć kłamstw).

Nr Tytuł

Reżyseria Scenariusz

Premiera
(Starz / BBC1)
Premiera w Polsce
(BBC Entertainment)
32 1 The New World
Bharat Nalluri Russell T. Davies 8 lipca 2011 (Starz)
14 lipca 2011 (BBC1)
28 października 2012
33 2 Rendition
Billy Gierhart Doris Egan 15 lipca 2011 (Starz)
21 lipca 2011 (BBC1)
4 listopada 2012
34 3 Dead of Night
Billy Gierhart Jane Espenson 22 lipca 2011 (Starz)
28 lipca 2011 (BBC1)
11 listopada 2012
35 4 Escape to L.A.
Billy Gierhart Jim Gray
John Shiban
29 lipca 2011 (Starz)
4 sierpnia 2011 (BBC1)
18 listopada 2012
36 5 The Categories of Life
Guy Ferland Jane Espenson 5 sierpnia 2011 (Starz)
11 sierpnia 2011 (BBC1)
25 listopada 2012
37 6 The Middle Men
Guy Ferland John Shiban 12 sierpnia 2011 (Starz)
18 sierpnia 2011 (BBC1)
2 grudnia 2012
38 7 Immortal Sins
Gwyneth Horder-Payton Jane Espenson 19 sierpnia 2011 (Starz)
25 sierpnia 2011 (BBC1)
9 grudnia 2012
39 8 End of the Road
Gwyneth Horder-Payton Jane Espenson
Ryan Scott
26 sierpnia 2011 (Starz)
1 września 2011 (BBC1)
16 grudnia 2012
40 9 The Gathering
Guy Ferland John Fay 2 września 2011 (Starz)
8 września 2011 (BBC1)
23 grudnia 2012
41 10 The Blood Line
Billy Gierhart Russell T. Davies
Jane Espenson
9 września 2011 (Starz)
15 września 2011 (BBC1)
30 grudnia 2012

Odcinki radiowe

[edytuj | edytuj kod]

Pomiędzy serią drugą a trzecią, BBC wyemitowało na Radio 4 cztery odcinki radiowe, w której wystąpili aktorzy grający w serialu. 10 września 2008, w związku z dniem CERN-u wyemitowano odcinek z tym właśnie motywem przewodnim, napisany przez Josepha Lidstera, zatytułowany Lost Souls[37]. To był pierwszy odcinek, w którym nie występowali Burn Gorman ani Naoko Mori. Trzy kolejne odcinki, zatytułowane Asylum[38], Golden Age[39] oraz The Dead Line zostały wyemitowane w dniach 1–3 lipca 2009[40][41].

W maju 2011, BBC Radio Drama ogłosiło, że trzy kolejne odcinki radiowe weszły w fazę produkcji[42]. Nowe odcinki zatytułowane Torchwood: The Lost Files: część 1: The Devil and Miss Carew, część 2: Submission oraz część 3: The House of the Dead zostały wyemitowane w dniach 11-13 lipca 2011, oraz były dostępne do słuchania na BBC iPlayer w ciągu tygodnia od premiery. Akcja odcinków dzieje się przed wydarzeniami serii trzeciej, w odcinku pojawia się Gareth David-Lloyd w roli Ianto[43].

Ścieżka dźwiękowa

[edytuj | edytuj kod]

22 września 2008 roku Silva Screen Records wydała kompilację muzyki występującej w pierwszych dwóch sezonach serialu. Płyta zawiera 32 utwory skomponowane przez Bena Fostera i Murraya Golda[44].

Druga płyta, która została wydana 17 lipca 2009 roku, zawiera 40 utworów pochodzących z 3. sezonu serialu, Children of Earth[45].

Torchwood - Children Of Earth Soundtrack
NrTytuł utworuMuzykaDługość
1.„The First Sacrifice”Ben Foster1:25
2.„What's Occurring?”Ben Foster2:10
3.„Jack’s Daughter”Ben Foster1:28
4.„Diplomatic Cars”Ben Foster1:20
5.„We are Coming”Ben Foster1:12
6.„Thames House”Ben Foster1:53
7.„Double Crossed”Ben Foster1:26
8.„Countdown to Destruction”Ben Foster1:52
9.„The Crater”Ben Foster1:00
10.„Torchwood Hunted”Ben Foster1:42
11.„Gwen's Baby”Ben Foster1:03
12.„On The Run”Ben Foster1:13
13.„Jack in A Box”Ben Foster1:34
14.„Ianto Jones”Ben Foster0:50
15.„Tractor Attack”Ben Foster2:21
16.„Resurrection”Ben Foster1:11
17.„Clement MacDonald”Ben Foster2:05
18.„Something's Coming”Ben Foster2:35
19.„Eye Spy”Ben Foster1:20
20.„Trust Nobody”Ben Foster1:46
21.„The World Looks to the Skies”Ben Foster2:10
22.„Jack’s Secret”Ben Foster1:36
23.„Clem Remembers”Ben Foster1:34
24.„Judgement Day”Ben Foster4:05
25.„Requiem for the Fallen”Ben Foster1:23
26.„The Ballad of Ianto Jones”Ben Foster4:36
27.„The Final Day”Ben Foster0:40
28.„Calm Before the Storm”Ben Foster3:22
29.„Phase Two Has Begun”Ben Foster1:50
30.„Requisition 31”Ben Foster2:38
31.„Here Comes Torchwood”Ben Foster2:24
32.„He Was a Good Man”Ben Foster1:40
33.„The Children of The Earth”Ben Foster3:27
34.„Breaking the Connection”Ben Foster2:25
35.„Fighting Back”Ben Foster2:02
36.„Run for Your Lives”Ben Foster1:13
37.„Sacrifice and Salvation”Ben Foster1:39
38.„Redemption”Ben Foster3:13
39.„I Can Run Forever”Ben Foster3:28
40.„Next Time on Torchwood”Ben Foster0:31
1:17:22

Torchwood bez tajemnic

[edytuj | edytuj kod]
Torchwood bez tajemnic
Torchwood Declassified
Gatunek

dokumentalny

Kraj produkcji

Wielka Brytania

Twórcy

Russell T. Davies

Liczba odcinków

30

Liczba serii

4

Pierwsza emisja
Stacja telewizyjna

BBC Three (seria 1)
BBC Two (seria 2)
tylko DVD (seria 3-4)

Pierwsza emisja

19 października 2006 – 6 kwietnia 2011

Format obrazu

1080i (HDTV)
576i (PAL)

Strona internetowa

Torchwood bez tajemnic (ang. Torchwood Declassified) to seria krótkich filmów dokumentalnych stworzonych przez BBC i powiązanych z serialem Torchwood. Odcinki trwają w większości około 15 minut i opowiadają o kulisach powstawania kolejnych odcinków serialu, oferując również komentarze aktorów i ekipy produkcyjnej. Każdy odcinek emitowany był tego samego wieczoru co dany odcinek Torchwood. Wszystkie odcinki były dostępne do obejrzenia również w sieci, na oficjalnej stronie Torchwood, a następnie, wraz z zakończeniem emisji sezonu, usunięte.

W Polsce te krótkie filmy dokumentalne można było oglądać na kanale BBC Entertainment. Jednakże, wyemitowano jedynie odcinki drugiego sezonu, jednocześnie nie zważając na kolejność pierwotnego ich nadawania.

Sezon 1 (2006 – 2007)

[edytuj | edytuj kod]
# Tytuł Tytuł odcinka Torchwood Premiera
Welcome to Torchwood 19 października 2006
1 Jack’s Back Everything Changes 23 października 2006
2 Bad Day at the Office Day One 23 października 2006
3 Living History Ghost Machine 30 października 2006
4 Girl Trouble Cyberwoman 6 listopada 2006
5 Away with the Fairies Small Worlds 13 listopada 2006
6 The Country Club Countrycide 20 listopada 2006
7 There's Something About Mary Greeks Bearing Gifts 27 listopada 2006
8 Beyond the Grave They Keep Killing Suzie 4 grudnia 2006
9 Dead Man Walking Random Shoes 11 grudnia 2006
10 Time Flies Out of Time 18 grudnia 2006
11 Weevil Fight Club Combat 25 grudnia 2006
12 Blast from the Past Captain Jack Harkness 1 stycznia 2007
13 To the End End of Days 1 stycznia 2007

Sezon 2 (2008)

[edytuj | edytuj kod]
# N/o Tytuł Tytuł odcinka Torchwood Premiera Premiera w Polsce
14 1 Home and Hart Kiss Kiss, Bang Bang 23 stycznia 2008 19 lipca 2010
15 2 Sleepless in Cardiff Sleeper 24 stycznia 2008 8 sierpnia 2010
16 3 Step Back in Time To the Last Man 31 stycznia 2008 7 września 2010
17 4 Save the Whale Meat 7 lutego 2008 10 sierpnia 2010
18 5 Past Imperfect Adam 14 lutego 2008 15 sierpnia 2010
19 6 Animal Pharm Reset 20 lutego 2008 1 sierpnia 2010
20 7 Death Defying Dead Man Walking 28 lutego 2008 2 sierpnia 2010
21 8 Dead Eyes Open A Day in the Death 6 marca 2008 26 lipca 2010
22 9 Something New Something Borrowed 13 marca 2008 19 września 2010
23 10 In Living Colour From Out of the Rain 19 marca 2008 9 sierpnia 2010
24 11 Quid Pro Quo Adrift 21 marca 2008 6 sierpnia 2010
25 12 Clean State Fragments 28 marca 2008 29 sierpnia 2010
26 13 Avulsion Exit Wounds 4 kwietnia 2008 25 marca 2011

Sezon 3 (2009)

[edytuj | edytuj kod]

Ten 30-minutowy odcinek został dodany jako dodatek do wydania trzeciego sezonu na DVD.

# Tytuł Tytuł odcinka Torchwood Premiera
27 Cracking Children of Earth Children of Earth 13 lipca 2009 (DVD)

Sezon 4 (2011)

[edytuj | edytuj kod]

Te dwa odcinki specjalne zostały dodane do wydania czwartego sezonu na DVD. Pierwszy odcinek trwa pół godziny, drugi 15 minut.

# Tytuł Tytuł odcinka Torchwood Premiera
28 Behind the Scenes Miracle Day 14 listopada 2011 (DVD)
29 FX Special on Miracle Day

Nagrody

[edytuj | edytuj kod]

Serial otrzymał aż cztery nagrody BAFTA Cymru, w kategoriach takich jak najlepszy serial dramatyczny[46] oraz najlepsza aktorka (dla Eve Myles)[46], najlepsze zdjęcia (w kategorii dramat)[46] oraz najlepsza scenografia[46]. Oprócz tego serial był nominowany do nagrody jeszcze w czterech kategoriach, m.in. najlepszy aktor (John Barrowman)[47].

Serial otrzymał nominację do nagrody BAFTA Cymru w czterech kategoriach, m.in. kolejna nominacja dla Eve Myles w kategorii najlepsza aktorka[48] oraz najlepszy serial dramatyczny[48], lecz zwyciężył tylko w jednej z kategorii – najlepsze kostiumy (dla Raya Holmana)[49].

Dwunasty odcinek pierwszego sezonu – Captain Jack Harkness – był nominowany do Nagrody Hugo w kategorii najlepsza krótka prezentacja dramatyczna[50].

Serial był nominowany w dwóch kategoriach do nagrody BAFTA Cymru – najlepsze kostiumy oraz najlepsza scenografia[51].

Na rozdaniu nagród telewizyjnych BAFTA Cymru w 2010 roku serial Torchwood: Dzieci Ziemi zdobył aż 7 nominacji, z czego wygrał dwie nagrody. Nominowany został w kategoriach najlepszy serial dramatyczny (dla Petera Bennetta)[52], najlepsze udźwiękowienie (dla Juliana Howartha, Tima Rickettsa, Douga Sinclaira oraz Howarda Eavesa)[52], najlepszy montaż (dla Willa Oswalda)[52], najlepsze kostiumy (Ray Holman)[52], najlepszy scenarzysta (Russell T. Davies)[52], najlepsza muzyka (Ben Foster)[52] oraz najlepsza aktorka (Eve Myles)[52]. Jednakże serial zwyciężył tylko w 2 kategoriach – najlepszy serial dramatyczny[53] oraz najlepszy montaż[53]. Serial otrzymał również nagrodę Celtic Media Festival w kategorii najlepszy serial dramatyczny[54]. Trzeci sezon serialu był także nominowany do Saturna w dwóch kategoriach – najlepsze wydanie DVD[55] oraz najlepsza prezentacja telewizyjna, w której to kategorii zwyciężył[55].

Aktorka Eve Myles otrzymała również Nagrodę Czytelnika magazynu SFX w kategorii najlepsza aktorka[56], oraz nagrodę Airlock Alpha Portal w tej samej kategorii[57].

Czwarty sezon serialu był nominowany do nagrody Saturna w czterech kategoriach – najlepsza prezentacja telewizyjna[58], najlepsza aktorka telewizyjna (dla Eve Myles)[58], najlepszy drugoplanowy aktor telewizyjny (Bill Pullman)[58] oraz najlepsza drugoplanowa aktorka telewizyjna (Lauren Ambrose)[58], jednak nie zwyciężył w żadnej z kategorii.

  1. Polskie tytuły odcinków serii pierwszej podane za programem telewizyjnym.

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. Simon Brew: Russell T Davies on the future of Torchwood. denofgeek.com, 2012-10-30. [dostęp 2016-07-18]. (ang.).
  2. Scott Stoute: ‘Torchwood’ Season 5 Won’t Air For ‘A While’. screenrant.com, 2012-04-09. [dostęp 2016-07-18]. (ang.).
  3. TORCHWOOD. Big Finish, 2015-05-03. [dostęp 2016-07-18]. (ang.).
  4. Christopher Eccleston to play Doctor Who. BBC, 20-03-2004. [dostęp 2013-10-22]. (ang.).
  5. Davies: 'Buffy', 'Angel' inspired 'Torchwood'. Digital Spy, 17 października 2006. [dostęp 2013-10-08]. (ang.).
  6. a b c Stephen James Walker: Inside the Hub: The Unofficial and Unauthorised Guide to Torchwood Series One. Tolworth: Telos Publishing Ltd, 2007, s. 50. ISBN 978-1-84583-013-7.
  7. Doctor Who spin-off made in Wales. BBC News, 17 października 2005. [dostęp 2013-10-08]. (ang.).
  8. Doctor Who's secret history of codenames revealed. Radio Times. [dostęp 2016-07-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-02-27)]. (ang.).
  9. Russell T Davies talks about Torchwood. BBC Radio Wales, 17 października 2005. [dostęp 2013-10-08]. [zarchiwizowane z tego adresu (14 stycznia 2006)]. (ang.).
  10. BBC THREE Autumn 2006. BBC Press Office, 24 lipca 2006. [dostęp 2013-10-08]. (ang.).
  11. a b Barrowman felt „punished” by Torchwood axe. Pink Paper, 30 czerwca 2009. [dostęp 2013-10-08]. [zarchiwizowane z tego adresu (19 lipca 2012)]. (ang.).
  12. Torchwood & Doctor Who update. denofgeek.com. [dostęp 2013-10-08]. (ang.).
  13. Torchwood Review. commonsensemedia.org. [dostęp 2013-10-08]. (ang.).
  14. Young fans to see Dr Who spin-off. 3 grudnia 2007. [dostęp 2013-10-08]. (ang.).
  15. Press Office – Network TV Programme Information BBC Week 27. BBC. [dostęp 2013-10-08]. (ang.).
  16. Production News: Series 3. BBC. [dostęp 2016-07-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-11-12)]. (ang.).
  17. Davies: 'Torchwood surprised BBC One'. Digital Spy, 28 lipca 2007. [dostęp 2013-10-08]. (ang.).
  18. Torchwood: Series 4 – „ready to go”. Den of Geek, 12 czerwca 2009. [dostęp 2013-10-08]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-10-29)]. (ang.).
  19. Torchwood Series 4 'in the works'. EveMyles.net, 13 listopada 2009. [dostęp 2013-10-08]. (ang.).
  20. Deep Inside Hollywood. Pridesource, 30 lipca 2010. [dostęp 2013-10-08]. (ang.).
  21. a b International partnership secures new series of Torchwood. BBC, 7 czerwca 2010. [dostęp 2013-10-08]. (ang.).
  22. 'Torchwood' confirmed for fourth series. Digital Spy, 7 czerwca 2010. [dostęp 2013-10-08]. (ang.).
  23. Michael Ausiello: Breaking: Starz acquires 'Torchwood'. Entertainment Weekly, 7 czerwca 2010. [dostęp 2013-10-08]. (ang.).
  24. Q&A: Starz's Albrecht on the Alchemy of 'Magic City'. Multichannel news, 26 marca 2012. [dostęp 2013-10-08]. (ang.).
  25. fikcyjna organizacja militarna znana również z serialu Doktor Who
  26. Russell T Davies talks 'Doctor Who' & 'Torchwood'. 26 czerwca 2009. [dostęp 2012-12-03].
  27. Torchwood: Miracle Day – Cast. [dostęp 2012-12-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (29 października 2013)].
  28. Mekhi Phifer dołącza do ekipy 'Torchwood'. 14 grudnia 2010. [dostęp 2010-12-15].
  29. Havins, Lachman join 'Torchwood' cast. 6 stycznia 2011. [dostęp 2012-12-03].
  30. 'Crash' Star Arlene Tur Boards 'Torchwood' As Search For New Regulars Intensifies. [dostęp 2012-12-03].
  31. Bill Pullman Joins ‘Torchwood’ as Regular. [dostęp 2012-12-03].
  32. Bill Pullman Joins Torchwood. [dostęp 2012-12-03].
  33. Doctor Who in the Media: BBC Press Release: „Torchwood: Miracle Day”. 8 stycznia 2011. [dostęp 2012-12-03].
  34. 'Six Feet Under' star Lauren Ambrose joins 'Torchwood'– EXCLUSIVE. [dostęp 2012-12-03].
  35. Torchwood: The New World is Coming
  36. 'Torchwood' gets new title, mad brilliant plot
  37. Radio 4 has exclusive access to CERN'S Big Bang experiment. 7 sierpnia 2008. [dostęp 2008-08-08].
  38. BBC Radio 4 Programmes – Afternoon Play, Torchwood – Asylum. [dostęp 2009-06-27].
  39. BBC Radio 4 Programmes – Afternoon Play, Torchwood – Golden Age. [dostęp 2009-06-27].
  40. BBC Radio 4 Programmes – Afternoon Play, The Dead Line. [dostęp 2009-06-27].
  41. A quickie with John Barrowman. 24 listopada 2008. [dostęp 2008-11-24].
  42. Radio Drama Newsletter. [dostęp 2011-12-05].
  43. Radio 4 Programmes – Afternoon Play, Torchwood: The Lost Files, The Devil and Miss Carew. 11 lipca 2011. [dostęp 2011-12-05].
  44. Torchwood Soundtrack Release. Silva Screen Records. [dostęp 2015-07-02]. (ang.).
  45. Torchwood - Children Of Earth Soundtrack. Amazon.com. [dostęp 2015-07-02]. (ang.).
  46. a b c d Dr Who sweeps Bafta Cymru board. 29 kwietnia 2007.
  47. Sci-fi leads Bafta Cymru nominees. 28 kwietnia 2007. [dostęp 2013-08-31].
  48. a b Sci-fi shows' Bafta Cymru battle
  49. Doctor Who's Bafta Cymru triumph
  50. 2008 Hugo Nomination List. [dostęp 2013-08-29].
  51. Doctor dominates Bafta Cymru list
  52. a b c d e f g 2010 Nominations.
  53. a b 2010 Winners.
  54. Rural life tale wins Celtic Media Festival award. [dostęp 2013-08-29].
  55. a b In Full: Saturn TV Awards 2010 – Winners. 23 czerwca 2010.
  56. 'Torchwood's' Myles named Best Actress. Digital Spy, 16 lutego 2010.
  57. 'Doctor Who' Dominates 2010 Portal Awards. Airlock Alpha, 1 sierpnia 2010. [dostęp 2013-08-31].
  58. a b c d Saturn Award Nominations Announced; HUGO and HARRY POTTER Lead with 10 Nominations Each. 29 lutego 2012. [dostęp 2013-08-31]. [zarchiwizowane z tego adresu (15 listopada 2013)].

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]