Magnus Hirschfeld

Magnus Hirschfeld

Magnus Hirschfeld w 1929 roku
Data i miejsce urodzenia	14 maja 1868 Kołobrzeg
Data i miejsce śmierci	14 maja 1935 Nicea
Zawód, zajęcie	lekarz
Multimedia w Wikimedia Commons

Magnus Hirschfeld (ur. 14 maja 1868 w Kołobrzegu, zm. 14 maja 1935 w Nicei) – niemiecki lekarz, prekursor seksuologii, założyciel Komitetu Naukowo-Humanitarnego i Instytutu Seksuologicznego w Berlinie. Głównym przedmiotem zainteresowań Hirschfelda była sfera seksualności człowieka. Z czasem przyjęło się nazywanie tej dziedziny studiów naukowych „seksuologią”. Wymieniany jest obok Havelocka Ellisa i Alfreda Kinseya jako prekursor tego kierunku medycyny^[1]. Współcześni mu amerykańscy dziennikarze określili go „Einsteinem seksu”^[2].

Urodził się w 1868 r. w Kolbergu (Kołobrzegu)^[3] w rodzinie Żydów aszkenazyjskich. Jego ojcem był Herman Hirschfeld, ceniony lekarz i wojskowy medyk^[4]. Studiował medycynę we Wrocławiu, Strasburgu i Berlinie^[3]. Seksuologią zainteresował się podczas studiów, gdy na wykładzie o wynaturzeniach seksualnych jako ich przykład wskazano homoseksualizm, a jako ilustrację wykładu wprowadzono na salę nagiego geja. Hirschfeld jako jedyny student zaprotestował przeciw takim działaniom^[2]. Studia ukończył w 1892 roku^[3]. W 1896 roku zamieszkał w Berlinie^[3], gdzie zaczął badać zjawisko homoseksualizmu i walczyć z dyskryminacją gejów^[2].

 Osobny artykuł: Komitet Naukowo-Humanitarny.

W 1897 roku Hirschfeld został jednym z założycieli pierwszej niemieckiej organizacji walczącej o prawa osób homoseksualnych – Komitetu Naukowo-Humanitarnego (niem. Wissenschaftlich-humanitäres Komitee, WhK)^[3]. WhK zapoczątkował kampanię na rzecz zniesienia paragrafu 175, wnioskując, że jedyne akty homoseksualne podlegające penalizacji winny być aktami seksualnej przemocy: gwałtu lub z osobami niezdolnymi do wyrażenia na taki akt zgody (dzieci, osoby niepełnosprawne mentalnie)^[3]. Komitet zajmował się działalnością edukacyjną, publikował prace z zakresu seksuologii, prowadził pracę badawcze z seksuologii i podejmował działania polityczne na rzecz równouprawnienia homoseksualistów^[3]. Motto komitetu brzmiało: „przez naukę do sprawiedliwości” (łac. Per scientiam ad justiciam) i wyrażało przekonanie, że badania naukowe nad homoseksualizmem sprawią, że zniknie wrogość wobec homoseksualistów^[5].

Jednym z najważniejszych działań komitetu była zbiórka podpisów pod petycją domagającą się dekryminalizacji homoseksualizmu (zniesienia paragrafu 175)^[3]. W 1898 roku Hirschfeld nawiązał kontakt z przywódcą niemieckiej partii socjaldemokratycznej (SPD) Augustem Bebelem. Bebel podpisał petycje i złożył w parlamencie projekt ustawy dekryminalizującej homoseksualizm^[3]. Projekt ustawy wywołał dyskusje w Reichstagu, nie zyskał jednak większości^[3]. Komitet dalej zbierał jednak podpisy. W 1902 roku petycję podpisało już 4500 osób, w 1906 6000 osób^[6], a w 1924 10 tys. osób^[7]. Hirschfeld pozyskał sympatie liderów SPD, oprócz Bebela petycję podpisał także Karl Kautsky i Eduard Bernstein^[3]. Udało się pozyskać poparcie wielu artystów i pisarzy, swoje podpisy pod petycją złożyli Rainer Maria Rilke, Hermann Hesse, Max Nordau, Tomasz Mann^[3], Albert Einstein^[7].

W celu popularyzacji swoich idei komitet organizował mityngi w berlińskich piwiarniach. Występował na nich sam Hirschfeld i inni działacze. Niektóre zgromadzenia przyciągały nawet 1000 osób^[3].

W ramach działalności komitetu Hirschfeld rozpoczął wydawanie pierwszych niemieckich czasopism naukowych z zakresu seksuologii – „Jahrbuchs für sexuelle Zwischenstufen” (wydawane w latach 1899–1925), „Zeitschrift für Sexualwissenschaft” (1908–1933)^[8] .

 Osobny artykuł: Instytut Seksuologiczny w Berlinie.

W 1919 r. Hirschfeld założył Instytut Nauk Seksualnych, który przyjmował 20 tys. pacjentów rocznie, także spoza Niemiec. Instytut kontynuował wysiłki na rzecz zniesienia paragrafu 175. W 1929 w Reichstagu przygotowano odpowiedni projekt zmiany legislacyjnej^[9]. Do głosowania nie doszło skutkiem zmian politycznych w Republice Weimarskiej i objęcia władzy przez NSDAP.

Ze względu na swoją działalność na rzecz mniejszości seksualnych spotykał się z wrogością kręgów konserwatywnych i antysemickich^[8] . W 1920 roku został brutalnie pobity po wykładzie w Monachium^[8] . W Hamburgu w 1920 roku bojówki Freikorps rzuciły petardy w publiczność podczas jego wykładów^[10]. W Kolonii jego wykłady musiała ochraniać policja^[10]. Dla propagandy nazistowskiej Hirschfeld stał się symbolem zagrożenia i upadku Niemiec^[10]. Hitler publicznie wyzywał go podczas swoich wieców w Monachium^[10].

Tuż przed zakończeniem I wojny światowej Hirschfeld wziął udział w pracach nad filmem Inaczej niż inni (niem. Anders als die Andern, 1919)^[10]. Tematem filmu było życie homoseksualistów w Niemczech, film pokazywał negatywne konsekwencje penalizacji homoseksualizmu poprzez paragraf 175^[10]. Hirschfeld zagrał w filmie rolę seksuologa, który wyjaśnia widzom fenomen homoseksualizmu i zwraca uwagę na niesprawiedliwość istniejącego wówczas w Niemczech prawa^[10]. Film został zakazany przez cenzurę w Republice Weimarskiej^[10].

Hirschfeld wziął udział w trzech innych produkcjach filmowych, w tym w filmie Prawa miłości (niem. Gesetze der Liebe, 1927), gdzie opowiedział o swojej karierze naukowej^[10].

W 1932 r. wyjechał za granicę na serię prelekcji, ale nie wrócił już do kraju z powodu przejęcia władzy przez nazistów, którzy go od dawna zwalczali. Osiadł we Francji. W 1933 r. jego Instytut został splądrowany i zniszczony przez działaczy nazistowskich^[2]. W 1934 roku naziści pozbawili go obywatelstwa^[8] . Jego książki by��y publicznie palone przez nazistów^[8] .

Hirschfeld uważał, że seksuologia powinna być dziedziną wolną od sądów wartościujących^[11]. Jego koncepcja nauki wywodziła się z neokantowskiego rozróżnienia na sferę bytu i powinności^[11]. Zadaniem nauki nie jest ocena moralna seksualności i jej przejawów (takich jak np. homoseksualizm czy transwestytyzm) a jedynie zrozumienie zjawisk i ich opis^[11]. Tak rozumiane badania powinny, zdaniem Hirschfelda, być odrębne od religii i etyki^[11].

Hirschfeld jest twórcą terminu transwestytyzm. Po raz pierwszy użył go w 1910 roku w książce Transwestyci (niem. Die Transvestiten)^[3]. Odnosił go do cross dresserów w Berlinie^[3]. Jak pierwszy badacz w historii dowodził, że crossdressing nie jest związany z orientacją seksualną, transwestyci opisani w jego książce byli heteroseksualnymi mężczyznami^[3].

W pracy dowodził, że ludzka seksualność tworzy spektrum od „absolutnego mężczyzny” do „absolutnej kobiety”. Oba skrajne bieguny spektrum nie istnieją w rzeczywistości, stanowią raczej typy idealne^[3]. Realnie istniejący ludzie mogą zostać zaklasyfikowani bliżej jednego lub drugiego bieguna w zależności od 4 kryteriów: charakteru genitaliów, innych cech fizycznych, rodzaju popędu seksualnego i cech emocjonalnych^[3].

Jednocześnie uznawał, że płeć i zachowania seksualne są w całości determinowane biologicznie^[3]. Istotnym czynnikiem determinującym płeć były jego zdaniem hormony, argumentował, że obecność hormonów charakterystycznych dla płci przeciwnej jest przyczyną homoseksualizmu^[12]. W przypadku osób biseksualnych, posiadały one jego zdaniem zarówno męskie, jak i żeńskie hormony^[12]. Uważał również, że transwestytyzm jest zjawiskiem naturalnym, które nie zalicza się do patologii^[5].

W latach 1903–1904 prowadził w Niemczech badania ankietowe mające na celu ustalenie, jaki procent populacji stanowią homoseksualiści^[3]. Za homoseksualistów uznano tych mężczyzn, którzy uprawiają seks wyłącznie z mężczyznami. Według ustaleń Hirschfelda homoseksualiści stanowili 2% niemieckich mężczyzn^[3]. W raporcie z badań na ten temat udowodnił także istnienie biseksualizmu, pewien % ankietowanych mężczyzn uprawiał seks zarówno z kobietami, jak i z mężczyznami^[3]. Badania te wzbudziły ogromne zainteresowanie berlińskiej prasy i sprawiły, że Hirschfeld stał się znaną postacią w mieście^[3].

• Paweł Fijałkowski, Magnus Hirschfeld: Żyd, gej, socjalista. „Słowo Żydowskie” 2004, nr 1-2 (313-314), s. 11
• Paweł Fijałkowski: Opowieść o Magnusie Hirschfeldzie. Racjonalista.pl, 2004.
• Robert Beachy: Gay Berlin [epub]. 2015. ISBN 978-0-307-47313-4.
• Christian Helfer: Hirschfeld, Magnus [Online-Version]. W: Neue Deutsche Biographie. 1972, s. 226–227. 9 (1972).
• Elena Mancini: Magnus Hirschfeld and the quest for sexual freedom. Palgrave Macmillan, 2015. ISBN 1-349-28871-3.

• Magnus Hirschfeld – dzieła w bibliotece Polona