Trawertyn (martwica wapienna, źródleniec[3], tuf wapienny[4]) – porowata skała osadowa składająca się głównie z kalcytu i aragonitu. Odmiana martwicy wapiennej.

Trawertyn
Pomnik lwa wykonany z trawertynu na placu Tamy w Amsterdamie[1]
Trawertynowe ściany z mozaikami ceramicznymi w stylu op-art autorstwa Wojciecha Fangora na dworcu kolejowym Warszawa Śródmieście (1963)[2]

Koloru zwykle białego, często z żółtymi lub czerwonymi uwarstwieniami. Wyglądem zbliżony do marmuru, ale bardziej porowaty i wykazujący większą miękkość[5]. W martwicach często występują szczątki roślin i zwierząt. Przyczyną powstawania jest ubytek dwutlenku węgla z roztworu, co następuje najczęściej na skutek spadku ciśnienia związanego z wypływem wód podziemnych na powierzchnię, asymilacji przez rośliny lub dyfuzji do atmosfery wynikającej z intensywnego ruchu wody. Ubytek dwutlenku węgla powoduje wytrącenie się węglanu wapnia:

Ca(HCO
3
)
2
→ CaCO
3
↓ + H
2
O + CO
2

Zastosowanie

edytuj

Nazywany alabastrem egipskim, był używany już w starożytnym Egipcie do wyrobu posągów i waz. W wielu miejscach, w których występował powszechnie, stosowany był (ze względu na łatwość obróbki) jako podstawowy materiał budowlany. Obecnie jest używany w budownictwie jako materiał ozdobny.

Z trawertynu wykonana została m.in. fasada bazyliki św. Piotra na Watykanie, budowniczy wykorzystali budulec pochodzący z Tivoli.

Występowanie

edytuj

Występuje prawie na całym świecie, wszędzie tam, gdzie istnieje podłoże wapienne i odpowiednie źródła. W Stanach Zjednoczonych utwory trawertynowe znane są np. z Parku Narodowego Yellowstone. Podobne utwory znajdują się w Afganistanie (Band-e Amir), w Chinach w dolinie Huanglong, w Semuc Champey w Gwatemali czy w Pamukkale w Turcji. W Europie, w Chorwacji trawertyny budują 16 wielkich, naturalnych stopni tworzących Jeziora Plitwickie. Liczne utwory trawertynowe znajdziemy we Francji, Włoszech czy na Słowacji.

W Polsce najstarsze trawertyny występują w okolicach Krzeszowic (górnokarbońska martwica karniowicka), młodsze trawertyny z okresu jury wydobywane są w rejonie Działoszyna[6], natomiast najmłodsze trawertyny neogeńskie znajdują się w okolicy Krakowa, w Tatrach i na Podhalu.

Przypisy

edytuj
  1. "Renovations on Dam Square monument start today" 16.05.2022 https://nltimes.nl/2022/05/16/renovations-dam-square-monument-start-today
  2. Tomasz Urzykowski "Twist na peronie." Gazeta Wyborcza 31.12.2023
  3. Michał Arct, M. Arcta Słownik ilustrowany języka polskiego, Warszawa 1916.
  4. Słownik Pojęć Geograficznych. Red. A. Kostrzewski ISBN 83-88841-06-8
  5. Czym obudować kominek? Jaki kamień wybrać? [online], RR Granity [dostęp 2020-07-30].
  6. Surowce węglanowe jury górnej na obszarze krakowsko-wieluńskim i ich znaczenie przemysłowe. Z. Gajewski, Kwartalnik Geologiczny, t. 23, nr 2, 1979, Warszawa