Tellur

52. pierwiastek chemiczny

Tellur (Te, łac. tellurium) – pierwiastek chemiczny, tlenowiec z grupy półmetali w układzie okresowym. Nazwa pochodzi od łacińskiej nazwy Ziemitellus.

Tellur
antymon ← tellur → jod
Wygląd
srebrzystoszary
Tellur
Widmo emisyjne telluru
Widmo emisyjne telluru
Ogólne informacje
Nazwa, symbol, l.a.

tellur, Te, 52

Grupa, okres, blok

16 (VIA), 5, p

Stopień utlenienia

−II, −I, IV, VI[3]

Właściwości metaliczne

półmetal

Właściwości tlenków

średnio kwasowe

Masa atomowa

127,60 ± 0,03[a][4]

Stan skupienia

stały

Gęstość

6240 kg/m³

Temperatura topnienia

449,51 °C[1]

Temperatura wrzenia

988 °C[1]

Numer CAS

13494-80-9

PubChem

6327182

Jeżeli nie podano inaczej, dane dotyczą
warunków normalnych (0 °C, 1013,25 hPa)

Charakterystyka

edytuj
 
Kation tetratellurowy

Tellur w postaci krystalicznej jest srebrzystobiały, miękki i kruchy[5] (handlowo dostępny jest w postaci szarego proszku[6]). Jest półprzewodnikiem[5]. Reaguje ze stężonym kwasem azotowym, tworząc kwas tellurawy (H
2
TeO
3
), w reakcji telluru z wodą królewską powstaje kwas tellurowy (H
2
TeO
4
). Ze stężonym gorącym kwasem siarkowym tellur reaguje, tworząc roztwór o barwie czerwonej, zawierający kationy tetratellurowe Te2+
4
. Zabarwienie wynika z obecności 6 zdelokalizowanych elektronów π w płaskiej, kwadratowej strukturze kationów tetratellurowych. Kationy te pod wpływem wody hydrolizują z wydzieleniem czarnego osadu telluru.

Tworzy tellurki M
2
Te
, telluryny M
2
TeO
3
i tellurany M
2
TeO
4
(gdzie M – kation metalu jednowartościowego). Tellurowodór H
2
Te
jest nietrwałym, trującym gazem, o nieprzyjemnym zapachu. Pył i pary telluru działają szkodliwie przy ich wdychaniu, drażnią także oczy.

Występowanie

edytuj

W skorupie ziemskiej występuje on w ilości 0,005 ppm. Minerałem tego pierwiastka jest np. telluryt (TeO
2
).

Odkrycie

edytuj

Związki zawierające tellur zostały odkryte w 1782 w kopalni złota w dawnej Kleinschlatten (Transylwania), a obecnie w Zlatnej (Rumunia) przez austriackiego mineraloga Franza-Josepha Müllera von Reichensteina[7][8], nazwany przez Martina Heinricha Klaprotha[7] w 1798.

Zastosowanie

edytuj

Tellur używany jest przede wszystkim jako składnik stopów z żelazem, miedzią i ołowiem. Dodatek telluru powoduje, że stop jest łatwiejszy do obróbki. Jest również używany do produkcji półprzewodników, a także w procesie wulkanizacji[9] gumy i jako przeciwstukowy składnik benzyn[9]. Tellurek kadmu używany do produkcji paneli fotowoltaicznych[10], a niektóre związki wykorzystywane są do środków owadobójczych[9].

  1. Znane są próbki geologiczne, w których pierwiastek ten ma skład izotopowy odbiegający od występującego w większości źródeł naturalnych. Masa atomowa pierwiastka w tych próbkach może więc różnić się od podanej w stopniu większym niż wskazana niepewność. Zob. Prohaska i in. 2021 ↓, s. 584.

Przypisy

edytuj
  1. a b David R. Lide (red.), CRC Handbook of Chemistry and Physics, wyd. 90, Boca Raton: CRC Press, 2009, s. 4-36, ISBN 978-1-4200-9084-0 (ang.).
  2. Tellurium (nr 264865) (ang.) – karta charakterystyki produktu Sigma-Aldrich (Merck) na obszar Stanów Zjednoczonych. [dostęp 2011-10-02]. (przeczytaj, jeśli nie wyświetla się prawidłowa wersja karty charakterystyki)
  3. N.N. Greenwood, A. Earnshaw: Chemistry of the elements. Oxford; New York: Pergamon Press, 1984, s. 893. ISBN 0-08-022057-6.
  4. Thomas Prohaska i inni, Standard atomic weights of the elements 2021 (IUPAC Technical Report), „Pure and Applied Chemistry”, 94 (5), 2021, s. 573–600, DOI10.1515/pac-2019-0603 (ang.).
  5. a b tellur, [w:] Encyklopedia techniki. Chemia, Władysław Gajewski (red.), Warszawa: Wydawnictwa Naukowo-Techniczne, 1965, s. 701, OCLC 33835352.
  6. Tellurium (nr 264865) – karta charakterystyki produktu Sigma-Aldrich (Merck) na obszar Polski. [dostęp 2011-10-02]. (przeczytaj, jeśli nie wyświetla się prawidłowa wersja karty charakterystyki)
  7. a b tellur, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2021-03-04].
  8. Ignacy Eichstaedt: Księga pierwiastków. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1973, s. 317. OCLC 839118859.
  9. a b c Tellur i polon – Principles of Chemistry [online], www.malecki.chemia.us.edu.pl [dostęp 2021-03-04].
  10. M. Sibiński, Polycrystalline solar cells based on CdTe, „Zeszyty Naukowe. Elektryka / Politechnika Łódzka”, z. 115, 2008, s. 111–116, ISSN 0374-4817 [dostęp 2021-03-04] (ang.).

Bibliografia

edytuj
  • Jerzy Minczewski, Zygmunt Marczenko: Chemia analityczna. T. 1: Podstawy teoretyczne i analiza jakościowa. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2001. ISBN 83-01-13499-2.