Moszenki (roślina)

Moszenki
	; Moszenki południowe
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	różopodobne
Rząd	bobowce
Rodzina	bobowate
Podrodzina	bobowate właściwe
Rodzaj	moszenki
	Nazwa systematyczna
	Colutea L.; Sp. Pl. 723. 1753
	Typ nomenklatoryczny
	Colutea arborescens L.
Synonimy
	Baguenaudiera Bubani; Oreophysa (Bunge ex Boiss.) Bornm.;
	Baguenaudiera Bubani; Oreophysa (Bunge ex Boiss.) Bornm.;
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Moszenki, truszczelina, kolutea^[5] (Colutea L.) – rodzaj roślin z rodziny bobowatych. Rodzaj ten obejmuje 28 gatunków^[4]. Występują one w basenie Morza Śródziemnego – w Europie południowej i północno-zachodniej Afryce, na Bliskim Wschodzie i w rejonie Kaukazu, w Azji Środkowej, w Himalajach i zachodnich Chinach oraz na izolowanym obszarze we wschodniej Afryce. Rodzaj najbardziej zróżnicowany jest w Azji Środkowej^[6]. Są to krzewy zasiedlające zwykle suche siedliska, często na stokach wzgórz i gór^[7], rosnące zarówno w formacjach trawiastych, jak i zaroślowych i leśnych^[6].

Uprawiane są jako bardzo odporne krzewy ozdobne^[7], głównie moszenki południowe C. arborescens i mieszańce tego gatunku z innymi^[6]. Dekoracyjne są kwiaty, a po kwitnieniu oryginalne, rozdęte owoce^[8]. Większe znaczenie mają na obszarach pod wpływem klimatu suchego, gdzie użytkowane są jako rośliny pastewne, istotne dla ochrony gleb przed erozją, sadzone w formie żywopłotów, użytkowane jest także ich drewno^[6]. W Polsce uprawiane są częściej tylko moszenki południowe C. arborescens, inne gatunki spotykane bywają niemal wyłącznie w kolekcjach^[8].

Nazwa rodzajowa utworzona została z greckiej nazwy tych roślin^[6].

Morfologia

Pokrój: Krzewy do 5 m wysokości, o pędach zwykle cienkich i łukowato wygiętych^[7], starsze pokryte włóknistą lub strzępiastą korą^[8].
Liście: Sezonowe, skrętoległe^[7], u niektórych gatunków ze skróconymi międzywęźlami skupione w pęczkach (C. buhsei, C. gracilis)^[8], z drobnymi przylistkami^[9]. Blaszka nieparzystopierzasto złożona, przy czym listków jest od 3 do 13, rzadko do 19 (u C. istria). Listki są całobrzegie i naprzeciwległe^[9], osiągają od 4–5 mm (u C. komarovii) do 3 cm długości (u C. arborescens)^[8].
Kwiaty: Zebrane po kilka^[8] w grona wyrastające w kątach liści na długich osiach, z drobnymi podsadkami i przysadkami^[9]. Kwiaty motylkowe^[7], zwykle żółte, rzadziej pomarańczowe lub czerwonobrązowe, często z plamkami i prążkami^[8]. Kielich dzwonkowaty, z 5 nierównymi ząbkami. Pręcików 10, z których 9 ma nitki zrośnięte, a jeden jest wolny. Słupek pojedynczy, z jednego owocolistka, z górną zalążnią^[7]^[9], z cienką i wygiętą szyjką słupka zwieńczoną także haczykowato wygiętym znamieniem^[9].
Owoce: Strąki pęcherzasto rozdęte, o papierzastych ściankach, zamknięte lub otwierające się dwiema klapkami na szczycie. Zawierają liczne, drobne, nerkowate nasiona^[8]^[9].

Systematyka

Pozycja systematyczna

Jeden z rodzajów podplemienia Astragalinae z plemienia Galegeae z podrodziny bobowatych właściwych Faboideae w rodzinie bobowatych Fabaceae s.l.^[10]

Wykaz gatunków^[4]^[5]^[8]

Colutea abyssinica Kunth & C.D.Bouché
Colutea acutifolia Shap.
Colutea afghanica Browicz
Colutea arborescens L. – moszenki południowe, kolutea południowa
Colutea armata Hemsl. & Lace
Colutea armena Boiss. & A.Huet
Colutea atabajevii B.Fedtsch. – moszenki Atabajewa
Colutea atlantica Browicz
Colutea brachyptera Sumnev.
Colutea brevialata Lange
Colutea buhsei (Boiss.) Shap. – moszenki Buzego
Colutea cilicica Boiss. & Balansa – moszenki cylickie
Colutea delavayi Franch.
Colutea gifana Parsa
Colutea gracilis Freyn & Sint. – moszenki drobnolistne
Colutea insularis Browicz
Colutea istria Mill. – moszenki istryjskie
Colutea jamnolenkoi Shap.
Colutea komarovii Takht.
Colutea × media Willd. – moszenki pośrednie, truszczelina pośrednia
Colutea melanocalyx Boiss. & Heldr. – moszenki czarnokielichowe
Colutea multiflora Shap. ex Ali
Colutea nepalensis Sims – moszenki nepalskie
Colutea orientalis Mill. – moszenki wschodnie
Colutea paulsenii Freyn
Colutea persica Boiss. – moszenki perskie
Colutea porphyrogramma Rech.f.
Colutea triphylla Bunge ex Boiss.
Colutea uniflora Beck ex Stapf
Colutea × variabilis Browicz

Zobacz też

kłokoczka Staphylea i roztrzeplin Koelreuteria – przykłady innych rodzajów o dętych owocach

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Fabales, [w:] Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-09-23] (ang.).
↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-01-28].
↑ ^a ^b ^c Colutea L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-01-15].
↑ ^a ^b Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e G. P. Lewis, Brian Schrire, Barbara Mackinder, Mike Lock: Legumes of the World. Royal Botanic Gardens, Kew, 2005, s. 482. ISBN 978-1-900347-80-8.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 1. Trees and shrubs. London: Macmillan, 2002, s. 293. ISBN 0-333-73003-8.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ Włodzimierz Seneta: Drzewa i krzewy liściaste C. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 162–165. ISBN 83-01-11074-0.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Hang Sun & Kai Larsen: Colutea Linnaeus. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2022-01-15].
↑ Genus Colutea L.. Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2022-01-15].

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Fabales, [w:] Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-09-23] (ang.).

[A-3] Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-01-28].

[powo-4] Colutea L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-01-15].

[checklist2002-5] Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.

[legumes-6] G. P. Lewis, Brian Schrire, Barbara Mackinder, Mike Lock: Legumes of the World. Royal Botanic Gardens, Kew, 2005, s. 482. ISBN 978-1-900347-80-8.

[philips-7] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 1. Trees and shrubs. London: Macmillan, 2002, s. 293. ISBN 0-333-73003-8.

[seneta-8] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ Włodzimierz Seneta: Drzewa i krzewy liściaste C. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 162–165. ISBN 83-01-11074-0.

[china-9] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Hang Sun & Kai Larsen: Colutea Linnaeus. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2022-01-15].

[grin-10] Genus Colutea L.. Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2022-01-15].

[5]