Mak alpejski

Mak alpejski
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	jaskropodobne
Rząd	jaskrowce
Rodzina	makowate
Rodzaj	mak
Gatunek	mak alpejski
	Nazwa systematyczna
	Papaver alpinum L.; Sp. pl. 1:507. 1753
	Multimedia w Wikimedia Commons

Mak alpejski, mak Bursera^[4] (Papaver alpinum L.) – gatunek rośliny należący do rodziny makowatych. Jest również uprawiany.

Rozmieszczenie geograficzne

Rośnie dziko w wysokich partiach gór Europy. Licznie występuje w Wielkiej Fatrze^[5]. W Polsce rośnie dziko wyłącznie w Tatrach i jest rzadki. W polskich Tatrach znany jest z około 30 stanowisk, z których większość występuje w Tatrach Zachodnich w rejonie Czerwonych Wierchów i jedno na Giewoncie. W Tatrach Wysokich znane jest tylko kilka stanowisk i występują one nad Morskim Okiem i Czarnym Stawem pod Rysami. Przejściowo spotykany był nad Małołąckim Potokiem i w Dolinie Kościeliskiej. Poza Tatrami występował efemerycznie na żwirowiskach w Witowie i między Podczerwonem a Czarnym Dunajcem^[6].

Nazewnictwo

Nazwy naukowe

Wyróżniono wiele podgatunków i odmian, jednak botanicy GRIN uznają je tylko za synonimy tego samego gatunku. Synonimy te to^[7]:
- Papaver alpinum subsp. alpinum
- Papaver alpinum subsp. kerneri (Hayek) Fedde
- Papaver alpinum subsp. rhaeticum (Leresche) Nyman
- Papaver alpinum subsp. sendtneri (A. Kern. ex Hayek) Schinz & R. Keller
- Papaver burseri Crantz^[8]
- Papaver kerneri Hayek
- Papaver pyreniacum (L.) Willd.
- Papaver rhaeticum Leresche
- Papaver sendtneri A. Kern. ex Hayek
Przez niektórych polskich i słowackich botaników rosnący w wyższych partiach Tatr mak bywa uznawany za oddzielny gatunek – mak tatrzański (Papaver tatricum (Nyarady) Ehrend.) i traktowany jako endemit tatrzański^[6]. Przez innych botaników uznawany jednak jest on tylko za synonim maku alpejskiego^[7] lub gatunek o niekreślonej tożsamości^[9].

Morfologia

Pokrój: Tworzy niskie darnie o wysokości 10–20 cm. Oprócz kwitnących pędów wytwarza liczne pędy płonne. Pędy w nasadzie otulone starymi liśćmi^[10].
Liście: Wyłącznie różyczkowe, sinozielone, ogonkowe, 3-4-razy pierzastosieczne. Poszczególne listki zakończone szczecinką.
Łodyga: Głąbik kwiatowy wysokości do 20 cm, brunatno owłosiony^[10].
Kwiaty: Kwiat o średnicy do 2,5 cm (u typowego gatunku), 4 płatki białe z żółtą nasadą lub żółtawe (rzadko). Działki kielicha gęsto owłosione. Wewnątrz pojedynczy słupek z tarczowatym, 4-6 promieniowym znamieniem i liczne pręciki. Pączki są zwisające, podczas rozkwitania ich szypułki prostują się^[11].
Owoc: Kulistojajowata i pokryta szczecinkami torebka zwana makówką^[10].

Biologia i ekologia

Bylina, hemikryptofit. Kwitnie od lipca do sierpnia, zapylany jest przez owady. Doskonale umacnia swoimi rozgałęzionymi korzeniami luźne piargi. Gdy zostanie przez nie zasypany, na ogół przebija się na powierzchnię nowym pędem. Siedlisko: piargi, skały, murawy. Dużo częściej na podłożu wapiennym, ale występuje również na granicie^[10]. W Tatrach spotykany jest we wszystkich piętrach roślinności, ale główny obszar jego występowania to piętro alpejskie^[5]. W polskich Tatrach najwyżej położone jego stanowiska znajdują się na Niżnych Rysach (2360 m) i Krzesanicy (2123 m), najniżej w Wąwozie Kraków na wysokości 1180 m^[6]. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla związku (All.) Papaverion tatrici^[12]. Liczba chromosomów 2n= 14^[13].

Zastosowanie

Roślina ozdobna ogródków skalnych. Kwiaty kwitną krótko, ale pojawiają się stale od maja do sierpnia. Swoimi kwiatami ożywia skalniak. Żyje tylko 2–3 lata, jednak sam rozsiewa się, łatwo go też rozmnażać z nasion. Źle natomiast znosi przesadzanie. Wymaga średnio wilgotnego podłoża i dobrze zdrenowanego żwirem lub wapiennym gruzem. Stanowisko powinno być ciepłe i słoneczne^[14].

Zobacz też: Rośliny tatrzańskie.

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-26] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-01-04] (ang.).
↑ The Plant List. [dostęp 2017-01-18].
↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
↑ ^a ^b Zbigniew Mirek: Kwiaty Tatr. Przewodnik kieszonkowy. Halina Piękoś-Mirkowa. Warszawa: MULTICO Oficyna Wyd., 2003. ISBN 83-7073-385-9.
↑ ^a ^b ^c Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa: Czerwona księga Karpat Polskich. Kraków: Instytut Botaniki PAN, 2008. ISBN 978-83-89648-71-6.
↑ ^a ^b Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2011-03-15].
↑ Nazwa uznawana przez Krytyczną listę roślin naczyniowych Polski
↑ The Plant List. Papaver. [dostęp 2001-03-15].
↑ ^a ^b ^c ^d Zofia Radwańska-Paryska: Rośliny tatrzańskie (Atlasy botaniczne). Irena Zaborowska (ilustr.). Warszawa: WSiP, 1988. ISBN 83-09-00256-4.
↑ Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953.
↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
↑ Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.
↑ Eugeniusz Radziul: Skalniaki. Warszawa: PWRiL, 2007. ISBN 978-83-09-01013-5.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-26] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-01-04] (ang.).

[tpl-3] The Plant List. [dostęp 2017-01-18].

[checklist2002-4] Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.

[kwiaty-5] Zbigniew Mirek: Kwiaty Tatr. Przewodnik kieszonkowy. Halina Piękoś-Mirkowa. Warszawa: MULTICO Oficyna Wyd., 2003. ISBN 83-7073-385-9.

[K-6] Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa: Czerwona księga Karpat Polskich. Kraków: Instytut Botaniki PAN, 2008. ISBN 978-83-89648-71-6.

[grin-7] Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2011-03-15].

[8] Nazwa uznawana przez Krytyczną listę roślin naczyniowych Polski

[TPL-9] The Plant List. Papaver. [dostęp 2001-03-15].

[paryska-10] Zofia Radwańska-Paryska: Rośliny tatrzańskie (Atlasy botaniczne). Irena Zaborowska (ilustr.). Warszawa: WSiP, 1988. ISBN 83-09-00256-4.

[11] Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953.

[12] Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.

[13] Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.

[14] Eugeniusz Radziul: Skalniaki. Warszawa: PWRiL, 2007. ISBN 978-83-09-01013-5.

[4]