Leszek Balcerowicz

W 1965 został przyjęty na Wydział Handlu Zagranicznego w Szkole Głównej Planowania i Statystyki w Warszawie^[6]. W 1970 otrzymał z wyróżnieniem dyplom magisterski na tej uczelni (w 1990 przemianowanej na Szkołę Główną Handlową)^[7]. W 1972 wyjechał na stypendium do Stanów Zjednoczonych^[8]. W 1974 uzyskał dyplom MBA na Saint John’s University w Nowym Jorku^[9]. W 1975 obronił w SGPiS pracę doktorską^[9] zatytułowaną Koszty przedsięwzięć innowacyjnych^[10]. Został następnie na tej uczelni zatrudniony jako adiunkt. Był związany z Instytutem Międzynarodowych Stosunków Gospodarczych SGPiS, gdzie zajmował się transferem postępu technicznego do krajów słabo rozwiniętych. W latach 1978–1980 pracował w Instytucie Podstawowych Problemów Marksizmu-Leninizmu przy KC PZPR, gdzie zajmował się problematyką urynkowienia gospodarki socjalistycznej^[11]. W latach 80. odbył kilka staży naukowych, m.in. na University of Sussex (Anglia) i Uniwersytecie w Marburgu. Habilitował się w SGPiS w 1990^[12], przedstawiając rozprawę pod tytułem Systemy gospodarcze. Elementy analizy porównawczej^[10]. W 1992 objął stanowisko profesora nadzwyczajnego SGH, kierował Katedrą Międzynarodowych Studiów Porównawczych.

Uzyskał członkostwo m.in. w Stowarzyszeniu Naukowym Collegium Invisibile^[13]. Wszedł w skład Komitetu Nauk Ekonomicznych Polskiej Akademii Nauk^[14].

Jego dorobek naukowy obejmuje kilkadziesiąt publikacji w czasopismach naukowych oraz kilkanaście książek.

Od 1969 należał do Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej^[15], z której wystąpił w 1981 po wprowadzeniu stanu wojennego^[16]. W latach 1978–1980 kierował zespołem doradców-ekonomistów przy premierze Piotrze Jaroszewiczu, który opracował raport o stanie państwa prognozujący szybki upadek polityki gospodarczej Edwarda Gierka oraz stwierdził konieczność urynkowienia i zmian strukturalnych w przemyśle^[17]. Po powstaniu „Solidarności” został członkiem rady ekspertów ekonomicznych związku, w ramach której uczestniczył w opracowaniu projektu przejścia od gospodarki planowej do gospodarki opartej na samorządach pracowniczych.

W okresie od 12 września 1989^[18] do 12 stycznia 1991 zajmował stanowiska wicepremiera i ministra finansów w rządzie Tadeusza Mazowieckiego. Te same funkcje pełnił także w gabinecie Jana Krzysztofa Bieleckiego (w okresie od 12 stycznia^[19] do 23 grudnia 1991).

Jako minister finansów był odpowiedzialny za przeprowadzenie transformacji Polski z gospodarki planowo-socjalistycznej do społecznej gospodarki rynkowej. Plan zmian, określany następnie jako plan Balcerowicza, przygotowany pod wpływem doktryny Jeffreya Sachsa, umożliwił rozpoczęcie szybkiego programu reform^[20]. W ciągu półtora roku doprowadzono do zdławienia hiperinflacji z poziomu 685,8% (1990) do 60% rocznie, urealniono kurs walutowy złotego, wprowadzono jego wewnętrzną wymienialność, przeprowadzono reformę systemu bankowego, zrównoważono detaliczny rynek wewnętrzny, rozpoczęto reformy podatkowe i ubezpieczeniowe, które były później kontynuowane przez kolejnych ministrów. Taki sposób przeprowadzenia transformacji był później naśladowany z różnym skutkiem w innych państwach byłego bloku wschodniego. Pod koniec urzędowania w grudniu 1991 Leszek Balcerowicz podpisał układ stowarzyszeniowy RP z EWG.

Jego działalność jako ministra finansów dwukrotnie była przedmiotem sejmowego postępowania w sprawie odpowiedzialności konstytucyjnej. W obu przypadkach Sejm umorzył postępowanie: w marcu 1993^[21] i czerwcu 1994^[22].

W latach 1992–2000 przewodniczył radzie naukowej Fundacji Centrum Analiz Społeczno-Ekonomicznych (CASE). W 1995 powrócił do działalności politycznej, obejmując w maju tego samego roku stanowisko przewodniczącego Unii Wolności, pokonując Tadeusza Mazowieckiego^[23]. W wyborach parlamentarnych we wrześniu 1997 z listy tej partii zdobył mandat posła na Sejm III kadencji, uzyskując najlepszy indywidualny wynik w okręgu katowickim^[24] (z wynikiem ponad 91 tys. głosów).

W rządzie Jerzego Buzka po raz trzeci objął stanowiska wicepremiera i ministra finansów, zajmując je w okresie od 31 października 1997^[25] do 8 czerwca 2000^[26], tj. do czasu rozpadu koalicji AWS-UW.

Jesienią 2000 zrezygnował z kandydowania na kolejną kadencję przewodniczącego Unii Wolności. 22 grudnia tego samego roku został wybrany przez Sejm na prezesa Narodowego Banku Polskiego (kończąc w konsekwencji wykonywanie mandatu poselskiego)^[27]. Pełnił tę funkcję od 10 stycznia 2001 do 10 stycznia 2007. Jako prezes NBP od 1 maja 2004 wchodził z urzędu w skład Rady Ogólnej Europejskiego Banku Centralnego. Z urzędu kierował Radą Polityki Pieniężnej oraz Komisją Nadzoru Bankowego.

W 2007 stanął na czele rady założonej przez siebie fundacji Forum Obywatelskiego Rozwoju^[28], a w 2023 przez kilka miesięcy był prezesem tej fundacji^[29][30]. Następnie ponownie objął funkcję przewodniczącego rady FOR.

W czerwcu 2008 został przewodniczącym rady nadzorczej europejskiego think tanku Bruegel. W październiku tego samego roku został wiceprezydentem International Atlantic Economic Society^[31] oraz członkiem grupy roboczej Unii Europejskiej mającej szukać sposobów wyjścia z kryzysu ekonomicznego^[32]. Powołany również w skład kapituły ustanowionej w 2013 Nagrody „Newsweeka” im. Teresy Torańskiej^[33].

W kwietniu 2016 mianowany przedstawicielem prezydenta Ukrainy Petra Poroszenki w gabinecie ministrów Ukrainy, a także jego doradcą i współprzewodniczącym – wraz z Ivanem Miklošem – grupy doradców strategicznych do spraw reform^[34].

„Plan Balcerowicza”, stanowiący przede wszystkim narzędzie antyinflacyjne, utożsamiany bywał z całością transformacji gospodarczej w Polsce. Krytycznie te reformy i ich przeprowadzenie oceniali m.in. późniejszy minister finansów Grzegorz Kołodko^[35], Tadeusz Kowalik^[36] czy Karol Modzelewski^[37]. Na tle niechęci do Leszka Balcerowicza powstał slogan „Balcerowicz musi odejść”.

Publicysta Rafał Woś „plan Balcerowicza” określił jako „największą traumę III RP”, co według niego wynikało z czterech powodów: przeprowadzono go pośpiesznie; ciężar przemian politycznych i demokracji parlamentarnej przerzucono na niższe klasy społeczne; hiperinflacja, którą Leszek Balcerowicz uzasadniał konieczność transformacji gospodarczej, wybuchła dopiero pod koniec lat 80. wskutek reform z czasów Mieczysława Rakowskiego; niedoszacowanie przez Leszka Balcerowicza konsekwencji społecznych planu, który spowodował gwałtowny rozrost nierówności społecznych^[38]. Dziennikarz „Tygodnika Powszechnego” Paweł Marczewski pisał, że Leszek Balcerowicz nawet po latach uparcie bronił swoich neoliberalnych przekonań politycznych i gwałtownie reagował na wszelkie próby krytyki^[39].

• Koszty rozruchu produkcji nowego wyrobu, „Ekonomista” nr 6/1976.
• Struktura organizacyjna gospodarki narodowej a postęp techniczny, „Ekonomista” nr 6/1979.
• Cechy międzynarodowego przepływu wiedzy technicznej, „Sprawy Międzynarodowe” nr 10/1981.
• Socjalizm, kapitalizm, transformacja: szkice z przełomu epok, 1997.
• Wolność i rozwój: ekonomia wolnego rynku, 1995.
• Odkrywając wolność. Przeciw zniewoleniu umysłów (wybór tekstów i wstęp), 2012.
• Trzeba się bić (rozmawia Marta Stremecka), 2014.
• Zagadki wzrostu gospodarczego. Siły napędowe i kryzysy – analiza porównawcza (red. nauk. z Andrzejem Rzońcą), 2010.
• Trzeba się bić z PiS o Polskę, 2016.
• Wolność, rozwój, demokracja, 2017.

Jego rodzicami byli Barbara i Wacław^[40]. Gdy miał dwa lata, jego rodzina przeniosła się do Torunia^[41]. W czasie nauki w szkole średniej i w pierwszych latach studiów zajmował się wyczynowo lekkoatletyką^[6], reprezentował barwy Pomorzanina Toruń^[42] i AZS Warszawa. W barwach warszawskiego klubu został w 1966 mistrzem Polski juniorów w biegu przełajowym na 1500 m^[43]. Od 1977 żonaty z Ewą Balcerowicz. Ma troje dzieci: Macieja (ur. 1974), Wojciecha (ur. 1980) i Annę (ur. 1984)^[44].

Ordery i odznaczenia

• Order Orła Białego (2005)^[45]
• Krzyż Wielki Orderu Zasługi (Chile, 2000)^[46]
• Order Krzyża Ziemi Maryjnej II klasy (Estonia, 2014)^[47]

Nagrody i wyróżnienia

• Honorowy obywatel Lipna (1990)^[48]
• Człowiek Roku tygodnika „Wprost” (1991)
• Medal Kalos Kagathos (1993)^[49]
• Nagroda Ludwiga Erharda (1992)
• Nagroda Kisiela (1994)
• Nagroda „Minister Finansów roku 1998” przyznana przez brytyjski miesięcznik finansowy „Euromoney” (1998)
• Nagroda Środkowoeuropejska (Central European Award) dla najlepszego ministra finansów 1998 (1999)
• Osobowość Roku Warmii i Mazur 1999 (2000)
• Nagroda Friedricha Augusta von Hayeka (2000)
• Nagroda im. Carla Bertelsmanna za wybitne osiągnięcia w dziedzinie transformacji gospodarczej w Polsce (2001)
• Nagroda Fundacji Fasela za zasługi dla społecznej gospodarki rynkowej (2002)
• Nagroda im. Władysława Grabskiego przyznana przez Konfederację Lewiatan (2004)^[50]
• Galeria Chwały Polskiej Ekonomii, wyróżnienia przyznawanego przez jury wytypowane przez „Manager Magazin”, PKPP Lewiatan, SGH i Akademię Leona Koźmińskiego (2006)
• Medal św. Jerzego przyznawany przez „Tygodnik Powszechny” (2009)^[51].
• Super Wiktor (2010)
• Nagroda Jana Nowaka-Jeziorańskiego (2010)^[52]
• Złoty Hipolit (2010)^[53]
• ArtPrezydent w latach 2011–2012 na Interdyscyplinarnym Festiwalu Sztuk Miasto Gwiazd w Żyrardowie
• Nagroda im. Jegora Gajdara za znaczący wkład w rozwój międzynarodowych relacji społecznych z Rosją (2014)^[54]
• Nagroda Specjalna Lewiatana (2014)^[50][55]
• Nagroda Polonicus („nagroda honorowa za wybitne osiągnięcia w ekonomii przemian wolnorynkowych w Polsce oraz za wyjątkowy wkład w szerzenie świadomości obywatelskiej w jednoczącej się Europie”, 2016)^[56]

Doktoraty honorowe

Tytuły doktora honoris causa przyznały mu m.in. następujące uczelnie:

• 1993: Université de Provence Aix-Marseille I (Francja)
• 1994: University of Sussex w Wielkiej Brytanii
• 1996: DePaul University w Chicago (USA)
• 1998: Uniwersytet Szczeciński, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu^[57], Abertay University(inne języki), Staffordshire University(inne języki) w Wielkiej Brytanii
• 1999: Uniwersytet Ekonomiczny w Bratysławie (Słowacja)^[58]
• 2001: Uniwersytet Europejski Viadrina we Frankfurcie nad Odrą (Niemcy)
• 2002: Universidad del Pacífico(inne języki) w Limie (Peru), Uniwersytet Aleksandra Jana Cuzy w Jassach (Rumunia)
• 2004: Universität Duisburg-Essen(inne języki) (Niemcy)
• 2006: Akademia Ekonomiczna im. Karola Adamieckiego w Katowicach, Akademia Ekonomiczna w Poznaniu, Akademia Ekonomiczna im. Oskara Langego we Wrocławiu, Uniwersytet Gdański^[59]
• 2007: Szkoła Główna Handlowa w Warszawie^[10]
• 2008: Uniwersytet Warszawski^[60], Uniwersytet Nowej Południowej Walii w Sydney
• 2010: Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie^[61]
• 2015: Universidad Francisco Marroquín(inne języki) w Gwatemali^[62]

Z racji pełnionych funkcji publicznych i wyrazistych opinii do Leszka Balcerowicza odnoszono się w utworach kultury popularnej. W programie satyrycznym Polskie zoo z pierwszej połowy lat 90. był przedstawiany jako koń^[63]. Dotyczyła go piosenka Kabaretu Olgi Lipińskiej „A Balcerowicz wyciął nam numer…”^[64]. Był głównym bohaterem spektaklu Herosi transformacji z 2019 grupy Pożar w Burdelu^[65].

• Marta Stremecka: Trzeba się bić. Warszawa: Czerwone i Czarne, 2014. ISBN 978-83-7700-160-8.
• Antoni Dudek: Historia polityczna Polski 1989–2012. Kraków: Znak, 2013, s. 360. ISBN 978-83-240-2130-7.
• Strona sejmowa posła III kadencji. [dostęp 2016-07-12].

• Leszek Balcerowicz – strona prywatna. [dostęp 2016-07-12].
• Dr hab. Leszek Balcerowicz, [w:] portal „Ludzie Nauki”, MNiSW / OPI PIB [dostęp 2024-04-29] .