Hukou

Rejestry rodowe istniały w Chinach już od czasów dynastii Xia. W kolejnych stuleciach rejestr rodowy ewoluował w organizację rodzin i klanów dla celów podatkowych, poboru do wojska oraz kontroli społecznej.

Za panowania dynastii Zhou Simin pełniący funkcję ministra zarządzającego ludnością był odpowiedzialny za odnotowywanie urodzeń, śmierci, imigracji i emigracji. Istniały trzy kopie sporządzonych przez niego dokumentów, przechowywane w różnych miejscach. Ówczesny podział administracyjny był wypadkową odległości od stolicy. Pierwszy okręg znajdujący się najbliżej stolicy nazywał się dubi, kolejne dwa bardziej oddalone to Xiang i Sui. Rody były zorganizowane według systemu baojia.

Guan Zhong, premier państwa Qi, stosował różną politykę podatkową oraz poboru do wojska w zależności od obszaru. Poza tym Guan Zhong zakazał imigracji i emigracji oraz separacji rodzin bez zezwolenia. Xiao He, pierwszy kanclerz dynastii Han, wymieniał Hu jako jedno z dziewięciu podstawowych praw Hanów, a także wprowadził system hukou jako podstawę dochodu z podatków i poboru do wojska.

Gdy KPCh przejęła władzę w Chinach pod koniec lat 40., wprowadziła centralnie zarządzaną gospodarkę planową. W 1958 Mao Zedong utworzył system dziedzicznego zezwolenia na pobyt stały, który określał, gdzie ludzie mogli pracować. Mieszkańcy zostali, najogólniej mówiąc, skategoryzowani jako pracownicy „miejscy” lub „wiejscy”. Pracownik chcący przenieść się ze wsi do miasta by podjąć pracę w sektorze innym niż rolniczy, musiał ubiegać się o pozwolenie w odpowiednich organach administracji. Liczba pracowników, którym pozwalano na takie przeniesienie była ściśle kontrolowana. Migrujący pracownicy potrzebowali sześciu pozwoleń, by starać się o pracę w prowincji innej niż ich pierwotna. Osobom, które pracowały poza obszarem, do którego zostały oficjalnie przypisane, nie przysługiwały racje zboża, zakwaterowanie z miejsca pracy lub opieka zdrowotna. Edukacja, zatrudnienie, małżeństwo i inne aspekty życia były kontrolowane.

Założeniem hukou miało być ograniczenie masowej migracji z obszarów wiejskich do miast dla zapewnienia równowagi strukturalnej w obliczu istnienia ogromnej populacji ubogich rolników. System hukou był narzędziem scentralizowanej gospodarki planowej. Poprzez regulację pracy gwarantował licznym przedsiębiorstwom państwowym odpowiednią liczbę nisko opłacanych pracowników.

Przez pewien okres Chińskie Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego kontynuowało uzasadnianie systemu hukou na podstawie przesłanki o porządku publicznym, a także dostarczało danych demograficznych dla rządowej polityki centralnego planowania.

System hukou jest usprawiedliwiany przez niektórych uczonych jako podnoszący stabilność Chin dzięki lepszemu monitorowaniu “osób namierzonych”, które według standardów partii są politycznie podejrzane. Ciągle pozostaje to istotną funkcja hukou.

Od około roku 1953 do 1976 policja okresowo robiła obławy na osoby nie posiadające ważnego pozwolenia stałego pobytu, umieszczała je w centrach zatrzymań i wydalała z miast. Przepisy administracyjne wydane w roku 1982, znane jako “areszt i repatriacja” upoważniały policję do zatrzymań ludzi i ich „repatriacji” do miejsca stałego zamieszkania.

Chociaż w teorii od jednostki wymaga się, by mieszkała na terenie, do którego jest przypisana na mocy zezwolenia, w rzeczywistości system w dużej mierze się załamał. Po reformach rynku w Chinach nieoficjalna migracja do miast i znalezienie pracy bez ważnego zezwolenia stały się możliwe. Reformy ekonomiczne stworzyły naciski, które pobudziły migrację z głębi kraju na wybrzeże. Dostarczyły również impulsu dla władz do niewprowadzania kontroli migracji.

Egzekwowanie hukou stało się łatwiejsze dzięki ogólnokrajowej bazie danych (zawierającej oficjalne rejestracje hukou), którą dysponuje policja. Jej stworzenie było możliwe dzięki komputeryzacji w latach 90. oraz większej współpracy między władzami policji z różnych regionów.

Od około roku 1953 do 1976 egzekwowanie praw związanych z miejscem zamieszkania doprowadziło do wyodrębnienia się najniższej klasy społecznej. Podczas gdy mieszkańcy miast cieszyli się gamą społecznych, ekonomicznych i kulturowych korzyści, ośmiuset milionowa populacja wsi chińskiej była traktowana jako obywatele drugiej kategorii. Tym niemniej jednak partia rządząca poczyniła pewne ustępstwa względem rolników, by uczynić życie na wsi możliwym do zniesienia.

W latach 1978–2001 Chiny przeszły od kapitalizmu państwowego do kapitalizmu rynkowego. Na obrzeżach miast stworzono strefy produkujące towary na eksport, gdzie pracownikami w najcięższych warunkach były głównie kobiety. Ograniczenia mobilności imigrantów były wszechobecne. Tymczasowi pracownicy byli zmuszani do niepewnej egzystencji w noclegowniach firm lub w slumsach.

Wpływ systemu hukou na imigrantów stał się szczególnie uciążliwy w latach 80., po tym jak setki milionów osób zostały wypchnięte z państwowych korporacji i spółdzielni. Od lat 80. około 200 milionów Chińczyków żyje poza oficjalnym miejscem zameldowania. W miastach cierpią z powodu o wiele niższego dostępu do edukacji i usług rządowych. Pod pewnymi względami ich status społeczny i ekonomiczny jest podobny do statusu nielegalnych imigrantów. Miliony rolników, którzy opuścili swe ziemie, utknęło na marginesie miejskiego społeczeństwa. Oskarża się ich tam o bycie przyczyną rosnącej przestępczości i bezrobocia. Pod presją mieszkańców miast (posiadających miejski hukou), ich władze wprowadzają dyskryminujące prawa.

System hukou jest nazywany “chińskim apartheidem”. Stopniowe rozluźnianie pewnych represyjnych aspektów systemu hukou od połowy lat 90. w dużym stopniu wyeliminowało przestrzenny wymiar apartheidu. Jednak hukou ciągle jest dziedziczny, więc główny element społecznego apartheidu pozostaje niezmienny.

Podobieństwa do apartheidu w Południowej Afryce wyczerpują dwie kwestie. Po pierwsze, w Chinach czasami dochodziło do zmiany kategorii pracowników miejskich (na mocy systemu xia fang lub “zesłania”), ich przemianowania na pracowników wiejskich i zesłania na tereny rolne do pracy za najniższe wynagrodzenie. Często taka zsyłka była wyrokiem za “burżuazyjne, imperialistyczne przestępstwa” popełnione podczas Rewolucji Kulturalnej. W Południowej Afryce, przeciwnie, biali pracownicy nigdy nie byli wysyłani do bantustanów. Po drugie, ideologią, która napędzała chiński system apartheidu był maoizm, a nie rasizm.

Niektórzy uczeni z Chin kontynentalnych uważają, że system hukou, pomimo iż jest dyskryminujący, nie jest gorszy niż system paszportowy zatrzymujący obywateli krajów rozwijających się przed osiedleniem się na Zachodzie. System ten został nazwany globalnym apartheidem.

Reformowanie systemu meldunkowego jest tematem bardzo kontrowersyjnym w ChRL. Choć działający system był w ChRL powszechnie uznawany za niesprawiedliwy i niehumanitarny, jednocześnie pojawiały się obawy, że liberalizacja mogłaby skutkować masowym napływem ludności do miast. To z kolei obciążyłoby poniżej krytycznego punktu już teraz wyczerpane służby rządowe i zaowocowałoby dalszymi stratami ekonomicznymi na terenach wiejskich, rosnącymi niepokojami społecznymi i falą przestępstw.

Z drugiej strony, od pewnego czasu uznaje się hukou za przeszkodę dla rozwoju gospodarczego. Przystąpienie Chin do Światowej Organizacji Handlu zmusiło je do przyjęcia reformy liberalizującej migrację zarobkową w celu przyspieszenia reformy ekonomicznej.

Restrykcyjny system hukou ulega dalszemu rozluźnieniu od połowy lat 90. Pierwsze rozluźnienie pozwoliło mieszkańcom wsi na zakup tymczasowego zezwolenia na zameldowanie w mieście, co było równoznaczne z możliwością podjęcia przez nich legalnej pracy. Opłaty za zezwolenia stopniowo zmniejszyły się do dosyć przystępnego poziomu. Dyskryminacja kobiet ze wsi słabnie od 1998 roku, kiedy hukou stało się dziedziczne i po ojcu i po matce.

Od 2001 roku kontrole hukou stały się coraz rzadsze. W 2003 roku kontrowersje otaczające śmierć Sun Zhiganga poważnie zaniepokoiły władze, które podjęły krok uchylenia praw aresztu i repatriacji. Do roku 2004 Minister rolnictwa ChRL szacował, iż ponad 100 milionów osób posiadających hukou na wsi pracowało w miastach.

System hukou nie jest stosowany w Hongkongu i Makau.

• Prawa człowieka w Chińskiej Republice Ludowej

• Guanzi:国门内外，都鄙井田，山泽川隰
• Guanzi:禁迁徙、止流民、圉分异
• ibid chapter 2:使民无得擅徙
• Macleod, Calum. „China reviews ‘apartheid’ for 900m peasants”, The Independent, June 10, 2001.
• „Chinese apartheid: Migrant labourers, numbering in hundreds of millions, who have been ejected from state concerns and co-operatives since the 1980s as China instituted „socialist capitalism”, have to have six passes before they are allowed to work in provinces other than their own. In many cities, private schools for migrant labourers are routinely closed down to discourage migration.” „From politics to health policies: why they’re in trouble”, The Star, February 6, 2007.
• David Pines, Efraim Sadka, Itzhak Zilcha, Topics in Public Economics: Theoretical and Applied Analysis, Cambridge University Press, 1998, p. 334.
• Luard, Tim. „China rethinks peasant 'apartheid'”, BBC News, November 10, 2005.
• „The hukou system has been criticized in some quarters and has been called 'the equivalent of and apartheid system between rural and urban residents’ (China Labor Bulletin, February 25, 2002).” Laquian, Aprodicio A. Beyond Metropolis: The Planning and Governance of Asia’s Mega-Urban Regions, Johns Hopkins University Press, 2005, s. 320–321.
• Yang, Dali (2007) Discontented Miracle: Growth Conflict and Institutional Adaptions in China, Singapore: World Scientific
• Waddington, Jeremy. Globalization and Patterns of Labour Resistance, Routledge, 1999, p. 82.
• Yang, Dali (2007) Discontented Miracle: Growth Conflict and Institutional Adaptions in China, Singapore: World Scientific
• Whitehouse, David. „Chinese workers and peasants in three phases of accumulation”, Paper delivered at the Colloquium on Economy, Society and Nature, sponsored by the Centre for Civil Society at the University of KwaZulu-Natal, March 2, 2006. Retrieved August 1, 2007.
• Chan, Anita. China’s Workers Under Assault: The Exploitation of Labor in a Globalizing Economy, M.E. Sharpe, 2001, p. 9.
• „从1000万到1.3亿:农村留守儿童到底有多少”
• „Country Cousins”, The Economist, April 6, 2000.
• „China’s apartheid-like household registration system, introduced in the 1950s, still divides the population into two distinct groups, urban and rural.” Chan, Anita & Senser, Robert A. „China’s Troubled Workers”, Foreign Affairs, March / April 1997.
• Au Loong-yu, Nan Shan, Zhang Ping. Women Migrant Workers under the Chinese Social Apartheid, Committee for Asian Women, May 2007, p. 1.
• Yang, Dali (2007) Discontented Miracle: Growth Conflict and Institutional Adaptions in China, Singapore: World Scientific
• Yao, Shunli. „China’s WTO Revolution”, Project Syndicate, June, 2002.
• Wong DFK, Chang, YL, He XS. Rural migrant workers in urban China: living a marginalised life Int J Soc Welfare 2007: 16: 32–40. © 2007 The Author(s) Journal compilation © 2007 Blackwell Publishing Ltd and the International Journal of Social Welfare.