Gubernia mohylewska

W 1796 gubernie mohylewską i połocką zjednoczono w białoruską. W 1802 podzielono ją z kolei na witebską i mohylewską. W 1917 gubernie witebską, mohylewską oraz części mińskiej i wileńskiej połączono w okręg zachodni. W 1918 dołączono do nich także gubernię smoleńską, a w październiku 1919 gubernia mohylewska powstała na nowo jako homelska.^{[potrzebny przypis]}

Centrum guberni był Mohylew. W 1882 dzieliła się na powiaty oraz ujezdy:

• czausowski
• czerykowski
• homelski
• horecki
• klimowicki
• mohylewski
• mścisławski
• orszański
• rohaczewski
• powiat sienneński lub sieński,
• starobychowski

Na terenie guberni, podobnie jak na innych terenach ziem zabranych, władze rosyjskie szczególnie długo opóźniały utworzenie samorządu terytorialnego, tzw. ziemstw. Wynikało to z obawy przed zdominowaniem ich przez miejscową ludność nierosyjską, szczególnie Polaków. Podczas gdy w innych częściach Imperium Rosyjskiego ziemstwa tworzone były już w drugiej połowie XIX wieku, w guberni mohylewskiej ich namiastka powstała dopiero 2 kwietnia 1903 roku. Członkowie ziemstw byli jednak wyznaczani przez administrację carską i mieli skrajnie ograniczone kompetencje. Samorząd w guberni uległ wzmocnieniu 14 marca 1911 roku, gdy ta została objęta ukazem carskim o wprowadzeniu ziemstw z 12 czerwca 1890 roku. Była to jednak jego zmodyfikowana wersja, gwarantująca dominującą pozycję Rosjan^[1].

Według spisu z 1897 roku, w guberni umiejętność czytania i pisania posiadało 22% ludności powyżej 9 roku życia^[2].

Według rosyjskiego spisu ludnościowego z 1897 roku Gubernię zamieszkiwały 1 686 764 osoby, podział etniczny populacji przedstawiał się następująco^[3]:

• Rosjanie (w spisie jako Rosjan określano także Ukraińców i Białorusinów) - 1 451 496 (86%) w tym:
  • Białorusini 1 389 782 (82%)
• Żydzi - 203 507 (12%)
• Polacy - 17 526 (1%)
• Inni - 12 235 (0,7%)

Największe miasta guberni w 1897 roku na podstawie danych z carskiego spisu powszechnego oraz porównanie przynależności administracyjnej przed rozbiorami Polski oraz przynależności państwowej w międzywojniu i współcześnie:

• Dariusz Tarasiuk: Między nadzieją a niepokojem. Działalność społeczno-kulturalna i polityczna Polaków na wschodniej Białorusi w latach 1905–1918. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, 2007, s. 211. ISBN 978-83-227-2629-7.
• Dorota Michaluk: Białoruska Republika Ludowa 1918–1920. U podstaw białoruskiej państwowości. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2010, s. 597. ISBN 978-83-231-2484-9.

• Szlachta guberni mohylewskiej. (pol.).
• Gubernia mohylewska wg JewishGen (ang.)
• Gubernia mohylewska, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VI: Malczyce – Netreba, Warszawa 1885, s. 603 .
• Mapy i podział administracyjny guberni mohylewskiej