Flawian (Gorodiecki)

Pochodził ze starej rodziny szlacheckiej związanej z gubernią symbirską^[1]. Jego ojciec Nikołaj Gorodiecki służył w pułku huzarów, a po złożeniu dymisji osiadł w guberni orłowskiej^[2]. Matka pochodziła z ziemiańskiej rodziny Puszkariewów. Chrztu przyszłego hierarchy dokonano w parafii Spotkania Pańskiego w Orle^[2]. Chłopiec wcześnie stracił rodziców, w źródłach występują jednak rozbieżności, kiedy to nastąpiło. Podawane są wersje o śmierci jego ojca, gdy Nikołaj Gorodiecki miał cztery^[3], sześć^[2] lub siedem lat^[4], zaś matki – w dziesiątym^[3] lub jedenastym roku życia^[2]. Wychowaniem chłopca zajęła się głęboko religijna ciotka^[3]. Nikołaj Gorodiecki początkowo kształcił się prywatnie, co pozwoliło mu w 1853 rozpocząć naukę w gimnazjum w Orle od razu od IV klasy^[1]. Będąc uczniem gimnazjum, wyróżniał się religijnością^[2].

W 1857 rozpoczął studia prawnicze na Uniwersytecie Moskiewskim, które porzucił, będąc na IV roku; postanowił bowiem wstąpić do monasteru. Został posłusznikiem w Monasterze Nikoło-Piesznoskim^[1]. O wyborze klasztoru zdecydował fakt, że wyróżniał się on szczególnie surową regułą wewnętrzną^[2]. Jako posłusznik pracował w kuchni i w refektarzu^[3]. Dwa lata później musiał opuścić monaster, gdyż z powodu ciężkiej pracy zapadł na zdrowiu^[2]. Wstąpił wówczas do innego klasztoru – Monasteru Simonowskiego^[3]. Jego przełożony, archimandryta Porfiry (Popow), docenił jego dążenie do ascezy i skierował go do Pustelni Optyńskiej. Nikołaj Gorodiecki znalazł się w tym klasztorze pod opieką duchową mnicha Hilariona, a wśród jego obowiązków była praca w warsztacie wyplatania, piekarni i refektarzu^[2]. W 1863 wrócił do Monasteru Simonowskiego i złożył śluby mnisze w riasofor. Od tego momentu wykonywał w klasztorze obowiązki sługi cerkiewnego, klucznika, bibliotekarza, pomocnika zakrystiana, pracował także w warsztacie wyrobu świec cerkiewnych. Następnie został dodatkowo katechetą w nowo otwartym przytułku dla małoletnich przestępców^[2].

W 1866 przełożony klasztoru, archimandryta Guriasz, objął stanowisko proboszcza cerkwi św. Mikołaja w Rzymie i wyznaczył Nikołaja Gorodieckiego na swojego sekretarza^[3]. O decyzji tej przesądziła znajomość języków obcych, jaką posiadał posłusznik^[2]. W związku z tą decyzją 17 lutego 1866 Nikołaj Gorodiecki został postrzyżony na mnicha, przyjmując imię zakonne Flawian, zaś następnego dnia został wyświęcony na hierodiakona^[1]. Obrzęd postrzyżyn przeprowadził archimandryta German w cerkwi Ducha Świętego w kompleksie Ławry Aleksandra Newskiego w Petersburgu^[2].

Niemal natychmiast po przybyciu do Rzymu archimandryta Guriasz musiał opuścić miasto w związku z zerwaniem stosunków dyplomatycznych między Imperium Rosyjskim a papiestwem^[2][3]. Początkowo udał się razem ze swoim sekretarzem do Neapolu^[4]. Następnie został nominowany na biskupa czeboksarskiego, wikariusza eparchii kazańskiej. Hierodiakon Flawian wrócił razem z nim do Rosji i zamieszkał w monasterze Przemienienia Pańskiego w Kazaniu. Tam też 9 kwietnia 1867 został wyświęcony na hieromnicha. W roku następnym, gdy biskup Guriasz został przeniesiony na katedrę symferopolską, hieromnich Flawian wyjechał razem z nim na Krym. Został zaliczony do grupy mnichów służących przy domu biskupim, był początkowo spowiednikiem, a następnie ekonomem^[1]. Ponadto służył w cerkwi św. Teodora w Ałuszcie, a od 1871 do 1873 pracował jako katecheta, nauczyciel geografii^[3] i inspektor w eparchialnej szkole żeńskiej^[5]. Dwa lata później mianowano go przełożonym skitu Zaśnięcia Matki Bożej w Bakczysaraju^[1]. Za swoją pracę duszpasterską w eparchii symferopolskiej trzykrotnie otrzymywał błogosławieństwo Świętego Synodu^[5].

Jeszcze w tym samym roku, 1873, hieromnich Flawian został skierowany na misję do Chin^[3]. Został również nagrodzony złotym krzyżem kapłańskim^[5]. Na miejscu podjął naukę języka chińskiego pod kierunkiem archimandryty Palladiusza^[5]. Na polecenie naczelnika misji tłumaczył na chiński (we współpracy z innymi członkami misji oraz chińskim nauczycielem^[5]) prace o tematyce religijno-moralnej, w tym Wskazanie drogi do Królestwa Niebieskiego metropolity moskiewskiego Innocentego i Krótki wykład wiary chrześcijańskiej ks. N. Wołobujewa. Sam opracował komentarz do nabożeństw prawosławnych przeznaczony dla chińskich wiernych^[1]. Przełożył również psałterz, horologion, oktoich, nabożeństwo panichidy, nabożeństwa Wielkiego Tygodnia, nabożeństwa dwunastu wielkich świąt, ułożył także krótki modlitewnik i komentarz do treści Ewangelii^[5]. Wielokrotnie głosił kazania^[4], uczył rosyjskiego w szkółce dla chłopców^[5]. Porządkował także materiały do słownika chińsko-rosyjskiego, nad którym pracował archimandryta Palladiusz, doprowadzając ostatecznie do jego publikacji. Po sześciu latach pracy duszpasterskiej w Chinach został mianowany naczelnikiem misji rosyjskiej i otrzymał godność archimandryty. Wprowadził do nabożeństw prawosławnych organizowanych przez misję język chiński, rozpoczął również wyświęcanie Chińczyków na kapłanów^[1]. W 1882 odwiedził misję rosyjską w Japonii, by kierujący nią biskup Mikołaj mógł wyświęcić pierwszego duchownego narodowości chińskiej; wziął ponadto udział w zjeździe misjonarzy i katechizatorów rosyjskich i zapoznał się z funkcjonowaniem misji^[5].

W Chinach pozostał do 1883, gdy z powodu pogorszenia się stanu zdrowia został na własną prośbę^[5] zwolniony z dotychczasowych obowiązków i skierowany do Ławry św. Aleksandra Newskiego w Petersburgu^[1].

2 lutego 1885 archimandryta został wyświęcony na biskupa aksajskiego, wikariusza eparchii dońskiej^[1]. Chirotonia odbyła się w Petersburgu, w soborze Trójcy Świętej w kompleksie Ławry^[5]. W eparchii dońskiej biskup Flawian zdołał jedynie dokonać wizytacji parafii w dekanacie chopiorskim^[5], ponieważ już 29 czerwca tego samego roku Świątobliwy Synod Rządzący skierował go do eparchii chełmsko-warszawskiej jako jej wikariusza z tytułem biskupa lubelskiego^[1]. Oznaczało to powierzenie mu bezpośredniego nadzoru nad parafiami, które dziesięć lat wcześniej zostały włączone do Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego wskutek likwidacji unickiej diecezji chełmskiej^[6]. Był bliskim współpracownikiem arcybiskupa chełmskiego i warszawskiego Leoncjusza^[1]. Szczególnie angażował się w rozwój prawosławnego szkolnictwa^[7]. Gdy Leoncjusz w 1891 został metropolitą moskiewskim, biskup Flawian objął po nim katedrę chełmską i warszawską. Rok później otrzymał godność arcybiskupa^[1].

Arcybiskup Flawian kontynuował zwalczanie typowych dla Chełmszczyzny tradycji liturgicznych o unickich korzeniach, wbrew woli wiernych zastępując je nieznanymi na tym terenie tradycjami typowo rosyjskimi. Przymusowe umacnianie prawosławia, wspierane przez carską administrację, przynosiło niejednokrotnie efekty odmienne od zamierzonych – byli unici odmawiali uczęszczania do świątyń. Równocześnie Flawian kontynuował wznoszenie nowych cerkwi, przy których następnie otwierał szkoły parafialne. W okresie sprawowania przez niego urzędu do użytku oddane zostały m.in. świątynie w Lubartowie, Węgrowie, Miechowie, Tomaszowie Lubelskim, Rypinie, Rawie Mazowieckiej, Łęczycy, Sierpcu, Łukowie, Włodawie, rozpoczęta została budowa soboru św. Aleksandra Newskiego w Warszawie^[8]. Hierarcha pozostawał w konflikcie z generał-gubernatorem warszawskim Aleksandrem Imeretyńskim (sprawującym urząd w latach 1896–1900). Nie zgadzał się z jego polityką pozornej liberalizacji i starał się doprowadzić do jego usunięcia z urzędu, oskarżając go o opuszczanie galowych prawosławnych nabożeństw^[7]. W 1897 publicznie skrytykował Imeretyńskiego w kazaniu wygłoszonym na uroczystościach w Chełmie^[9].

Działalność arcybiskupa została wysoko oceniona przez Świątobliwy Synod Rządzący. Arcybiskup chełmski i warszawski dwukrotnie (w 1892 i 1894) był zapraszany jako członek kadencyjny na sesje Synodu, zaś w 1895 otrzymał order św. Włodzimierza II stopnia^[1]. W 1896 asystował przy koronacji cara Mikołaja II^[4].

Fakt, iż polityka arcybiskupa Flawiana dodatkowo zniechęcała do prawosławia byłych unitów, prawdopodobnie stał się ostatecznie przyczyną przeniesienia go na inną katedrę^[8]. 21 lutego 1898 hierarcha został mianowany egzarchą Gruzji, arcybiskupem kartlińskim i kachetyńskim, co oznaczało także prawo do stałego uczestnictwa w obradach Świątobliwego Synodu Rządzącego^[1]. W tym samym roku otrzymał prawo noszenia brylantowego krzyża na kłobuku^[3]. W 1900 arcybiskup odznaczony orderem św. Aleksandra Newskiego^[1].

Po trzech latach zarządzania Egzarchatem Gruzińskim arcybiskup Flawian został przeniesiony na katedrę charkowską i achtyrską, zachował jednak prawo do uczestnictwa w obradach Synodu^[1].

3 lutego 1903 został metropolitą kijowskim i halickim^[1]. W czasie rewolucji 1905, gdy wielu duchownych prawosławnych dołączyło do antyrządowych manifestacji, buntowali się studenci seminarium duchownego i Kijowskiej Akademii Duchownej, metropolita zachował całkowitą wierność wobec caratu i wzywał kapłanów, by postępowali tak samo^[1].

Brał udział w posiedzeniu Synodu w dniu 22 marca 1905, na którym uchwalony został tekst memorandum do cesarza Mikołaja II, w którym hierarchowie na czele z metropolitą petersburskim i ładoskim Antonim apelowali o zmianę położenia prawnego Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego, zgodę na zwołanie soboru lokalnego i wybór patriarchy^[10]. 31 marca Mikołaj II zgodził się z głównymi tezami dokumentu, lecz ulegając wpływowi Konstantina Pobiedonoscewa stwierdził, że natychmiastowa organizacja soboru, z uwagi na skomplikowaną sytuacją wewnętrzną kraju, nie jest właściwym rozwiązaniem^[10]. Równocześnie władca zezwolił na przystąpienie do wstępnych prac przygotowujących przebieg przyszłego Soboru Biskupów, bez ustalenia jego daty^[10]. 27 grudnia 1905 pod patronatem cara powstał komitet przygotowujący oficjalny ukaz informujący o planowanym soborze oraz sam porządek jego przyszłych obrad^[11]. Komitetem kierowali metropolita petersburski Antoni, metropolita moskiewski Włodzimierz oraz metropolita Flawian^[11]. Wszyscy trzej zgadzali się co do konieczności likwidacji Świątobliwego Synodu Rządzącego i przywrócenia w Cerkwi rosyjskiej patriarchatu^[10]. W toku posiedzeń trwających od marca do grudnia 1906 komitet kierowany przez trzech metropolitów przeprowadził wszystkie niezbędne prace przygotowawcze przed zwołaniem soboru i opracował dokumenty, nad którymi mieli dyskutować jego uczestnicy^[11]. Jednak 25 kwietnia 1907 Mikołaj II po zapoznaniu się z wynikami prac komitetu stwierdził, że nie nastąpił jeszcze odpowiedni moment na zmiany w Rosyjskim Kościele Prawosławnym^[a][10].

Metropolita Flawian zaangażował się w działalność społeczną i dobroczynną. Zajmował się także budową nowych świątyń. Z własnych funduszy zbudował na terenie Ławry Pieczerskiej cerkiew Zwiastowania, szpital i bibliotekę, której przekazał własny księgozbiór. Drugi szpital z cerkwią św. Serafina z Sarowa założył na terenie Pustelni Kitajewskiej, placówki filialnej Ławry^[1]. W 1902 przekształcił Komitet Misyjny przy eparchii kijowskiej w Eparchialną Radę Misyjną, który odpowiadał za propagowanie w eparchii religijno-moralnej literatury^[1].

Metropolita Flawian był monarchistą. W 1906 odprawił molebień otwierający III zjazd Rosjan, w którym uczestniczyły organizacje radykalnie nacjonalistyczne i konserwatywne z całego kraju^[1]. Interesował się przebiegiem sprawy Bejlisa, wspierał monarchistów domagających się uznania Bejlisa za winnego zabójstwa-mordu rytualnego^[1]. Był zaangażowany w propagowanie prawosławia w Galicji i wspieranie ruchu moskalofilskiego, w 1903 został honorowym członkiem Galicyjsko-Russkiego Towarzystwa Dobroczynnego^[12]. W 1908 zorganizował w Kijowie wszechrosyjski zjazd misjonarzy^[1].

Metropolita Flawian szczególnie czcił metropolitę tobolskiego Pawła, starał się o jego kanonizację^[1].

Po wybuchu I wojny światowej metropolita otworzył w swojej rezydencji szpital na 100 łóżek, również w Ławrze Pieczerskiej powstały pomieszczenia dla rannych i chorych^[1]. Jesienią 1915 zachorował na astmę sercową^[3]. Przewidując zbliżającą się śmierć, przekazał swoim biskupom pomocniczym polecenia w sprawie dalszego działania, wskazał jako miejsce pochówku cerkiew Podwyższenia Krzyża Pańskiego w Bliskich Pieczarach Ławry Pieczerskiej^[1]. Jego pogrzeb, także zgodnie z życzeniem hierarchy^[1], poprowadził arcybiskup charkowski Antoni^[4].

Odznaczony orderem św. Anny II i I stopnia (w 1881 i 1890), św. Włodzimierza IV i III stopnia (1884, 1887)^[5].