Cynober (minerał)
Cynober, cynabaryt – stosunkowo rzadki minerał z gromady siarczków składający się z siarczku rtęci. Jest najczęściej eksploatowaną rudą rtęci. Ze względu na fakt, iż rtęć jest pierwiastkiem bardzo łatwo uruchamialnym i mobilnym w geochemicznym środowisku, pokłady cynobru są nietrwałe i zdarzało się, iż znikały w ciągu kilku dni ze złoża na skutek wypłukania przez krążące w górotworze roztwory hydrotermalne.
 Krzyształy cynobru na skale | |
| Właściwości chemiczne i fizyczne | |
| Skład chemiczny |
HgS[1] |
|---|---|
| Twardość w skali Mohsa |
2 -2,5[1] |
| Przełam |
nierówny, muszlowy |
| Łupliwość |
wyraźna, doskonała |
| Układ krystalograficzny |
trygonalny |
| Gęstość minerału |
8,1 g/cm³[1] |
| Właściwości optyczne | |
| Barwa |
zazwyczaj czerwona w różnych odcieniach[1], brązowa, bywa też szary lub czarny |
| Rysa |
czerwona, szkarłatna |
| Połysk |
diamentowy |
Nazwa pochodzi od:
- perskiego zinijfrach = dracena (żywica) lub smocza krew i nawiązuje do czerwonej barwy minerału.
- gr. kinnabari lub łac. Cinnabaris – tymi nazwami określano czerwony pigment otrzymywany z cynobru.
Jest kruchy, niekiedy strugalny, przezroczysty. Tworzy kryształy tabliczkowe, rzadziej słupkowe, niekiedy przyjmuje postać romboedrów. W skupieniach ziarnistych i nalotach, rzadko w postaci grubotabliczkowych kryształów; częste zbliźniaczenia przerosłe dwóch rombów.
Występowanie
edytujSkładnik niskotemperaturowych utworów hydrotermalnych. Występuje w postaci żył. Spotykany jest w gejzerach i gorących źródłach. Czasami tworzy się w utworach osadowych.
Powstawanie Jest jednym z bardzo niewielu siarczków, których powstawanie można zaobserwować współcześnie. Powstaje on pod wpływem wysokich temperatur z gazów wulkanicznych. W taki sposób powstało prawdopodobnie wiele ważnych dla przemysłu złóż rtęci.
Miejsca występowania:
Hiszpania – Almadén – największe złoża na świecie, Włochy – Abadia, San Salvador, Monte Amiata, Stany Zjednoczone – Terlingua/Teksas, New Almaden, Kalifornia, Chiny – Kuejczou, Słowacja - Malachov koło Bańskiej Bystrzycy, Słowenia – Idrija, Austria – Erzberg, Steiermark, Niemcy – Moschellandsberg/Palatynat.
W Polsce – niewielkie ilości stwierdzono na Dolnym Śląsku: Kletno, okolice Stronia, w Boguszowie, w okolicach Szklarskiej Poręby. Spotykany jest też w Pieninach i Bieszczadach.
Zastosowanie
edytujNajważniejsza ruda rtęci[1]. Dawniej służył jako naturalny czerwony barwnik, w kopalniach w Hiszpanii wydobywany był przez Greków 700 lat p.n.e. Służy do produkcji farb. Ma duże znaczenie kolekcjonerskie. Niekiedy jest stosowany do wyrobu biżuterii, najczęściej obrabiany w formie kaboszonu.
Wykorzystywany jest w wielu gałęziach techniki regulacyjnej i pomiarowej.
Przypisy
edytujBibliografia
edytuj- Rainer Bode, Minerały, Iwona Dąbrowska (tłum.), Warszawa: Multico, 1997, s. 16, ISBN 83-7073-118-X, OCLC 69350036.
- Olaf Medenbach, Ulrike Medenbach, Atlas minerałów, Warszawa: Wydawnictwo RM, 2008, s. 30, ISBN 978-83-7243-644-3, OCLC 316437968.