Cesarz

tytuł monarszy wyższy od króla

Cesarz (od łac. Caesar) – monarcha, któremu przypisuje się rangę i honor wyższe od króla.

Oktawian August – pierwszy cesarz rzymski (27 p.n.e.-14)
Karol Wielki – pierwszy cesarz rzymski (800-814)
Franciszek II Habsburg – jedyny w historii tzw. „dwucesarz”: rzymski i austriacki (1804-1806)
Napoleon Bonaparte – cesarz Francuzów (1804-1815)

Pochodzenie tytułu

edytuj

Termin „cesarz” pochodzi od przydomka (ostatniego członu nazwiska) dyktatora Republiki Rzymskiej Gajusza Juliusza Cezara. Pierwszym władcą, którego uznaje się za cesarza, jest Oktawian August, który używał tytułów: imperator (co znaczy wódz, zwierzchnik armii) i august („obdarzony autorytetem przez bogów w drodze auspicjów”, „święty”).

Wbrew obiegowym opiniom termin Cezar, używany przez Oktawiana Augusta nie stanowił nazwy godności, ale funkcjonował jako nazwisko rodowe, co było spowodowane faktem, iż jako adoptowany syn Juliusza Cezara odziedziczył jego nazwisko (przed adopcją nazywał się Gajusz Oktawiusz, po adopcji – Gajusz Juliusz Cezar Oktawianus). Nazwisko to naturalną koleją rzeczy dziedziczyli potomkowie Augusta, czyli kolejni władcy z dynastii julijsko-klaudyjskiej. Linia ta wygasła na Neronie, jednak do tej pory nazwisko Cezar tak zrosło się już z tronem imperium, że kolejny władca przyjął je niejako automatycznie.

Określenia cesarza w językach europejskich pochodzą albo od łacińskiego imperator: wł. imperatore, hiszp. emperador, port. imperador, franc. empereur i ang. emperor, zapożyczone z francuskiego, albo od greckiej transliteracji słowa Caesar, czyli Kaisar: niem. Kaiser, holenderskie keizer, szwed. kejsar, tureckie kaiser, węg. császára oraz wschodniosłowiańskie car. Język polski rozróżnia słowa car, cesarz i imperator, natomiast język rosyjski słowa car (царь) i imperator (император).

Historia tytułu

edytuj

Upadłe w 476 zachodnie Cesarstwo Rzymskie starali się odnawiać różni władcy germańscy. Trwałą władzę cesarską nad znaczną częścią dawnego imperium rozciągnął król Franków Karol Wielki, a po wymarciu Karolingów król niemiecki Otton I. W dużym stopniu na podstawie dokumentu zwanego donacją Konstantyna (który uznaje się już za falsyfikat) papiestwo uzyskało jednak prawo do przyznawania tego tytułu na Zachodzie. Skorzystano z tego koronując Karola Wielkiego na cesarza rzymskiego w roku 800. Cesarstwo Franków co prawda szybko się rozpadło, ale jego powstanie pociągnęło za sobą utworzenie w X wieku Świętego Cesarstwa Rzymskiego. Późniejsi cesarze zanegowali papieskie prawo do szafowania koroną cesarską. Cesarze bizantyjscy zniknęli razem z zagładą Cesarstwa Bizantyjskiego z ręki Turków w XV wieku, jednakże sułtanowie tureccy po zdobyciu Konstantynopola sami używali tytułu cesarza rzymskiego, czego nie uznawała chrześcijańska Europa. Z czasem tytułu cesarskiego zaczęli również używać władcy Rosji, którzy uważali się za dziedziców prawosławnego Bizancjum. W 1804 roku cesarzem koronował się Napoleon Bonaparte, który symbolicznie odwoływał się do tradycji karolińskiej, z uwagi na co doprowadził do rozwiązania Świętego Cesarstwa Rzymskiego przez Franciszka II. Ten zaś, domyślając się rychłego końca Rzeszy Niemieckiej, w 1804 roku przyjął tytuł cesarza Austrii jako władcy krajów austriackich, Czech i Węgier. Najwięcej cesarstw, cztery, było w Europie od roku 1804 do 1806 (rosyjskie, austriackie, francuskie i Święte Cesarstwo Rzymskie). W 1871 roku król pruski Wilhelm I został ogłoszony cesarzem niemieckim po zwycięstwach nad Austrią i Francją. Cesarstwa zniknęły z Europy w wyniku I wojny światowej. Obecnie jedynym państwem na świecie, którego głową jest cesarz, jest Japonia[1].

Kraje, których władców nazywano cesarzami:

Cesarzami określa się tradycyjnie:

Cesarze panujący w XX i XXI wieku

edytuj

Lista obejmuje monarchów z tytułem cesarza panujących w zakresie lat od 1901

Portret Imię Państwo/kraj Dynastia Lata panowania
  Wiktoria   Cesarstwo Indii Welfowie 1876–1901
  Edward VII   Cesarstwo Indii Koburgowie 1901–1910
  Jerzy V   Cesarstwo Indii Windsorowie 1910–1936
  Edward VIII   Cesarstwo Indii Windsorowie 1936–1936
  Jerzy VI   Cesarstwo Indii (do 1947) Windsorowie 1936–1948[2]
  Mutsuhito   Japonia 1867–1912
  Yoshihito   Japonia 1912–1926
  Hirohito   Japonia 1926–1989
  Akihito   Japonia 1989–2019[3]
  Naruhito[4]   Japonia 2019-
  Wilhelm II   Cesarstwo Niemieckie Hohenzollernowie 1888–1918
  Franciszek Józef I   Cesarstwo Austrii Habsbursko-Lotaryńska 1848–1916
  Karol I   Cesarstwo Austrii Habsbursko-Lotaryńska 1916–1918
  Mikołaj II   Imperium Rosyjskie Romanowie 1894–1917
  Guangxu   Chiny Qing 1875–1908
  Puyi   Chiny Qing 1908–1912
1917
  Mandżukuo 1934–1945
  Hongxian   Chiny 1915–1917
  Menelik II   Abisynia salomońska 1889–1913
  Lij Yasu V   Abisynia 1913–1916
  Zauditu   Abisynia 1916–1930
  Haile Selassie I   Abisynia 1930–1935
1941–1974
  Wiktor Emanuel III   Abisynia (włoska) Sabaudzka 1935–1941
  Mozaffar ad-Din Szah Kadżar   Iran Kadżarowie 1886–1907
  Mohammad Ali Szah Kadżar   Iran Kadżarowie 1907–1909
  Ahmad Szah Kadżar   Iran Kadżarowie 1909–1925
  Reza Szah Pahlawi   Iran Pahlawi 1925–1941
  Mohammad Reza Pahlawi   Iran Pahlawi 1941–1979
  Bokassa I   Cesarstwo Środkowoafrykańskie Bokassa 1976–1979
  Thành Thái   Wietnam Nguyễn 1889–1907
  Duy Tân   Wietnam 1907–1916
  Khải Định   Wietnam 1916–1925
  Bảo Đại   Cesarstwo Wietnamu 1926–1945
  Gojong   Cesarstwo Koreańskie Yi 1897–1907
  Sunjong   Cesarstwo Koreańskie Yi 1907–1910
  Abdülhamid II   Imperium Osmańskie Osmanowie 1876–1909
  Mehmed V   Imperium Osmańskie Osmanowie 1909–1918
  Mehmed VI   Imperium Osmańskie Osmanowie 1918–1922

Kwestie sporne:

  • Michał II – 15 marca 1917 imperator (cesarz) Rosji Mikołaj II abdykował na rzecz swego brata Michała Aleksandrowicza Romanowa tytułując go imperatorem wszechrosyjskim Michałem II – który jednak następnego dnia zrezygnował z tronu posługując się tytułem wielkiego księcia.
  • Amha Selassie I – 12 września 1974 po obaleniu cesarza Hajle Selasje I junta wojskowa ogłosiła cesarzem Abisynii jego syna Asfa Uesena. On jednak tytułu nie przyjął, dopiero w 1989 na emigracji proklamował się cesarzem jako Amha Selassie I i „panował” do śmierci w 1997 roku.

Zobacz też

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. Dokładnie tytuł ten brzmi tennō (jap. 天皇 „niebiański władca”), co wynika z tradycji, która mówi o boskim pochodzeniu cesarskiego rodu. „Znaczenie tego terminu jest wielce dalekie od naszego, europejskiego pojmowania słowa „cesarz”. (Pozycja ustrojowa cesarza w konstytucjach Japonii s. 248). Znaki te czytano także sumeragi, sumerogi, sumeramikoto (The Compact Nelson ISBN 0-8048-2037-6, Tokyo 1999, s. 148).
  2. 22 czerwca 1948 król Jerzy VI zrzekł się tytułu Cesarza Indii pozostając głową państwa Indii do proklamowania Republiki Indii w 1949.
  3. Obecnie żyjący były cesarz.
  4. Obecnie jedyny monarcha o tym tytule.