Butlonos

Butlonos
	Tursiops
	P. Gervais, 1855
	; Butlonos zwyczajny (T. truncatus)
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ssaki
Podgromada	żyworodne
Infragromada	łożyskowce
Rząd	parzystokopytne
Podrząd	Whippomorpha
Infrarząd	walenie
Parvordo	zębowce
Nadrodzina	Delphinoidea
Rodzina	delfinowate
Podrodzina	Delphininae
Rodzaj	butlonos
	Typ nomenklatoryczny
	Delphinus truncatus Montagu, 1821
Synonimy
	Tursio J.E. Gray, 1843; Thursiops: Loche, 1858; Gudamu J.E. Gray, 1868; Tursiodelphis Charlton-Robb, Gershwin, Thompson, Austin, K. Owen & McKechnie, 2011;
	Tursio J.E. Gray, 1843; Thursiops: Loche, 1858; Gudamu J.E. Gray, 1868; Tursiodelphis Charlton-Robb, Gershwin, Thompson, Austin, K. Owen & McKechnie, 2011;
Gatunki
	4 gatunki (w tym 1 wymarły) – zobacz opis w tekście
	4 gatunki (w tym 1 wymarły) – zobacz opis w tekście
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Butlonos^[6] (Tursiops) – rodzaj wodnych ssaków z podrodziny Delphininae w obrębie rodziny delfinowatych (Delphinidae).

Zasięg występowania

Rodzaj obejmuje gatunki występujące we wszystkich wodach świata^[7]^[8]^[9].

Morfologia

Długość ciała 190–380 cm, noworodków 84–140 cm; masa ciała 136–635 kg^[8]^[10].

Systematyka

Rodzaj zdefiniował w 1843 roku angielski zoolog John Edward Gray w artykule poświęconym kolekcji ssaków ze zbiorów Muzeum Brytyjskiego^[2]. Na gatunek typowy wyznaczył (oznaczenie monotypowe) butlonosa zwyczajnego (T. truncatus). Jednak nazwa którą Gray nadał nowemu taksonowi okazała się młodszym homonimem innego rodzaju waleni opisanego w 1822 roku, dlatego w 1855 roku francuski paleontolog i entomolog Paul Gervais nadał rodzajowi delfinów nową nazwę^[1].

Etymologia

Tursio: łac. tursio, nazwa użyta przez Pliniusza na określenie rodzaju ryby przypominającej delfina^[11]. Gatunek typowy: Delphinus truncatus Montagu, 1821.
Tursiops (Thursiops): rodzaj Tursio J.E. Gray, 1843; gr. ωψ ōps, ωπος ōpos ‘wygląd’^[11].
Gudamu: nazwa gadamu oznaczająca w telugu delfina^[12]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Delphinus gudamu R. Owen, 1866 (= Delphinus truncatus Montagu, 1821).
Tursiodelphis: łac. tursio, nazwa użyta przez Pliniusza na określenie rodzaju ryby przypominającej delfina; gr. δελφις delphis, δελφινος delphinos ‘delfin’^[5]. Takson warunkowy, proponowany dla Tursiops australis^[d].

Podział systematyczny

Do rodzaju należą następujące występujące współcześnie gatunki^[13]^[10]^[7]:

Gatunek	Autor i rok opisu	Nazwa zwyczajowa^[6]	Podgatunki^[8]^[7]^[10]	Rozmieszczenie geograficzne^[8]^[7]^[10]	Podstawowe wymiary^[8]^[10]^[e]	Status IUCN^[14]
Tursiops truncatus	(Montagu, 1821)	butlonos zwyczajny	3 podgatunki	umiarkowane i tropikalne wody całego świata, generalnie na północ do 45° N, ale dociera do Wysp Owczych na północnym Oceanie Atlantyckim, na południe do Nowej Zelandii i południowej Argentyny	DC: 190–380 cm MC: 135–635 kg	LC
Tursiops erebennus	(Cope, 1865)		gatunek monotypowy^[15]	wody przybrzeżne i ujścia rzek wzdłuż zachodniego wybrzeża północnego Oceanu Atlantyckiego, od Nowego Jorku po wschodnie wybrzeże półwyspu Floryda^[15]	DC: do 286 cm brak danych^[15]	NE
Tursiops aduncus	(Ehrenberg, 1833)	butlonos indyjski	gatunek monotypowy	od ciepłych, umiarkowanych do tropikalnych wód Indo-Pacyfiku, od Południowej Afryki, Morza Czerwonego i Zatoki Perskiej na wschód po Archipelag Malajski, południowa Japonię, Wyspy Salomona i Australię	DC: około 270 cm MC: około 230 kg	NT

Kategorie IUCN: LC – gatunek najmniejszej troski, NT – gatunek bliski zagrożenia; NE – gatunki niepoddane jeszcze ocenie.

Opisano również gatunek wymarły z miocenu i pliocenu dzisiejszych Włoch^[16]:

Tursiops osennae Simonelli, 1911

Uwagi

↑ Nowa nazwa dla Tursio J.E. Gray, 1843.
↑ Młodszy homonim Tursio Fleming, 1822 (Physeteridae).
↑ Niepoprawna późniejsza pisownia Tursiops P. Gervais, 1855.
↑ Synonim T. aduncus.
↑ DC – długość ciała; MC – masa ciała

Przypisy

↑ ^a ^b P. Gervais: Histoire naturelle des mammifères. Cz. 2. Paris: L. Curmer, 1855, s. 323. (fr.).
↑ ^a ^b J.E. Gray: List of the specimens of Mammalia in the collection of the British Museum. London: The Trustees, 1843, s. xxiii, 105. (ang.).
↑ V. Loche: Catalogue des mammifères et des oiseaux observés en Algérie. Paris: Bertrand, 1858, s. 11. (fr.).
↑ J.E. Gray: Synopsis of the species of whales and dolphins in the collection of the British Museum. London: B. Quaritch, 1868, s. 6. (ang.).
↑ ^a ^b K. Charlton-Robb, L. Gershwin, R. Thompson, J. Austin, Owen & S. McKechnie. A new dolphin species, the Burrunan dolphin Tursiops australis sp. nov., endemic to southern Australian coastal waters. „PLoS ONE”. 6 (9), s. e24047, 2011. DOI: 10.1371/journal.pone.0024047. (ang.).
↑ ^a ^b Nazwy zwyczajowe za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 189. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 2: Eulipotyphla to Carnivora. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 298. ISBN 978-84-16728-35-0. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e J. Wang, K. Riehl & S. Dungan: Family Delphinidae (Ocean Dolphins). W: D.E. Wilson & R.A. Mittermeier (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 4: Sea Mammals. Barcelona: Lynx Edicions, 2014, s. 515–516. ISBN 978-84-96553-93-4. (ang.).
↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Genus Tursiops. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2021-04-03]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 581. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
↑ ^a ^b Palmer 1904 ↓, s. 697.
↑ Palmer 1904 ↓, s. 301.
↑ N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, J. Zijlstra & D. Huckaby: Treeview of Mammalian Taxonomy Hierarchy. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.13) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2024-07-17]. (ang.).
↑ Home. The IUCN Red List of Threatened Species. [dostęp 2024-07-17]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c A.P.B. Costa, W. Mcfee, L.A. Wilcox, F.I. Archer & P.E. Rosel. The common bottlenose dolphin (Tursiops truncatus) ecotypes of the western North Atlantic revisited: an integrative taxonomic investigation supports the presence of distinct species. „Zoological Journal of the Linnean Society”. 196 (4), s. 1608–1636, 2022. DOI: 10.1093/zoolinnean/zlac025. (ang.).
↑ V. Simonelli. Avanzi di “Tursiops„ del Pliocene Senese. „Memorie della R. Accademia delle Science dell’Instituto di Bologna Classe di Scienze Fisiche”. Serie VI. 8, s. 260, 1911. (wł.).

Bibliografia

T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 1–984, 1904. (ang.).

[1] Nowa nazwa dla Tursio J.E. Gray, 1843.

[3] Młodszy homonim Tursio Fleming, 1822 (Physeteridae).

[5] Niepoprawna późniejsza pisownia Tursiops P. Gervais, 1855.

[16] Synonim T. aduncus.

[18] DC – długość ciała; MC – masa ciała

[Gervais-2] P. Gervais: Histoire naturelle des mammifères. Cz. 2. Paris: L. Curmer, 1855, s. 323. (fr.).

[Gray1843-4] J.E. Gray: List of the specimens of Mammalia in the collection of the British Museum. London: The Trustees, 1843, s. xxiii, 105. (ang.).

[loch-6] V. Loche: Catalogue des mammifères et des oiseaux observés en Algérie. Paris: Bertrand, 1858, s. 11. (fr.).

[Gray1868-7] J.E. Gray: Synopsis of the species of whales and dolphins in the collection of the British Museum. London: B. Quaritch, 1868, s. 6. (ang.).

[Charlton-Robb&inni-8] K. Charlton-Robb, L. Gershwin, R. Thompson, J. Austin, Owen & S. McKechnie. A new dolphin species, the Burrunan dolphin Tursiops australis sp. nov., endemic to southern Australian coastal waters. „PLoS ONE”. 6 (9), s. e24047, 2011. DOI: 10.1371/journal.pone.0024047. (ang.).

[miiz-9] Nazwy zwyczajowe za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 189. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).

[icmw-10] C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 2: Eulipotyphla to Carnivora. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 298. ISBN 978-84-16728-35-0. (ang.).

[hmw-11] J. Wang, K. Riehl & S. Dungan: Family Delphinidae (Ocean Dolphins). W: D.E. Wilson & R.A. Mittermeier (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 4: Sea Mammals. Barcelona: Lynx Edicions, 2014, s. 515–516. ISBN 978-84-96553-93-4. (ang.).

[Wilson&Reeder-12] D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Genus Tursiops. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2021-04-03]. (ang.).

[amw-13] Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 581. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).

[CITEREFPalmer1904[https://www.biodiversitylibrary.org/page/27792444_697]-14] Palmer 1904 ↓, s. 697.

[CITEREFPalmer1904[https://www.biodiversitylibrary.org/page/27792048_301]-15] Palmer 1904 ↓, s. 301.

[mdd-17] N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, J. Zijlstra & D. Huckaby: Treeview of Mammalian Taxonomy Hierarchy. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.13) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2024-07-17]. (ang.).

[19] Home. The IUCN Red List of Threatened Species. [dostęp 2024-07-17]. (ang.).

[cos&inni-20] A.P.B. Costa, W. Mcfee, L.A. Wilcox, F.I. Archer & P.E. Rosel. The common bottlenose dolphin (Tursiops truncatus) ecotypes of the western North Atlantic revisited: an integrative taxonomic investigation supports the presence of distinct species. „Zoological Journal of the Linnean Society”. 196 (4), s. 1608–1636, 2022. DOI: 10.1093/zoolinnean/zlac025. (ang.).

[sim-21] V. Simonelli. Avanzi di “Tursiops„ del Pliocene Senese. „Memorie della R. Accademia delle Science dell’Instituto di Bologna Classe di Scienze Fisiche”. Serie VI. 8, s. 260, 1911. (wł.).

[6]