Aster
Aster (Aster L. 1753) – rodzaj roślin nasiennych z rodziny astrowatych. W tradycyjnym, szerokim ujęciu zaliczano tu kilkaset, do tysiąca gatunków, które mimo podobieństwa okazały się być często odlegle spokrewnione. Po ich wyłączeniu w osobne rodzaje (m.in. taksonów północnoamerykańskich), w rodzaju Aster zostało ok. 170 gatunków tzw. Starego Świata, z typowym przedstawicielem astrem gawędką (Aster amellus). Mimo znaczących zmian w systematyce tradycyjnie zaliczane tu gatunki różnych rodzajów wciąż łącznie noszą nazwę zwyczajową „astrów”.
 Aster pirenejski | |||||
| Systematyka[1][2] | |||||
| Domena | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Królestwo | |||||
| Podkrólestwo | |||||
| Nadgromada | |||||
| Gromada | |||||
| Podgromada | |||||
| Nadklasa | |||||
| Klasa | |||||
| Nadrząd | |||||
| Rząd | |||||
| Rodzina | |||||
| Podrodzina | |||||
| Rodzaj |
aster | ||||
| Nazwa systematyczna | |||||
| Aster L. Sp. Pl. 872. 1 Mai 1753 | |||||
| |||||
Nazwa rodzajowa Aster pochodzi od starogreckiego słowa ἀστέρı (astéri), co znaczy „gwiazda”. Nawiązuje ona do gwiaździstego kształtu koszyczka kwiatowego.
Morfologia
edytujByliny oraz wiecznie zielone lub sezonowo ulistnione podkrzewy o wielkości od miniaturowych roślinek do ok. 1,8 m wysokości[4]. Mają pojedyncze, zazwyczaj całobrzegie liście, niekiedy pokryte włoskami. Zewnętrzne kwiaty języczkowe u różnych gatunków w różnych kolorach (białe, różowe, purpurowe, czerwone, niebieskie), zebrane w koszyczek. Wewnątrz koszyczka występują żółte lub różowe kwiaty rurkowate.
Systematyka
edytujRodzaj Aster należy do podplemienia Asterinae plemienia Astereae podrodziny Asteroideae w obrębie rodziny astrowatych Asteraceae[5][6].
W tradycyjnym, szerokim ujęciu rodzaj aster Aster obejmował w zależności od ujęcia 250–1000 gatunków – morfologicznie podobnych, ale, jak się okazało w badaniach molekularnych, często odlegle spokrewnionych[6]. Podział rodzaju zainicjował Nesom w latach 90. XX wieku wyodrębniając północnoamerykańskie rodzaje, m.in.: Symphyotrichum (ok. 100 gatunków), Doellingeria (3 gatunki), Eucephalus (10 gatunków), Eurybia (23 gatunki)[7][6]. Status tych rodzajów jest potwierdzony i zaakceptowany przez Global Compositae Database[8]. O tym jak odrębne są te rodzaje od reszty zaliczanej do Aster sensu lato świadczy to, że są one bliżej spokrewnione z takimi rodzajami jak: nawłoć Solidago, konyza Conyza, czy przymiotno Erigeron[6]. Pozostałe euroazjatyckie gatunki Nesom zachował pierwotnie w rodzaju Aster, dla którego wskazał jako gatunek typowy Aster amellus[7][6].
Z euroazjatyckich przedstawicieli rodzaju wyraźnie wyodrębniona jest grupa Galatella–Tripolium–Crinitina. Ma ona charakter monofiletyczny, przy czym klad bazalny w obrębie grupy tworzy rodzaj Tripolium (1 lub 2 gatunki). Pozostałe dwa ujmowane są odrębnie lub łączone w jeden – Galatella (31 gatunków)[8][3]. Grupa ta jest siostrzana względem podplemienia Bellidinae (m.in. obejmującego rodzaj stokrotka Bellis)[6][8]. Siostrzane dla kladu obejmującego grupę Tripolium-Galatella-Bellidinae są rodzaje Chamaegeron i Lachnophyllum[8].
Pozostałe gatunki zaliczane tradycyjnie do Aster sensu lato tworzą grupę o charakterze parafiletycznym w obrębie politomii z rodzajami z półkuli południowej (m.in. Olearia). Dla wyodrębnienia monofiletycznego rodzaju Aster sensu stricto konieczne jest oddzielenie licznych gatunków azjatyckich. Z kolei do rodzaju Aster sensu stricto włączane są gatunki wyodrębniane w niektórych wcześniejszych ujęciach jako: Sheareria, Rhynchospermum, Kalimeris, Heteropappus, Miyamayomena, Rhinactinidia, Turczaninowia, Asterothamnus, Arctogeron i wschodnioazjatyckie gatunki Doellingeria[6]. W takim ujęciu rodzaj obejmuje ok. 170 gatunków[3].
W niektórych ujęciach do rodzaju aster włączany jest także gatunek stokrotnica górska Bellidiastrum michelii jako Aster bellidiastrum[3], co jednak nie ma oparcia w relacjach filogenetycznych – gatunek jest blisko spokrewniony z rodzajami stokrotka Bellis i bellium Bellium tworząc z nimi tzw. grupę Bellis w obrębie podplemienia Bellidinae[9][10].
- Zestawienie gatunków zwanych astrami i występujących w Polsce wraz z ich przynależnością rodzajową[11][3]
Gatunki klasyfikowane do rodzaju Aster:
- aster alpejski Aster alpinus L. – gatunek rodzimy
- aster gawędka Aster amellus L. – gatunek rodzimy
- stokrotnica górska[11], aster stokrotnicowaty[12] Bellidiastrum michelii Cass. ≡ Aster bellidiastrum Scop. – gatunek rodzimy
Gatunki klasyfikowane do rodzaju Symphyotrichum:
- aster drobnokwiatowy Aster tradescantii L. ≡ Symphyotrichum tradescanti (L.) G.L.Nesom – antropofit zadomowiony
- aster karłowaty Aster dumosus L. ≡ Symphyotrichum dumosum (L.) G.L.Nesom – gatunek uprawiany
- aster lancetowaty Aster lanceolatus Willd. ≡ Symphyotrichum lanceolatum (Willd.) G.L.Nesom – antropofit zadomowiony
- aster nowoangielski, a. amerykański Aster novae-angliae L. ≡ Symphyotrichum novae-angliae (L.) G.L.Nesom – antropofit zadomowiony
- aster nowobelgijski, a. wirginijski Aster novi-belgii L. ≡ Symphyotrichum novi-belgii (L.) G.L.Nesom – antropofit zadomowiony
- aster różnobarwny Aster versicolor Willd. ≡ Symphyotrichum × versicolor (Willd.) G.L.Nesom – gatunek uprawiany
- aster wierzbolistny Aster × salignus Willd. ≡ Symphyotrichum × salignum (Willd.) G.L.Nesom – antropofit zadomowiony
Gatunek klasyfikowany do rodzaju Galatella:
- ożota zwyczajna Aster linosyris (L.) Bernh. ≡ Linosyris vulgaris Cass. ≡ Galatella linosyris (L.) Rchb.f.
Gatunek klasyfikowany do rodzaju Tripolium:
- aster solny Aster tripolium L. ≡ Tripolium pannonicum (Jacq.) Dobrocz. – gatunek rodzimy
- Lista gatunków
Uprawa
edytujRośliny łatwe w uprawie. Najlepiej rosną na słonecznym stanowisku lub w półcieniu, na przepuszczalnej i żyznej ziemi. Powinny mieć stale wilgoć w glebie. Odmianom wysokim należy zapewnić podparcie. Po przekwitnięciu rośliny przycina się przy ziemi. Rozmnaża się przez podział jesienią lub wiosną przez zdrewniałe sadzonki. Mogą być atakowane przez mączniaka prawdziwego astrowatych, mszyce i ślimaki.
W kulturze
edytujWęgierska rewolucja z 31 października 1918 roku, stała się sławna jako rewolucja astrów, ponieważ kwiat ten nosili ludzie protestujący w Budapeszcie.
Przypisy
edytuj- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-15] (ang.).
- ↑ a b c d e Aster L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-04-25].
- ↑ Geoffrey Burnie i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134.
- ↑ Genus Aster L.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2022-04-25].
- ↑ a b c d e f g Wei-Ping Li, Fu-Sheng Yang, Todorka Jivkova, Gen-Shen Yin. Phylogenetic relationships and generic delimitation of Eurasian Aster (Asteraceae: Astereae) inferred from ITS, ETS and trnL-F sequence data. „Annals of Botany”. 109, 7, s. 1341–1357, 2012. DOI: 10.1093/aob/mcs054.
- ↑ a b Nesom G.L.. Review of the taxonomy of Aster sensu lato (Asteraceae: Astereae), emphasizing the New World species. „Phytologia”. 77, s. 141-297, 1994.
- ↑ a b c d Nesom, G.L.. Taxonomic decisions at generic rank in tribe Astereae (Asteraceae) for the Global Compositae Database. „Phytoneuron”. 24, s. 1–6, 2020.
- ↑ Werner Greuter, Mariam Aghababian, Gerhard Wagenitz. (1670-1675) Proposals to Conserve the Names Bellidiastrum, Berkheya, Euryops, Notobasis, Picnomon and Urospermum (Compositae) against Six Generic Names of Vaillant. „Taxon”. 54, 1, s. 196-198, 2005.
- ↑ Nesom G.L.. Revised subtribal classification of Astereae (Asteraceae). „Phytoneuron”. 53, s. 1–39, 2020.
- ↑ a b Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 37, ISBN 978-83-62975-45-7.
- ↑ Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina botanica, 2008, s. 33-34. ISBN 978-83-925110-5-2.