Adam Bielański (chemik)

polski chemik (chemia fizyczna, chemia nieorganiczna, fizykochemia ciała stałego, kataliza heterogeniczna)

Adam Jan Bielański (ur. 14 grudnia 1912 w Krakowie, zm. 4 września 2016 tamże[1][2]) – polski chemik, profesor nauk chemicznych, nauczyciel akademicki Akademii Górniczo-Hutniczej, a następnie Uniwersytetu Jagiellońskiego[3], od 1973 członek rzeczywisty Polskiej Akademii Nauk[4], członek czynny PAU, przewodniczący honorowy Komitetu Chemii PAN. Od roku 1983 pracował w Instytucie Katalizy i Fizykochemii Powierzchni PAN w Krakowie, gdzie był kierownikiem grupy badawczej „Chemiczne i katalityczne własności stałych heteropolikwasów”[5].

Adam Bielański
Data i miejsce urodzenia

14 grudnia 1912
Kraków

Data i miejsce śmierci

4 września 2016
Kraków

Profesor nauk chemicznych
Specjalność: chemia fizyczna, chemia nieorganiczna
Alma Mater

Uniwersytet Jagielloński

Doktorat

1945

Profesura

1955

Polska Akademia Nauk / Umiejętności
Status PAN

członek rzeczywisty

Status PAU

członek krajowy czynny

Funkcja Jednostka PAN

wiceprezes (1990–1995)
Polska Akademia Nauk

Doktor honoris causa
Uniwersytet Wrocławski – 1973
Akademia Górniczo-Hutnicza – 1983
Praca zawodowa
Uczelnia

Akademia Górniczo-Hutnicza

Okres zatrudn.

1936–1964

Uczelnia

Uniwersytet Jagielloński

Okres zatrudn.

1964–1983

Instytut

Instytut Katalizy i Fizykochemii Powierzchni PAN

Okres zatrudn.

1983–2016

Prorektor ds. nauczania
Uczelnia

Akademia Górniczo-Hutnicza

Okres spraw.

1951–1955

Prorektor
Uczelnia

Uniwersytet Jagielloński

Okres spraw.

1966–1968

Odznaczenia
Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski Złoty Krzyż Zasługi Medal 40-lecia Polski Ludowej Medal 10-lecia Polski Ludowej Medal Komisji Edukacji Narodowej Odznaka tytułu honorowego „Zasłużony Nauczyciel PRL”

Życiorys

edytuj

Urodzony 14 grudnia 1912 r. w Krakowie, w rodzinie Adama Kazimierza, hydrochemika, i Marii z domu Bogdańskiej[6]. Brat Władysława (1911–1982, profesora biologii) i Zofii Bielańskiej-Osuchowskiej (1919–2017, profesor nauk przyrodniczych). Po ukończeniu IV Państwowego Gimnazjum im. H. Sienkiewicza w Krakowie w 1931 r. rozpoczął studia chemiczne na Wydziale Filozoficznym UJ[7]. Dyplom magistra filozofii w zakresie chemii uzyskał  w roku 1936. W 1944 r. obronił doktorat na tajnych kompletach, zaś w 1955 r. otrzymał tytuł profesora nadzwyczajnego, a po siedmiu latach profesora zwyczajnego[8].

W czasie okupacji niemieckiej pracował jako chemik analityk w Miejskiej Pracowni Chemicznej w Krakowie.

W latach 1945–1950 był starszym asystentem i adiunktem w Katedrze Chemii Fizycznej AGH. W roku akademickim 1948/1949 przebywał na rocznym stażu w Imperial College of Science and Technology w Londynie gdzie pod kierunkiem prof. F.C. Tomkinsa prowadził badania procesów hydratacji odwodnionych soli. Uzyskał dyplom tej uczelni[7].

Był autorem prac i artykułów naukowych dotyczących chemii, szczególnie katalizy chemicznej – nazywany twórcą polskiej szkoły katalizy[8]. Autor podręczników akademickich z zakresu chemii fizycznej[9] i nieorganicznej[8], w szczególności wielokrotnie wznawianej „Chemii ogólnej i nieorganicznej”[10], którą w roku 1984 zastąpiły „Podstawy chemii nieorganicznej”[11]. Podręcznik ten stanowi podstawę nauczania chemii nieorganicznej na wielu polskich uczelniach[12].

Kierowane projekty badawcze MNiSW:

  • „Dodekaheteropolikwasy jako katalizatory procesów elektrofilowej addycji do olefin” (1998–2001)
  • „Synteza eterów trzeciorzędowych na heteropolikwasach typu Dawsona jako katalizatorach” (2002–2005).

Ostatnia publikacja naukowa, której był współautorem, ukazała się w roku 2015[5][13][14].

Zmarł 4 września 2016 r.[8] Pochowany na cmentarzu Salwatorskim w Krakowie (sektor SC-7-17)[15].

Ordery i odznaczenia[7][16]

edytuj

Wyróżnienia i nagrody

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. W wieku 104 lat zmarł prof. Adam Bielański. [w:] Dzieje.pl [on-line]. PAP, 2016-09-06. [dostęp 2016-09-07].
  2. Z przykrością zawiadamiamy o śmierci Profesora Adama Bielańskiego. Akademia Górniczo-Hutnicza, 2016-09-05. [dostęp 2016-09-08].
  3.   Ryszard Tadeusiewicz: Nestor krakowskiej chemii skończył sto lat. Gazeta Krakowska, 2012-12-12. [dostęp 2013-02-04].
  4. BIELAŃSKI, Adam [online], Polska Akademia Nauk - Członkowie PAN, 2020 [dostęp 2023-02-01] (pol.).
  5. a b Prof. dr dr h.c. Adam Bielański. Instytut Katalizy i Fizykochemii Powierzchni im. Jerzego Habera Polskiej Akademii Nauk. [dostęp 2016-09-07].
  6. Bielański Adam Jan, [w:] Władysław Tyrański, Kto jest kim w Krakowie : lokalne władze, urzędy, instytucje, środowiska : edukacja, zatrudnienie, pozycja zawodowa, działalność polityczna i społeczna, sympatie polityczne, rodzina, rozrywki i upodobania (dane z 1999 roku), Kraków: Krakowska Agencja Informacyjna, 2000, s. 23, ISBN 83-909309-2-7, OCLC 47866363 [dostęp 2023-01-24].
  7. a b c Wydziału Chemii - Uniwersytetu Jagiellońskiego - Naukowe Koło Chemików Uniwersytetu Jagiellońskiego [online], nkch.chemia.uj.edu.pl [dostęp 2024-01-09].
  8. a b c d W wieku 104 lat zmarł prof. Adam Bielański [online], naukawpolsce.pap.pl, 7 września 2016 [dostęp 2016-09-15].
  9. Chemia fizyczna. Adam Bielański, Kazimierz Gumiński, Bogdan Kamieński, Krzysztof Pigoń, Lucjan Sobczyk (redaktorzy). Wyd. 4. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1980. ISBN 83-01-00941-1. OCLC 749827467.
  10. Adam Bielański: Chemia ogólna i nieorganiczna. Wyd. 7. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1981. ISBN 83-01-02626-X. OCLC 749265794.
  11. Adam Bielański: Podstawy chemii nieorganicznej. Cz. 1–3. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1987. ISBN 83-01-06542-7. OCLC 835889201.
  12. Maria Mazurek: 102-letni prof. Bielański: Jak dawniej grożą nam żądza władzy i nienawiść. Gazetakrakowska.pl, 2014-03-13. [dostęp 2016-09-07].
  13. Bielański, Adam. Author ID: 7005035906. Scopus. [dostęp 2016-09-07].
  14. Filek, U., Kirpsza, A., Micek-Ilnicka, A., Lalik, E. i inni. Ethanol conversion over cesium-doped mono- and bi-cationic aluminum and gallium H
    3
    PW
    12
    O
    40
    salts
    . „Journal of Molecular Catalysis A: Chemical”. 407, s. 152-162, 2015. DOI: 10.1016/j.molcata.2015.06.021.
     
  15. Cmentarz parafialny Kraków Salwator - wyszukiwarka osób pochowanych [online], krakowsalwator.artlookgallery.com [dostęp 2024-01-09].
  16. Kto jest kim w Polsce 1989, Wydawnictwo Interpress, Warszawa 1989, s. 85.
  17. M.P. z 1955 r. nr 101, poz. 1400 - Uchwała Rady Państwa z dnia 15 stycznia 1955 r. Nr 0/165 - na wniosek Ministra Szkolnictwa Wyższego.
  18. Doktoraty honoris causa nadane przez AGH. Akademia Górniczo-Hutnicza. [dostęp 2011-02-23].
  19. Doktorzy honoris causa – Adam Bielański. Uniwersytet Wrocławski. [dostęp 2012-05-14].
  20. Profesorowie honorowi Uniwersytetu Jagiellońskiego. Uniwersytet Jagielloński. [dostęp 2011-02-07].
  21. Nagroda Jerzmanowskich dla prof. Adama Bielańskiego. TVP3 Kraków, 2012-05-14. [dostęp 2016-09-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-09-17)].

Bibliografia

edytuj

Linki zewnętrzne

edytuj