Mitteleuropa
Mitteleuropa (z niem. Europa Środkowa) – niemieckie sformułowanie oznaczające Europę Środkową[1], niejednokrotnie używane także w innych językach i mające kilka różnych znaczeń. Stosowane m. in. jako pojęcie historyczne[1], opisujące program polityczny określający cel wojenny Niemiec podczas I wojny światowej, zakładający dominację Cesarstwa Niemieckiego nad Europą Środkową i jej eksploatację przez Niemcy, aneksję terytoriów zamieszkanych w większości przez nieniemiecką ludność autochtoniczną oraz stopniową germanizację miejscowych ludów.
Koncepcja Mitteleuropy (jedności regionu środkowoeuropejskiego) powstała w XIX wieku w Austro-Węgrzech. Została wyrażona po raz pierwszy w 1848 przez austriackiego ministra Feliksa zu Schwarzenberga[2].
Koncepcja Naumanna
edytuj
Niemcy i ich sojusznicy
Część Polski i Armenii przeznaczona do aneksji przez Niemcy/Turcję
Półautonomiczne państwa pod kontrolą Niemiec - w przyszłości planowana aneksja
Państwa gospodarczo i administracyjnie zależne od Niemiec
Ukraina - pod gospodarczą kontrolą Niemiec
Planowana Republika Tatarska - niemiecki obszar osiedleńczy
Państwa politycznie i gospodarczo związane z Niemcami
Planowana Republika Zakaukaska - politycznie związana z Niemcami
Półautonomiczne państwa kozackie wewnątrz Rosji - niemiecka strefa wpływów
.png){kind=link}
Temat jedności Europy Środkowej podejmowała również koncepcja polityki niemieckiej sformułowana w 1915 przez politologa Friedricha Naumanna, ogłoszona w książce Mitteleuropa. W jej myśl ta część Europy miała stać się podporządkowanym państwu niemieckiemu tworem gospodarczo-politycznym. W swym programie Naumann popierał również germanizację oraz madziaryzację tego regionu[3]. Wysuwano także żądania stworzenia na Krymie niemieckiego państwa kolonialnego oraz dążono do skolonizowania państw bałtyckich[4].
Koncepcja Cesarstwa Niemieckiego
edytujRządzące elity polityczne Niemiec zaadaptowały ideę Mitteleuropy podczas I wojny światowej przy wytyczaniu celów wojennych oraz planów nowego porządku europejskiego po ewentualnym zwycięstwie Państw Centralnych[5]. Mitteleuropę tworzyłyby marionetkowe państwa (w tym Królestwo Polskie) pod polityczną, gospodarczą i wojskową kontrolą Rzeszy. Rejon miał być wykorzystywanym gospodarczo zapleczem imperium niemieckiego, a jego zasoby miały służyć rywalizacji z Anglią na arenie światowej w celu uzyskania pozycji wiodącego mocarstwa. Organizacja gospodarcza opierałaby się na dominacji Niemiec, które narzuciłyby szereg korzystnych dla siebie umów gospodarczych z podległymi im satelickimi państwami, takimi jak Ukraina czy Polska. Liczono również na to iż nastroje klasy pracującej w Niemczech mogą być uspokojone przy pomocy aneksji terytorialnych, osadnictwa oraz lepszej kondycji gospodarczej Niemiec[6]. Populacja na podporządkowanych terenach stopniowo byłaby germanizowana, także poprzez czystki etniczne na ludności rodzimej i równoległe osadnictwo niemieckie[5]. Niemiecki plan Mitteleuropy podczas I wojny światowej przewidywał znaczną aneksję terytorium Polski (tzw. polskiego pasa granicznego) i wypędzenie z tych terytoriów Polaków oraz Żydów, zastępowanych stopniowo kolonistami niemieckimi[5]. Sama Polska miała być stopniowo germanizowana, także poprzez zmniejszenie populacji polskiej na skutek klęsk głodu[7][8]. Częściowa realizacja tych planów miała swoje odzwierciedlenie w traktacie brzeskim, który usankcjonował gospodarczą i militarną dominację Niemiec na Ukrainie[9].
Koncepcja federalizacji
edytuj
Koncepcja federalizacji Austro-Węgier podjęta została jeszcze w połowie 1918 r., jako ostatnia próba zachowania Monarchii w całości. Nowa konstytucja państwa zakładać miała federację krajów koronnych rządzonych przez odrębnych monarchów z dynastii Habsburgów. W Polsce środowisko monarchistyczne za odpowiedniego kandydata do korony uznało Karola Habsburga. Politycznie koncepcja Mitteleuropy straciła znaczenie po I wojnie światowej, kiedy Austro-Węgry rozpadły się na szereg samodzielnych państw, a Niemcy utraciły znaczną część swego terytorium. Obecnie Mitteleuropa jest pojęciem głównie geograficznym, choć funkcjonuje także jako nostalgiczne określenie terenów tworzących niegdyś Austro-Węgry (od Lwowa po Triest). Wobec faktycznej klęski militarnej państw centralnych, w tym wielonarodowej monarchii austro-węgierskiej, zaistniały warunki do odzyskania lub uzyskania niepodległości przez wiele narodów Europy Centralnej i Wschodniej.
Zobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ a b Jan Wendt, Współpraca regionalna Polski w Europie Środkowej, „Studia Europejskie”, nr 4/1998.
- ↑ Cook i Stevenson 2004 ↓, s. 407.
- ↑ Kann 1977 ↓.
- ↑ Madajczyk 1961 ↓, s. 88–89.
- ↑ a b c Geiss 1964 ↓.
- ↑ Goemans 2000 ↓, s. 115.
- ↑ Frederick C. Walcott, An Account of Germany's Treatment of Poland by U.S. Member of Commission to Poland, [w:] Charles F. Horne (red.), Records of the Great War, t. 4, National Alumni, 1923 [zarchiwizowane z adresu 2013-01-03].
- ↑ Frederick Walcott, Devastated Poland, „National Geographic”, maj 1917 [zarchiwizowane z adresu 2016-03-05].
- ↑ Stone 1983 ↓, s. 24.
Bibliografia
edytuj- Jörg Brechtefeld, Mitteleuropa and German Politics: 1848 to the Present, Basingstoke: Macmillan, 1996, ISBN 0-333-65390-4.
- Chris Cook, John Stevenson, Leksykon historii Europy XX wieku, 1900–2004, Włodzimierz Gałąska (tłum.), Warszawa: Książka i Wiedza, 2004, ISBN 83-05-13363-X.
- Jürgen Frölich, Friedrich Naumanns „Mitteleuropa”. Ein Buch, seine Umstände und seine Folgen, [w:] Rüdiger vom Bruch (red.), Friedrich Naumann in seiner Zeit, Berlin: De Gruyter, 2000, DOI: 10.1515/9783110800531.245, ISBN 3-11-016605-4.
- Imanuel Geiss, Tzw. polski pas graniczny 1914–1918. Przyczynek do niemieckiej polityki wojennej w czasie I wojny światowej, Warszawa: PWN, 1964.
- Hein Erich Goemans, War and Punishment: The Causes of War Termination and the First World War, Princeton, NJ: Princeton University Press, 2000.
- Izabela Goworowska-Puchala, Mitteleuropa. Rdzeń Starego Kontynentu, Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, 1997, ISBN 83-7174-113-8, OCLC 69500886.
- Maciej Górny, Concept of Mitteleuropa, [w:] Oliver Janz (red.), 1914–1918-online: International Encyclopedia of the First World War, Berlin: Wolny Uniwersytet Berliński, 18 września 2015 [dostęp 2024-09-18].
- Leon Grosfeld, Polityka państw centralnych wobec sprawy polskiej w latach 1914–1918, Warszawa: PWN, 1962.
- Robert Adolf Kann, A History of the Habsburg Empire, 1526–1918, wyd. 2, Berkeley: University of California Press, 1977.
- Richard W. Kapp, Bethmann-Hollweg, Austria-Hungary and Mitteleuropa, 1914–1915, „Austrian History Yearbook”, 19 (1), 1983, s. 215–236, DOI: 10.1017/S0067237800001065.
- Grzegorz Kucharczyk, Prusy, Rzesza i Mitteleuropa. Wokół niemieckiego tła Aktu 5 listopada 1916 r., „Historia Slavorum Occidentis”, 13 (2), 2017, s. 29–41, DOI: 10.15804/hso170202, ISSN 2084-1213.
- Antoni Kukliński (red.), Problematyka przestrzeni europejskiej, Warszawa: Oficyna Wydawnicza Rewasz, 1997, ISBN 83-85557-36-9, OCLC 836983892.
- Czesław Madajczyk, Generalna Gubernia w planach hitlerowskich. Studia, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1961.
- Henry Cord Meyer, Mitteleuropa: In German Thought and Action 1815–1945, Haga: Martinus Nijhoff, 1955, ISBN 978-94-015-1361-6.
- Piotr Mikietyński, Niemiecka droga ku Mitteleuropie. Polityka II Rzeszy wobec Królestwa Polskiego (1914–1916), Kraków: Historia Iagellonica, 2009.
- Janusz Pajewski, Mitteleuropa. Studia z dziejów imperializmu niemieckiego w dobie pierwszej wojny światowej, Poznań 1959.
- Norman Stone, The Austro-German Alliance, 1914–18, [w:] Roy Arnold Prete, Keith Neilson (red.), Coalition Warfare: An Uneasy Accord, Waterloo, ON: Wilfrid Laurier University Press, 1983, s. 17–28, ISBN 978-0-88920-672-4.
- Paul R. Sweet, Germany, Austria-Hungary and Mitteleuropa; August 1915–April 1916, [w:] Hugo Hantsch, Alexander Novotny (red.), Festschrift für Heinrich Benedikt überreicht zum 70. Geburtstag, Wiedeń: Notring der Wissenschaftlichen Verbände Österreichs, 1957, s. 180–212.
- Jan Vermeiren, The First World War and German National Identity: The Dual Alliance at War, Cambridge: Cambridge University Press, 2016, ISBN 978-1-107-03167-8.