Lo Martegue

L’etimologia dau nom de la vila es desconeguda. Segon diferenteis ipotèsis, podriá venir de Maritima Avaticorum qu’èra la vila principala deis Avatics durant lo periòde roman ò dau latin Marticus qu’auriá designat la mar de Bèrra.

Lo Martegue s'estend sus un plan litorau situat entre l'Estanh de Bèrra (a l'èst) e lo Golf de Fòs (a l'oèst) qu'es devesit per lo canau de Caront. Es enquadrat per de còlas, au nòrd e au sud, que son gaire autas (mens de 200 m d'altitud) mai relativament sobdas. Avans lo sègle XX, l'endrech èra fòrça palunós mai l'industrializacion de la region entraïnèt la disparicion de la màger part dei zònas umidas. Situada a un desenau de quilomètres de la mar, la vila es un pòrt fòrça segur. Divèrsei vilatges, lòng dau litorau mediterranèu (La Corona, Carrò...) ò dins de vaus dei còlas dau sud de la vila, fan partida de la comuna.

I a ges de riu de remarca sus lo territòri martegau mai lo canau de Caront i constituís una barriera naturala que limita fòrtament la circulacion entre lei mitats nòrd e sud de la vila. En revènge, la vila a plusors fònts que tenguèron un ròtle important durant lo desvolopament de la vila.

Au nivèu geologic, lei sòus de la comuna son principalament compausats de calcari e d'argiela. Dins lo sud dau territòri martegau, se tròba un important jaciment de gip que foguèt l'objècte d'una esplecha industriala de 1900 a 1987. A la fin dau sègle XIX e au començament dau sègle XX, de jaciments d'arena foguèron tanben cavats per n'extraire la matèria premiera necessària a la produccion de veire. Enfin, se pòu trobar de pichonei pòchis de carbon e de lignita mai lei quantitats son tròp feblas per permetre una produccion vertadiera maugrat quauquei temptativas au començament dau sègle XIX^[4].

La vila dau Martegue es organizada a l'entorn d'un centre istoric e de vilatges periferics. Lo centre es compausat de tres quartiers dichs :

• Ferrièras au nòrd dau canau de Caront.
• l'Illa sus lei doas illas situadas a l'èst dau canau.
• Jonquièras au sud dau canau.

Lei vilatges principaus son l'Averat que se tròba 4 km a l'èst de Jonquièras, Sant Pèire e Sant Julian que son situats au sud de Jonquièras e l'ensemble constituït de Carro e La Corona qu'es localizat au sud, lòng de la mar.

Lo Martegue a un clima mediterranèu caracterizat per d'ivèrns doç e d'estius cauds e eissuchs, localament influenciat per lo magistrau qu'es un vent freg e eissuch que bofa dempuei lo nòrd. Lei temperaturas i son donc doças amb de valors mejanas compresas entre 6,3°C e 23,9°C e un ensolelhament fòrça important. Lei precipitacions son relativament feblas amb una valor mejana annuala de 606 mm. An generalament un caractèr chavanós.

Dins lei regions secas dau territòri martegau, la vegetacion dominanta es la garriga e la pineda. Es caracteristica dei paluns mediterranèus dins lei regions umidas, principalament lòng dau canau de Carònta.

Lo Martegue es tradicionalament una vila mejana de Provença dempuei sa creacion en 1581 a l'excepcion dau periòde de declin que durèt de la fin dau periòde revolucionari ais ans 1920. Tenguèt ansin plusors miliers d'abitants, benlèu mai de 10 000, durant son periòde de rivalitat amb Marselha e la La Ciutat au sègle XVIII.

Son desvolopament actuau data deis ans 1950-1960 e de la construccion de la zòna industriala de Fòs de Mar. Lo nombre d'estatjants i es passat de 11 295 en 1946 a 38 373 en 1975 e 42 037 en 1982. Dempuei aqueu periòde, lo Martegue es vengut lo centre d'una pichona aglomeracion que va dau Pòrt de Boc a Castèunòu dau Martegue. La populacion s'es tanben estabilizada e sa creissença es desenant assegurada per son aumentacion naturala e per l'arribada d'abitants novèus. Èra de 48 120 abitants en 2018.

Coma per leis autrei vilas de la region, aquela populacion èra relativament vièlha en causa de l'installacion de retirats sus lo territòri comunau. En 2018, i aviá ansin mai de 11 000 retirats dins la vila. Leis abitants son principalament concentrats dins lei tres quartiers istorics de Ferrières (nòrd), de l'Illa (centre) e de Jonquièras (sud) dau centre de la vila. Pasmens, lei vilatges periferics conoisson uei una creissença importanta.

Lei traças pus ancianas de preséncia umana sus lo territòri dau Martegue datan dau Neolitic coma o mòstran de cavaments realizats sus lei sites dau Colet Redon (4300-3800 avC), dau vilatge de Sant Pèire (3400-2600 avC) ò de La Corona (2800-2500 avC). Lei vestigis de La Corona an donat son nom a una cultura, dicha cultura coronenca, que se situa entre lo Chassean e lo Campanifòrme entre la fin dau milleni IV e lo començament dau milleni III avC. Aqueleis abitats an revelat l'usatge d'otís de peirard coma de mòlas ò de destraus.

Vèrs 1800 avC, aquelei sites venguèron pus importants e comencèron de se protegir amb la construccion de fortificacions, especialament au Colet Redon. Tanben, la societat sembla de venir pus complèxa amb la descubèrta d'ensembles funeraris. En particular, se tròban lei rèstas d'un tuc a proximitat dau vilatge de Pontèu.

Tres cents ans pus tard, vèrs 1500 avC, l'abitat cambièt amb l'aparicion de vilatges palunencs a l'entorn de l'Estanh de Caront. En particular, dos vilatges, aquelei d'Albion e dei Salins, aquistèron una certana importància. Probablament ocupats dau sègle XIV au sègle VIII avC, an mostrat un important mobilier e de traças de paufics.

Au sègle VII avC, de transformacions importantas dins lo poblament de l'Euròpa Occidentala menèron a l'installacion d'un pòble celtoligur, leis Avatics^[5], dins la region dau Martegue. I fondèron de centres urbans vertadiers, en partida basats sus lo modèl de l'arquitectura dei Grècs de Marselha. Lo pus important foguèt probablament l'oppidum de Sant Blasi. Installat sus una posicion defensiva situada sus lo territòri actuau de Sant Mitre dei Barris, rivalizèt brèvament amb Marselha e foguèt un centre per lo comèrci locau dei produchs grècs ò etruscs. Pus au sud, lòng de la mar, se formèron tanben dos vilatges sus lei promontòris dei Tamarís (640-560 avC) e de l'Arquet (625-560 avC). Fortificats, aquelei vilatges foguèron abandonats après una ò doas generacions. Segon lei conoissenças actualas, lo site dei Tamarís es l'ensemble urban indigèn pus ancian d'Occitània. Enfin, d'autreis ensembles fortificats, pus pichons, foguèron fondats a la cima d'endrechs d'accès malaisats coma l'oppidum d'Escorilhon.

A partir de 550 avC, un autre centre important comencèt de se formar sus la còla de Sant Pèire. Aprofichant la drudessa dau plan litorau vesin, venguèt pauc a pauc l'aglomeracion principala dau pòble avatic amb un important sistèma de fortificacions. En parallèl, un centre urban se metèt en plaça sus l'Illa a partir de 475 avC. Fins au sègle IV avC, la region sembla de conóisser un periòde de patz. Aquò favorizèt la difusion de tecnicas grègas au sen dei populacions localas (escritura, produccion de vin, produccion d'òli...). Pasmens, l'aumentacion de la populacion de Marselha e son monopòli sus certaneis activitats comercialas, especialament lo trafec d'anfòras, suscitèt de tensions. Per assegurar sa proteccion, Marselha assaièt probablament de devesir lei populacions celtoligurs. Dins aquò, d'intervencions pus dirèctas aguèron tanben luòc. Ansin, au sègle IV avC, lo segond vilatge de l'Arquet foguèt rasat. Una segonda guèrra vertadiera sembla de se debanar entre Marselhés e Avatics vèrs lo periòde 200-190 avC. S'acabèt per la destruccion dau vilatge de l'Illa que foguèt rapidament tornat bastir.

A partir de la fin dau sègle II avC, lei Romans ocupèron pauc a pauc la region a la demanda dei Marselhés que s'estimavan menaçats per lei Salians. Aquò menèt a la destruccion de l'oppidum d'Entremont en 122 avC e a la fin de la poissança saliana. Puei, lei Romans s'ocupèron de pacificar la region. En particular, destruguèron l'oppidum de Sant Blasi e cavèron lo premier canau vertadier entre l'Estanh de Bèrra e la Mar Mediterranèa, çò qu'entraïnèt una aumentacion de la salinitat deis aigas de l'estanh. Marselha aprofichèt la situacion per prendre lo contraròtle dirècte de territòris a l'oèst de l'estanh. Pasmens, lei Romans limitèron aquela expansion e protegiguèron lei pòbles locaus. Per exemple, l'oppidum de Sant Pèire subrevisquèt ai guèrras civilas romanas, compres au sètge de Marselha.

Lei Romans fondèron dins la region la ciutat de Maratima Avaticorum sus lo site de Tolon. Gràcias a sa proximitat amb l'estanh e a l'instauracion de la pax romana, la vila concurencièt Sant Pèire que declinèt pauc a pauc e que foguèt abandonat a la fin dau sègle I apC. De bastidas romanas foguèron tanben construchas sus lo territòri dau Martegue durant l'Empèri. Aqueu periòde de prosperitat s'acabèt a la fin dau sègle IV amb l'afondrament de l'Empèri Roman d'Occident e lo retorn dei guèrras civilas. En particular, lo sètge d'Arle causèt de destruccions considerablas dins la region e Maratima Avaticorum foguèt abandonada. Leis abitants se retirèron vèrs d'endrechs pus aisats de protegir coma lo site de Sant Blasi.

Lo periòde de trèbols liats a la casuda de l'Empèri Roman d'Occident entraïnèt un desplaçament deis abitants vèrs leis autors ò vèrs l'Illa. En particular, apareguèt un vilatge de pescaires sus la còla de Sant Geniès. Atestat vèrs 540, aqueu vilatge es encara mencionat dins un acte dau papa Leon VIII (963-965) durant la premiera annada de son pontificat. Per melhorar la seguretat locala, en 1078, lo senhor dei Bauç, lo vescòmte de Marselha, lo còmte de Provença ò l'arquevesque d'Arle s'acordèron per construrre un castèu sus l'Illa. Pasmens, aquela entenduda durèt pas.

Premier, Sant Geniès demandèt au senhor de Fòs, son senhor, una autonòmia pus importanta que li foguèt refusada en 1218. Puei, la region venguèt l'enjòc de luchas d'influéncia entre Marselhés, arquevesque d'Arle e còmte de Provença. Aguent de dificultats per prendre lo contraròtle de son fèu, Ramon Berenguier V (1209-1245) decidèt d'implantar una vila novèla dins la region dau Martegue. L'objectiu èra de demenir lo ròtle economic dau pòrt de Marselha. Lo 11 de genier de 1224, concluguèt un acòrdi amb l'arquevesque que li permetèt de prendre lo contraròtle de la vila (mai laissèt lei bordigas a l'arquevesque). Lei Marselhés assaièron de prendre la vila avans eu e fortiquèron una pichona garnison dins l'illa de Brescon, rapidament expulsada per una còntra-ataca dau còmte e d'Arle.

Divèrsei negociacions menèron alora a la fondacion de plusors vilatges vesins. En 1225, Ramon Berenguier acceptèt de reconóisser lei drechs dei Marselhés de fortificar l'illa de Boc a l'intrada dau canau entre la mar e l'estanh. En cambi, lei Marselhés acceptèron de pas construrre d'obratges suplementaris. Un an pus tard, lo 11 de genier, l'Arquevescat cediguèt sei drechs sus Ferrièras per i installar un vilatge novèu. Durant lo rèine de Carles d'Anjau (1246-1285), Marselha perdiguèt lo contraròtle dei fortificacions de Boc. En 1354, lo còmte fisèt la vila a Ramon IV dei Bauç. Après la mòrt sensa eiretier de Ramon, la rèina Joana fisèt la vila a Joan d'Arcufia de Cayro en 1375. Pasmens, tre 1382, de Cayro abandonèt son fèu que foguèt tornat integrar au sen dau domeni dei còmtes.

A partir dau sègle XIV, lei vilatges dau Martegue conoguèron d'evolucions importantas. D'efiech, la montada de l'antisemitisme durant aqueu periòde entraïnèt lo declin de la comunautat judieva que teniá un ròtle important dins l'administracion e lo comèrci. Aquò permetèt ai senhors e ais ecclesiastics locaus de prendre lo contraròtle deis activitats marchandas amb l'ajuda de marchands italians. Lei marchandisas èran desbarcadas a Boc e dirigidas vèrs Avinhon onte la preséncia dau papa ajudèt fòrça a la creissença economica.

La pèsta de 1346 trebolèt grèvament aquela organizacion mai ne'n cambièt pas l'evolucion generala. La populacion se retirèt pauc a pauc vèrs lei vilatges de Ferrièras, de l'Illa e de Jonquièras. Aqueu darrier, installat au sud de l'Illa, aprofichèt lo declin de Sant Geniès. D'efiech, la manca d'autonòmia e lei degalhs de l'epidemia entraïnèron son abandon vèrs 1350. En 1385, leis abitants de Ferrièras foguèron autorizats de prendre de pèiras dins lei roïnas. Ben protegits per sei barris e per leis estanhs de Caront e de Bèrra, lei tres vilatges conoguèron un periòde de creissença après la pèsta.

A la fin dau sègle XIV, lei tres vilatges poguèron rivalizar amb Marselha gràcias a l'importància dau trafec dau pòrt de Boc. Durant la Guèrra de l'Union d'Ais (1382-1387), aquò entraïnèt una situacion curiosa car lei tres vilatges e Marselha chausiguèron de sostenir lo meteis camp, aqueu de Loís I^èr. Pasmens, lei Marselhés decidèron d'aprofichar la situacion per atacar sei rivaus. Ataquèron e prenguèron Castèunòu dau Martegue e assaièron d'organizar lo blocus de Boc. Pasmens, aquò mau capitèt e la destruccion de la vila per leis Aragonés en 1423 favorizèt lo desvolopament deis autrei pòrts provençaus fins a la reconstruccion de Marselha a partir deis ans 1450.

Après l'annexion de Provença per França, lo Vescomtat dau Martegue (creat en 1472) foguèt fisat a divèrsei senhors coma lo capitani italian Joan Caraccioli. A partir de 1549, lei rèis assaièron tanben d'unir lei tres vilatges dins un ensemble unic. Après de resisténcias importantas, aqueu projècte capitèt lo 21 d'abriu de 1581 amb l'Acte d'Union a l'origina de la fondacion oficiala dau Martegue. Aperevans, lo Vescomtat èra estada transformada en Principat. A son apogèu, comprenguèt la Vescomtat dau Martegue e totei lei fèus a l'entorn de l'Estanh de Bèrra.

Durant lei Guèrras de religion, Lo Martegue se ralièt rapidament a la Liga Catolica dei ducs de Guisa. En consequéncia, foguèt ocupada per una armada reiala en 1589. Pasmens, se revoutèt quatre ans pus tard. Lei catolics locaus prenguèron alora lo contraròtle dau fòrt de Boc amb una ajuda marselhesa. Coma lo rèsta de Provença, la vila demorèt sota lo contraròtle de la Liga durant lo rèsta dei conflictes religiós se someteguèt finalament a la fin deis ans 1590. Puei, durant la premiera mitat dau sègle XVII, Lo Martegue conoguèt una activitat intensa e sa flòta agantèt en 1664 un volum de 7 000 barricas (còntra 8 000 per Marselha).

A partir deis ans 1660, Loís XIV (1643-1715) e Colbert s'interessèron ai pòrts provençaus. En 1664, ordonèron lo renfòrçament dau fòrt de Boc que prenguèt son aspècte actuau. Pasmens, decidèron de far de Marselha lo pòrt principau de la region. Donèron ansin divèrseis avantatges a la ciutat focèa coma lo drech de jutjar leis afaires opausant pescaires martegaus e marselhés. Puei, Lo Martegue foguèt fòrça tocat per una tiera de catastròfas que marquèt la fin de sa creissença :

• una epidemia de variòla ò de senepion vèrs 1705 que tuèt un nombre important d'enfants.
• un ivèrn fòrça dur en 1709-1710 que causèt la mòrt de 1 500 abitants.
• l'epidemia de pèsta de 1720 que tuèt entre 2 150 e 2 440 personas dins la vila.

Se Marselha foguèt tanben tocada per leis epidemias, aviá un potenciau demografic pus fòrt. D'autra part, La Ciutat, autre pòrt important de la region, foguèt esparnhada. Enfin, la màger part de la flòta marchanda martegala foguèt perduda durant lei guèrras de la fin dau rèine de Loís XIV. Ansin, durant lo sègle XVIII, Lo Martegue venguèt un pòrt segondari e sei marins participèron ais activitats dau pòrt marselhés. Per exemple, dins leis ans 1750-1760, un quart dei capitanis dau pòrt de Marselha èran originaris dau Martegue (e aperaquí un autre quart de La Ciutat). Lo comèrci dau blat e la tracha negriera èran leis activitats principalas d'aquelei marins.

Durant lo sègle XVIII, Lo Martegue conoguèt un declin e foguèt plus capable de rivalizar amb Marselha. Pasmens, amb 7 000 abitants en 1789, demorèt una vila importanta de Provença. En causa d'un ivèrn fòrça freg en 1789 (gelada de l'Estanh de Bèrra), la populacion aculhiguèt favorablament la Revolucion. Lei doléncias de la vila mòstran de preocupacions centradas sus la demanda d'egalitat fiscala, sus la reorganizacion deis institucions provençalas e sus de problemas de pesca e de navegacion.

En febrier de 1790, d'eleccions designèron Loís Puech coma premiera cònsol de vila. Durant la mesa en plaça dei departaments, la vila s'opausèt a Selon per venir capluòc de districte. En abriu de 1793, Selon foguuèt designada gràcias a son engatjament en favor dei Montanhards. La populacion martegala jonhèt alora lei seccions federadas de Marselha. Pròche dei Girondins, aqueu movement conoguèt plusors succès iniciaus (presa de Selon lo 16 de mai) mai foguèt rapidament batut. Lo 25 d'aost, Lo Martegue foguèt ocupat e uech abitants foguèron executats (dont Loís Puech).

En 1794, de trabalhs comencèron per amainatjar un pòrt modèrne a Boc e lei barris de Jonquièras foguèron destruchs per permetre la construccion de vias pus largas. Pasmens, l'economia se redreiçèt pas e lo declin de la ciutat contunièt e s'agravèt. La populacion demeniguèt ansin a 5 000 abitants. Durant lo sègle XIX, la vila s'orientèt vèrs l'agricultura, la pesca, leis activitats maritimas e la produccion de sau. En 1842, i aviá ansin 149 naviris de pesca dins lo pòrt (per 428 pescaires). Lei tèrç dei capturas de peis (343 tonas totjorn en 1842) èran vendudas per la consumacion d'autrei vilas. Aquela activitat aumentèt lentament mai se concentrèt vèrs lei pescas en mar e lei bordigas, mau entretengudas, foguèron pauc a pauc abandonadas. De son caire, l'agricultura èra principalament centrada sus lo vin e l'òli. Quauquei manufacturas destinadas a la fabricacion de naviris completavan lo teissut economic locau.

Pasmens, la vila demorèt en fòra deis amainatjaments majors dau periòde en Provença. Pièger, lo quartier dau pòrt de Boc venguèt una comuna independenta en 1866.

A la fin dau sègle XIX e au començament dau sègle XX, dos chantiers importants, que definisson totjorn lo territòri de la vila, aguèron luòc. Pasmens, melhorèron gaire la situacion economica a tèrme cort. Lo premier foguèt la construccion dau canau de Caront. Plusors etapas foguèron necessàrias e leis objectius varièron mai d'un còp. Leis idèas principalas èran de crear un canau anant d'Arle a Marselha ò de crear un refugi per de naviris de guèrra dins l'Estanh de Bèrra. Entre 1863 e 1928, lo canau foguèt donc tornat cavar, çò que menèt a la destruccion de plusors illas e dei bordigas.

L'autre chantier foguèt la construccion dau camin de fèrre entre Miramàs e Marselha. Parcialament acabada, la linha veguèt l'organizacion de grèvas duras en 1908 e 1910 que marquèron la societat locala. En parallèl, sa bastida entraïnèt l'installacion de mai d'una familha italiana ò espanhòla dins la region.

En 1914, la populacion martegala èra de 7 500 estatjants. 1 200 foguèron mobilizats durant lo conflicte, principalament dins la marina e dins l'infantariá. 197 foguèron tuats ò classats coma dispareguts.

L'industrializacion dau Martegue, trach caracteristic de la vila actuala, comencèt dins lo corrent deis ans 1920 amb leis installacions de l'usina d'oleaginós Verminck (1920), d'un depaus de la Societat Generala deis Òlis e Petròlis (SGHP) a l'Averat (1922), la fondacion d'una rafinariá de petròli, totjorn per la SGHP, a l'Averat (1932-1933) e d'una autra a La Meda per la Companhiá Francesa de Rafinatge (1935). La vila foguèt electrificada en 1924.

La creacion d'aqueleis usinas entraïnèt l'arribada de populacions novèlas, sovent formadas d'obriers estrangiers (per exemple, armènis) e la populacion agantèt tornarmai 10 000 abitants en 1939. Signe d'aqueu redreiçament, l'armada construguèt una batariá au fòrt de Boc en 1932 (4 pèças de 75 mm) e una autra a La Corona en 1934 (4 pèças de 138 mm). Un tresen projècte (una batariá dobla de 340 mm) foguèt abandonat.

Durant la Segonda Guèrra Mondiala, la vila foguèt inicialament plaçada en Zòna Liura. Foguèt pas ocupada avans lo 11 de novembre de 1942 e l'installacion d'una garnison de la 338^a division d'infantariá. Cargada de construrre e de dirigir una partida dei defensas, requisicionèt una partida deis abitants per construrre mai de 200 obratges fortificats entre l'Averat e lei Tamarís. La Resisténcia locala assaièt de cartografiar aquel ensemble car leis Aliats estudièron la possibilitat de realizar un desbarcament dins la region.

Fins a 1944, la vila demorèt alunchada dei teatres d'operacions e lei rigors de l'ocupacion foguèron limitadas. Dins aquò, lo 8 de junh de 1944, plusors resistents foguèron arrestats e executats per la Gestapo. Aquò empediguèt pas l'insureccion de la ciutat lo 21 d'aost de 1944. Divèrseis escaramochas permetèron de capturar quauquei desenaus de soudats retardataris. Pasmens, la màger part de la garnison poguèt se retirar e destrurre leis infrastructuras portuàrias, lo pònt ferroviari e divèrsei naviris.

A la Liberacion, lei comunistas, qu'avián subit lei pèrdas pus importantas durant la guèrra, prenguèron lo poder amb Jacques Toulmond (1945-1946) e Francis Turcan (1946-1947). Dins aquò, la SFIO foguèt elegida en 1947 e en 1953. En 1949, l'industrializacion contunièt amb la fondacion de Naphtachimie a l'Averat per Pechiney.

En 1958, la SFIO assaièt d'iniciar la modernizacion de la vila mai la lentor dei progrès permetèt au Partit Comunista Francés (PCF) de ganhar leis eleccions municipalas en 1959. Francis Turcan venguèt tornarmai premier cònsol e o demorèt fins a sa mòrt en 1968. Foguèt alora remplaçat per Paul Lombard que dirigiguèt la ciutat fins a 2009. Sota sa direccion, una importanta politica de modernizacion e de desvolopament aguèt luòc amb la construccion d'infrastructuras modèrnas dins lei zònas industrialas e d'equipaments de leser e de cultura. De mai, dins lo quadre de la creacion de la zòna industriala de Fòs de Mar, la vila foguèt connectada a de rets de transpòrt eficaç (autorota A55...). Entre lei realizacions pus importantas, se pòdon citar la construccion de l'estadi Francis Turcan, d'una bibliotèca (1980), de plusors pargues de lesers, d'una usina de filtracion d'aiga (1989), d'una sala d'espectacles (1993), d'un teatre (1995), d'un espitau, de quatre collègis e de dos licèus. Aquò permetèt d'empachar la transformacion de la vila en ciutat-dormitòri.

Durant aqueu periòde, la populacion passèt de 15 000 estatjants en 1954 a mai de 46 000 en 2006. Lei revenguts de la taxa professionala foguèron lo motor d'aquela creissença. Pasmens, suscitèron l'interès d'autrei vilas, especialament aqueu de Marselha. Dins lo corrent deis ans 1990, Lo Martegue assaièt donc de crear de comunautats d'aglomeracion li permetent de mantenir son autonòmia. La premiera partida d'aqueu projècte foguèt la creacion de la Comunautat d'Aglomeracion de l'Oèst de l'Estanh de Bèrra en 2000 amb lo Pòrt de Boc e Sant Mitre dei Barris. Puei, de discussions comencèron amb lei comunautats dau País d'Arle e lo SAN Oèst-Provença. Pasmens, mau capitèron.

En 2009, Paul Lombard laissèt la direccion de la vila a Gaby Charroux (PCF). Aqueu darrier contunièt la politica de son predecessor e assaièt de crear un ensemble comunau pron important per s'opausar ai projèctes marselhés de formar una comunautat gropant totei lei comunas dei Bocas de Ròse. Aquò permetèt la mesa en plaça d'una collaboracion pus estrecha amb leis autrei vilas importantas de la mitat occidentala dau departament. Dins aquò, lei rivalitats localas alentiguèron lei discussions e lo govèrn de Jean-Marc Ayrault impausèt en 2013 la creacion de la Metropòli d'Ais Marselha Provença.

Lo ròtle dau Martegue dins la Metropòli es fòrçat limitat amb solament 5 representents sus lei 240 membres dau conseu metropolitan (còntra 108 per Marselha). En parallèl, l'industria locala comença de mostrar de signes de feblessa amb la sarradura dei rafinariás de Bèrra e de La Meda.

Dempuei leis ans 1930, lo Martegue es un pòl industriau important que foguèt integrat dins lo corrent deis ans 1960 au sen de la zòna industriala de Fòs de Mar. Au començament dau sègle XXI, èra centrat sus lo complèx de la rafinariá de l'Averat, d'una capacitat anuala de 10,2 milions de barrius (siá 64% dei capacitats de rafinatge d'Occitània), sus lei companhiás que tractan lei produchs eissits de seis activitats e sus divèrsei sites de fabricacion de produchs quimics. Pasmens, la part de l'emplec industriau dirècte demenís regularament en causa de l'aumentacion de la productivitat e de l'externalizacion creissenta de certanei pretzfachs. En 2017, èra ansin de 15,3% còntra mai de 30% durant leis ans 1980.

L'autre aisse de desvolopament de l'economia locala es lo torisme amb la mesa en valor dau patrimòni locau (culturau e environamentau) e dei plajas dau litorau de la mar. En particular, plusors campatges son estats creats dempuei leis ans 2000 per permetre l'acuelh d'una importanta populacion de toristas estivencs.

Lo Martegue a un patrimòni arquitecturau que va de l'Antiquitat ai periòdes pus modèrnes. D'efiech, plusors sites arqueologics son estats en partida restaurats, especiamament Maritima Avaticorum. Pasmens, la màger part dei monuments pus importants es anterior au sègle XVI. Es lo cas dei tres glèisas principalas que foguèron bastidas durant lei sègles XVII e XVIII. La pus importanta es la Glèisa de Santa Maria Magdalena de l'Illa qu'es una basilica barròca amb un interior ornat de pinturas muralas, de fustatges e un òrgue realizat en 1851. A l'oèst de la vila, se tròba tanben un fòrt militar bastionat que fasiá partida dau sistèma Vauban.

Durant la segonda mitat dau sègle XX, foguèt bastida la vila modèrna que tèn divèrsei ciutats que recebèron de prèmis d'arquitectura per son organizacion ò per son estructura. La vila se dotèt tanben d'infrastructuras de remarca coma sa comuna ò son teatre. Se fau tanben mencionar lei pònts permetent de passar lo canau de Caront que permèton d'observar l'evolucion dei tecnicas de construccion dins aqueu domeni. Enfin, lo centre istoric assosta plusors ostaus tradicionaus, especialament a l'entorn dei canaus.

•  
  Vestigis dau vilatge de l'Arquet (sègle VI avC).
•  
  Glèisa de Sant Genier (sègle XVII).
•  
  Glèisa de Santa Maria Magdalena de l'Illa (sègle XVII).
•  
  Detalh dau pòrge de la Glèisa de Santa Maria Magdalena.
•  
  Interior de la Glèisa de Santa Maria Magdalena.
•  
  Fòrt de Boc (sègle XVII).
•  
  Canau de Sant Sebastian
•  
  Ostau romanic
•  
  Ostau tradicionau
•  
  Pònt de Caront (1915).
•  
  Pònt levant dau canau de Gallifet (1962).
•  
  Viaducte de Caront (1972).
•  
  Teatre dau Martegue (1995).

Lo Martegue a un patrimòni picturau important, compausat de plusors ensembles, que va principalament dau sègle XVII au sègle XX. Son premier element major es la Capèla de l'Anonciada qu'es ornada de pinturas fòrça ricas d'inspiracion barròca. Es un exemple rar mai caracteristic dau barròc provençau que foguèt realizat entre 1677 e 1734 per l'usatge dei monges de l'Òrdre dei Penitents Blancs.

Lo segond ensemble es format per lei diferents movements de pintura de la fn dau sègle XIX e dau començament dau sègle XX. D'efiech, durant aquela epòca, lo Martegue foguèt una etapa frequenta per d'artistas famós copa Félix Ziem (1821-1911), Auguste Renoir (1841-1919), divèrsei pintres de l'Escòla de Marselha coma Émile Loubon (1809-1868), Paul Guigou (1834-1871) ò Jean-Baptiste Olive (1848-1936) e divèrseis artistas provençaus coma Raoul Dufy (1877-1953), André Derain (1880-1954) ò Francis Picabia (1879-1953). La màger part d'aquelei pintres an d'òbras expausadas au Musèu Ziem qu'es lo musèu principau de la vila.

•  
  Pintura religiosa de la Glèisa de Santa Maria Magdalena.
•  
  Pintura de pescaires martegaus de Félix Ziem (sègle XIX).
•  
  Pintura de Félix Ziem d'una scena de pesca au Martegue (sègle XIX).
•  
  Pintura dau Martegue de Paul Guigou (1868).
•  
  Pintura de barcas martegalas realizada per Clément Brun (sègle XIX ò XX).
•  
  Pintura de barcas martegalas realizada per Émile Beaussier (sègle XX).
•  
  Pintura dau pòrt dau Martegue per Émile Beaussier (sègle XX).
•  
  Pintura dau pòrt dau Martegue per Émile Beaussier (sègle XX).
•  
  Pintura dau Martegue de Creator:Charles Pellegrin (1905).
• Pintura dau Martegue d'André Derain (1908).
  Pintura dau Martegue d'André Derain (1908).
•  
  Pintura dau Martegue de Jessica Dismorr (1911).
•  
  Pintura dau Martegue de Michalis Oikonomou (1913).
•  
  Pintura dau Martegue d'Henri Aurrens (1914).
•  
  Pintura dau Martegue realizada per Fritz Herpfer (1928).
•  
  Pintura dau Martegue per Nico Klopp (1929).
•  
  Pintura dau pòrt dau Martegue realizada per Henry Malfroy (vèrs 1944).

Lo patrimòni literari martegue es dominat per Carles Maurràs (1868-1952), figura majora de l'extrèma drecha antirepublicana, catolica e antisemita de la premiera mitat dau sègle XX. Sòci dau Felibritge, dirigiguèt tanben lo jornau L'Action française e foguèt elegit a l'Acadèmia Francesa. Foguèt condamnat a la Liberacion per son sostèn au manescau Pétain.

Lo Martegue a un patrimòni cinematografic important car la vila es estada chausida per filmar mai d'un film dempuei leis ans 1930. L'origina d'aquel interès es probablament sa reputacion entre lei pintres e la diversitat de son arquitectura locala que permet de trobar aisament de decòrs naturaus, ancians ò modèrnes. Leis òbras pus famosas filmadas au Martegue son Toni de Jean Renoir en 1935, la La Cuisine au beurre de Gilles Grangier en 1963 ò lo Le Temps de vivre de Bernard Paul en 1969.¨

Dins lo corrent deis ans 2000, la comuna encoratjèt la transformacion d'usinas desafectadas de la riba nòrd dau canau de Caront per i instalar d'estúdios de filmatge. Aquò i a entraïnat una multiplicacion dei tornatges gràcias au desvolopament de complementaritats amb Marselha. Ansin, la vila capita desenant d'atraire de realizators internacionaus dins leis estúdios martegaus^[6].

En causa de l'istòria de la vila, la gastronomia martegala es orientada vèrs lei produchs de la mar, especialament lei peis, leis orsins e lei cauquilhatges. La potarga es l'especialitat culinària principala dau Martegue. Atestada dempuei lo sègle XVIII, es un manjar requist a basa d'uòus secats de muge^[7].

Au nivèu viticòla, lo Martegue fa partida dau domeni dei Còstas d'Ais de Provença.

Lo Martegue assosta d'institucions ò de clubs espòrtius amb una fama regionala dins leis espòrts collectius (Fòtbol Club dau Martegue, Lo Martegue Volleyball...), en atletisme (Lo Martegue Espòrt Atletisme), en dança e dins leis espòrts tradicionaus occitans coma la petanca ò la targa provençala.

L'equipa pus coneguda es aquela dau Fòtbol Club dau Martegue que jòga sei partidas dins l'estadi Francis Turcan (12 000 plaças). Son palmarès còmpta una copa Gambardella (1968) e un títol de campion de França de segonda division (1993). Joguèt dins lei doas premierei divisions dau campionat de França de 1974 a 1998 e de 2000 a 2002. L'autre club major es aqueu de volleyball qu'es un pensionari dei doas premierei divisions nacioanals dempuei leis ans 1990.

• Comunas dei Bocas de Ròse.
• Comunisme.
• Mar de Bèrra.
• Principat dau Martegue
• Zòna industriala de Fòs de Mar.

• (fr) Jean Chausserie-Laprée, Martigues, terre gauloise, entre Celtique et Méditerranée, Éditions Errance, 2005.
• (fr) Jacky Rabatel, Une ville du Midi sous l'occupation : Martigues, 1939-1945, Université de Provence, 1986.

• Gaby Charroux, premier cònsol de la vila dempuei 2009.
• Paul Lombard, premier cònsol de la vila de 1968 a 2009.
• Imany, cantaira.
• Clara Luciani, cantaira.
• Gerard dau Martegue, fondator de l'Òrdre deis Espitaliers de Sant Joan de Jerusalèm.
• Carles Maurràs, academician e activista d'extrèma drecha.

•   Portal de Provença