Ans 1650

1651 : mòrt dau shogun Tokugawa Iemitsu que foguèt remplaçat per son fiu ainat Tokugawa Ietsuna, un enfant de 10 ans. Una regéncia foguèt donc formada a l'entorn de Sakai Tadakatsu, Sakai Tadakiyo, Inaba Masanori, Matsudaira Nobutsuna e Hoshina Masayuki (→ 1663). Deguèron rapidament reprimir una temptativa de còp d'estat organizat per un grop de ronins favorables a l'ancian clan Toyotomi destruch en 1615.
1652 : dins lo sud d'Africa, fondacion dau comptador dau Cap per leis Olandés.
1652 : en Japon, insureccion de ronins dins l'illa de Sado. Reprimida amb violéncia, foguèt la darriera revòuta importanta dau rèine de Tokugawa Ietsuna.

1648-1653 : en França, maugrat lo succès representat per lei Tractats de Vestfàlia, lei tensions deis ans precedents a prepaus dei questions fiscalas e dau partiment dau poder politic entraïnèron d'insureccions popularas que se transformèron en guèrra civila. Complèx, lo conflicte opausèt lei partisans dau poder reiau (Ana d'Àustria, Mazarin...) a una coalicion de maucontents favorables a una limitacion d'aqueu poder (aristocracia auta, borgesiá...). S'acabèt per una victòria de l'armada reiala que permetèt de renfòrçar l'autoritat dau govèrn.

1654-1659 : represa dei combats entre Francés e Espanhòus. Consequéncia de la Guèrra de Trenta Ans, lo conflicte s'acabèt per una victòria francesa amb l'annexion de Rosselhon, d'una partida de Cerdanha e de quauquei vilas dau nòrd-èst foguèron annexats per França.
1656 : en Indonesia, la decision de la Companhiá neerlandesa deis Índias orientalas de concentrar la cultura de clavet dins sei possessions d'Ambon conoguèt un succès important amb la somission dau sultan de Ternate obligat d'acceptar la destruccion de sei culturas de clavet en cambi d'una ajuda per redurre certanei rebellions activas sus son territòri.
1657 : en França, condamnacion oficiala dau jansenisme. Pasmens, aquela decision se turtèt a una viva resisténcia e la repression dau jansenisme durèt fins a la fin dau rèine de Loís XIV.

1657 : incendi catastròfic de la vila d'Edo (2-5 de març) que destruguèt 60 a 70% de la capitala dau Shogunat e tuèt probablament 100 000 abitants. Lei trabalhs de reconstruccion durèron fins a 1659.
1658-1659 : mòrt de l'emperaire mogòl Shah Jahan. Una guèrra civila opausèt sei quatre fius fins a la victòria finala dau prince Aurangzeb.

1659 : en França, premierei representacions dei pèças de teatre Œdipe (Corneille) e Les Précieuses ridicules (Molière).

1654 : demonstracion de la premiera pompa capabla de crear un vuege dins una esfèra sarrada per Otto von Guericke (1602-1686) a Magdeborg. Aquò permetèt de refutar d'un biais definitiu lo principi horror vacui que postulava l'inexisténcia dau vuege dins la natura.
1654 : concepcion dau premier termomètre vertadier per Ferrand II de Medicis. Dins un tube sarrat per limitar l'influéncia de la pression atmosferica, aguèt d'observar la dilatacion d'un liquid (etanòl) en plaça de la dilatacion de l'aire, metòde utilizat dins lei termoscòpis.
1654 : correspondància entre Pèire de Fermat (1601-1665) e Blasi Pascal (1623-1662) a prepaus d'una question pausada per Antoine Gombaud sus lo partiment dei ponchs d'una partida non acabada es sovent retenguda coma la data d'aparicion dei probabilitats modèrnas^[1]. D'aparéncia simpla, la question necessitèt de desvolopar d'otís matematics novèus per trobar una solucion capabla de despartir, de maniera equitabla, lei somas encara en jòc^[2]. Es sovent considerada coma l'origina dei probabilitats matematicas modèrnas.
1655 : descubèrta per Christian Huygens dau satellit naturau principau de Saturne. Foguèt dich Titan.
1656 : identificacion de l'anèu de Saturne per Christian Huygens. D'efiech, l'estructura èra estada descubèrta en 1610 per Galileo Galilei mai lei capacitats dei telescòpis dau periòde avián pas permés de'n comprendre la natura vertadiera.
1656 : premiera utilizacion d'expausants negatius per l'Anglés John Wallis.
1657 : interessat per lei trabalhs de 1654-1655 menats per Fermat e Pascal sus lei probabilitats, Christian Huygens (1629-1695) estudièt tanben lo subjècte e publiquèt 1657 lo premier tractat sus la teoria probabilista : De ratiociniis in ludo aleae (Rasonaments sus lei jòcs de dats)^[3].

1. ↑ (fr) Robert Dalang e Daniel Conus, Introduction à la théorie des probabilités, Presses polytechniques et universitaires romandes, 2008, p. 128.
2. ↑ (fr) Norbert Meusnier, « L'émergence d'une mathématique du probable au xviie siècle », Revue d'histoire des mathématiques, vol. 2, n° 1,‎ 1996, pp. 119-147.
3. ↑ (fr) Michel Henry, Probabilités et statistique, Presses Universitaires de Franche-Comté, 2001, p. 18.