Schijfwereld

fictief universum van Terry Pratchett

De Schijfwereld (Engels: Discworld) is een imaginaire wereld waarop zich een groot aantal boeken van de humoristische fantasy-auteur Terry Pratchett afspeelt.

De Schijfwereld

bewerken

De Schijfwereld bestaat uit een platte schijf, gedragen door vier olifanten die op de rug van een gigantische schildpad genaamd A'Tuin De Grote staan, die door de lege ruimte op weg is. De zon van de Schijfwereld is klein en cirkelt dwars op de zwemrichting van de schildpad om het stelsel heen. Een van de olifanten moet steeds even een poot optillen om het zonnetje ongehinderd zijn baan te kunnen laten vervolgen. Op de Schijfwereld speelt toverkracht een belangrijke rol. De Schijfwereld is niet alleen bevolkt met gewone mensen maar ook met trollen, heksen, tovenaars, dwergen, helden (onder andere Cohen de Barbaar) en vele andere mythische wezens. De belangrijkste stad is Ankh-Meurbork, die onder het gezag staat van de Patriciër Huigen Ottopedi.

Wetenschappers op de Schijfwereld strijden erover of de schildpad op weg is om een partner te zoeken (bigbangtheorie) of eeuwig naar niets zal blijven doorzwemmen (de steady-statetheorie).

Het idee van olifanten en de schildpad die de wereld dragen, zijn elementen uit de Hindoe-mythologie.

Er zijn diverse grote rijken op de Schijfwereld: op het centrale, naamloze continent ligt de grootste stad van de Schijfwereld: Ankh-Meurbork, militair gezien geen grote macht, (als je het feit dat ze een leger volledig platzak kunnen maken niet meetelt) maar wel een van de grootste economische machten in de Schijfwereld. Verder zijn er Klatsch - een multicultureel rijk dat aan de andere kant van de Cirkelzee ligt en het Tegenwichter Continent - waarop zich het rijke Agatese Rijk bevindt. Andere min of meer bekend landen en streken zijn Überwald, het bergstaatje Lankhr, het op de velgrand liggende Kruul, het toverachtige Würmberg, Howondaland, Continent XXXX en de Trobi-eilanden.

Goden van de Schijfwereld

bewerken

Er bestaan zo'n 3000 belangrijke goden op de Schijfwereld, naast ontelbare kleine goden. De goden wonen op de centrale berg van de Schijfwereld, de Axis Firmamenti of Naaldpiek, een steile 15 kilometer hoge berg van grijs gesteente en groen ijs. De goden wonen hier in een paleis van marmer, albast en kamerbrede trijp; het zogenaamde Duinmanifesting.

De goden staan onder leiding van Blinde Io, ook wel Oochytoe genoemd. Andere machtige goden zijn Offlaar - de krokodillengod, Nacht, Toeval, Bestemming, Noodlot en De Vrouwe - de Godin Wier Naam Men Niet Noemt. Zephyrus (de god der zachte koeltjes) en Stoki de natuurgod zijn andere bekende goden.

Seizoenen

bewerken
 
Het Astronomische jaar op de Schijfwereld

De tijdrekening en de seizoenen op de Schijfwereld lijken enigszins op die van de Aarde, maar er zijn toch wat verschillen. De seizoenen worden veroorzaakt door de draaiing van de schijf om de eigen as, terwijl op aarde de seizoenen worden bepaald door de omloop om de zon.

Volgens de meest gebruikte Agrarische Kalender zitten er vier seizoenen in een jaar. Het agrarisch jaar duurt 400 dagen en heeft 50 weken van acht dagen. Een dag is de duur die het kleine zonnetje van het Schijfwereldstelsel nodig heeft om eenmaal om de schijf te draaien. De helft van die tijd bevindt de zon zich aan de bewoonde zijde van de schijf: dan is het op de schijf dus dag. Wanneer de zon onder de rand verdwijnt, waar zich A'Tuin en de olifanten bevinden, is het op de Schijfwereld nacht.

Het astronomische jaar duurt echter 800 dagen: de tijd die de schijf nodig heeft om eenmaal om haar eigen as te draaien. In de astronomische kalender zijn er daarom tweemaal vier seizoenen. Het astronomische jaar begint op Berewaaksavond, na telkens 100 dagen gevolgd door respectievelijk Prima Lente, Kleingodenavond (of Eerste Midzomer), Prima Herfst, Vuilak (of Wentelwinter), Lente Bis, Zomer Tweeds, Allervielen waarna er weer een nieuw jaar begint met Berewaaksavond. De vier hoofdseizoenen (de twee zomers en winters) van het astronomische jaar staan op de tekening hieronder afgebeeld.

Door de onconventionele vorm van de Schijfwereld zijn de richtingen ook anders dan op Aarde. De belangrijkste richtingen zijn Naafwaarts (naar de centrale as toe) en Velgwaarts (naar de schijfrand). De twee mindere richtingen zijn Zonmee en Tegenzons (met de draaiing van de schijf mee en tegen de draairichting in).

Populaire personages

bewerken
  • Rinzwind (Rincewind) staat bekend als de minst getalenteerde tovenaar op de Schijfwereld. Rinzwinds overlevingsdrang is groter dan van anderen, waarschijnlijk heeft hij daardoor een groot aantal bijna-doodervaringen overleefd.
  • De Dood (Death) ziet er vrij herkenbaar uit. Misschien komt dat doordat hij een skelet is, een blauwe gloed in plaats van zijn ogen heeft en met een zeis rondloopt. De Dood praat enkel in klein kapitaal en komt bij tovenaars tevoorschijn aan het eind van hun leven. Bij gewone stervelingen komen afgezanten van de Dood. De Dood heeft al veel bijna-Rinzwind ervaringen gehad.
  • Opoe Wedersmeer (Granny Weatherwax) uit het bergkoninkrijkje Lankhr is de machtigste heks van de Schijfwereld. Ze gebruikt liever hoofdelogie in plaats van echte toverkracht. Samen met de heksen Ootje Nack en Magraat Knophlox vormt ze een heksenkring.
  • Douwe Flinx (Sam Vimes) is de commandant van de wacht in Ankh-Meurbork.
  • Feucht von Lippvacht (Moist von Lipwig) was in een vroeger leven een veroordeelde crimineel en begaafd zwendelaar. Wordt als boetedoening door Heer Ottopedi bevolen het postkantoor van Ankh-Meurbork nieuw leven in te blazen. Later wordt hij muntmeester van de stad.

De boeken over Schijfwereld

bewerken

Er is een aantal grote lijnen te vinden in de boeken, zoals de Rinzwindcyclus, de heksencyclus, de Doodcyclus en de Wachtcyclus. Deze boeken zijn aan elkaar verbonden qua verhaallijn.

De boeken zijn oorspronkelijk in het Engels verschenen en in het Nederlands vertaald door Venugopalan Ittekot (pseudoniem van Ruurd Groot). Op deze vertalingen wordt als kritiek gegeven, dat de subtiliteit van Pratchetts grappen (met name de woordspelingen) verdwijnt.

De auteur heeft met twee beroepswetenschappers samengewerkt aan een reeks populair-wetenschappelijke boeken met als uitgangspunt de schijfwereld, zie The Science of Discworld. Er zijn tevens geïllustreerde boeken verschenen, zoals The Last Hero. Deze zijn niet in Nederlandse vertaling verschenen.

Titel Originele titel Gepubliceerd in Cyclus
Cyclus
1 De Kleur van Toverij The Colour of Magic 1983 1 Rinzwind
2 Dat wonderbare licht The Light Fantastic 1986 2 Rinzwind
3 Meidezeggenschap Equal Rites 1987 1 Heksen
4 Dunne Hein Mort 1987 1 Dood
5 Betoverkind Sourcery 1988 3 Rinzwind
6 De plaagzusters Wyrd Sisters 1988 2 Heksen
7 Pyramides Pyramids 1989 1 Individueel
8 Wacht! Wacht! Guards! Guards! 1989 1 Wacht
9 Faust Erik Faust Eric 1990 4 Rinzwind
10 Rollende Prenten Moving Pictures 1990 2 Individueel
11 Maaierstijd Reaper Man 1991 2 Dood
12 Heksen in de lucht Witches Abroad 1991 3 Heksen
13 Kleingoderij Small Gods 1992 4 Individueel
14 Edele Heren en Dames Lords and Ladies 1992 4 Heksen
15 Te Wapen Men at Arms 1993 3 Wacht
16 Zieltonen Soul Music 1994 3 Dood
17 Interessante Tijden Interesting Times 1994 5 Rinzwind
18 Maskerade Maskerade 1995 5 Heksen
19 Lemen voeten Feet of Clay 1996 4 Wacht
20 Berevaar Hogfather 1996 4 Dood
21 Houzee! Jingo 1997 5 Wacht
22 Het Jongste Werelddeel The Last Continent 1998 6 Rinzwind
23 Pluk de Strot Carpe Jugulum 1998 6 Heksen
24 De Vijfde Olifant The Fifth Elephant 1999 6 Wacht
25 De Waarheid The Truth 2000 5 Individueel
26 De Dief van Tijd Thief of Time 2001 5 Dood
27 De Laatste Held The Last Hero 2001 7 Rinzwind
28 Mirakelse Maurits en zijn
Gestudeerde Knaagdieren
The Amazing Maurice and his
Educated Rodents
2001 6 Individueel
29 De Nachtwacht Night Watch 2002 7 Wacht
30 De Vrijgemaakte Ortjes The Wee Free Men 2003 1 Tiffanie Verweerd
31 Monsterlijk Regiment Monstrous Regiment 2003 7 Individueel
32 Een Hoed van Lucht A Hat Full of Sky 2004 2 Tiffanie Verweerd
33 Posterijen Going Postal 2004 1 Feucht von Lippvacht
34 Bam! Thud! 2005 8 Wacht
35 Wintersmid Wintersmith 2006 3 Tiffanie Verweerd
36 Geld Moet Wapperen Making Money 2007 2 Feucht von Lippvacht
37 Academische Boys Unseen Academicals 2009 9 Individueel
38 Ik Ga In Middernacht I Shall Wear Midnight 2010 4 Tiffanie Verweerd
39 Snuif Snuff 2011 9 Wacht
40 Op Stoom Raising Steam 2013 3 Feucht von Lippvacht
41 De Herderskroon The Shepard's Crown 2015 5 Tiffanie Verweerd

Korte verhalen

bewerken
Titel Originele titel Gepubliceerd in Cyclus
Cyclus
1 Trolbrug[1] Troll Bridge 1991 3 Individueel
2 Wreed Vermaak[2] Theatre of Cruelty 1993 2 Wacht
3 De Zee en de Kleine Visjes The Sea and Little Fishes[3] 1998 7 Heksen
4 De Dood en Wat Erna Komt[4] Death and What Comes Next 2001 6 Dood
5 A Collegiate Casting-Out
of Devilish Devices
[5]
2005 8 Individueel

Andere boeken over de Schijfwereld

bewerken
  • The Streets of Ankh-Morpork (1993) (niet vertaald)
  • The Discworld Mapp (1995) (niet vertaald)
  • A Tourist Guide to Lancre (1998) (niet vertaald)
  • Death's Domain (1999) (niet vertaald)

Voetnoten

bewerken
  1. Verscheen in het boek De erfgenamen van Tolkien
  2. Verscheen online, op L-Space Web
  3. Verscheen in het boek Legends: Short Novels by the Masters of Modern Fantasy
  4. Verscheen online, op L-Space Web
  5. Verscheen online, op Co nowego
bewerken
  • (en) Website van de auteur
  • (en) The L-Space Web: Book Covers
Mediabestanden die bij dit onderwerp horen, zijn te vinden op de pagina Schijfwereld op Wikimedia Commons.