Fiduciair geld

Papiergeld en elektronisch geld hebben veel voordelen t.o.v. grondstofgeld zoals edelmetalen. Allereerst voorkomt het eenvoudige vormen van bedrog, bijvoorbeeld door individuen die kleine hoeveelheden edelmetaal van munten af proberen te halen, en de munt vervolgens alsnog als heel proberen uit te geven. Dit snoeien van munten was in de middeleeuwen een veelvoorkomend gebruik, waardoor vaak alsnog een munt nagewogen moest worden. Papiergeld en elektronisch geld voorkomen bijvoorbeeld dat personen met grote hoeveelheden gewicht van een bepaald edelmetaal moeten lopen.

Fiatgeld vergroot de flexibiliteit voor de overheid om geld uit te geven, doordat er tegen geringe kosten meer of minder geld in omloop gebracht kan worden. Het belangrijkste voordeel van fiatgeld is daarmee tevens het belangrijkste bezwaar: het geeft de overheid de mogelijkheid om ongelimiteerd geld bij te maken. Schept de staat te veel geld, dan heeft dit inflatie of zelfs hyperinflatie ten gevolg. In de bijna honderd jaar dat er in de (westerse) wereld in meer of mindere mate met fiduciair geld wordt gewerkt heeft er wereldwijd een zeer aanzienlijke geldontwaarding plaatsgevonden, terwijl in eerdere eeuwen het prijsniveau vrijwel stabiel was, met uitzondering van periodes van oorlog en plotselinge verhogingen van de goudvoorraad.

Van de geschiedenis van geld, ook van fiduciair geld is niet veel bekend.^[2] Op enig moment bleek dat betalen met de gebruikelijke betaalmiddelen met name munten of andere metaal, onpraktisch was. Daarom ging men over tot wissels of kwitanties. Met deze wissels die door een bankier of handelaar aan cliënten werden verstrekt konden deze elders andere betaalmiddelen c.q. munten krijgen. Deze papieren maakten het overbodig om op reis te gaan met grote hoeveelheden metaalgeld, die gemakkelijk konden worden gestolen.

Op den duur begonnen wissels bij grote transacties het metaalgeld grotendeels te verdringen.

Een stap verder is dat er van overheidswege papieren worden uitgegeven, een soort wissel "aan toonder", op grond waarvan een door de staat daartoe gemachtigde bank "aan toonder" een bepaald bedrag in gouden munt betaalt.

De Bank van Amsterdam begon hier vroeg in de 17e eeuw mee. De praktijk leerde dat, zo lang de reputatie van de bank niet geschokt werd, deze biljetten vaak van de ene particuliere persoon aan de andere werden overgedragen en dat de houders ervan zich maar betrekkelijk zelden tot de bank wendden om betaling in specie te krijgen.

De "Bank of England" kreeg in 1688 machtiging om papiergeld uit te geven. In ruil daarvoor financierde zij een deel van de Engelse staatsschuld. De Bank of England zorgde er wel voor dat er niet te veel papiergeld werd uit gegeven, zodat het vertrouwen behouden bleef.

Een experiment met papiergeld in Frankrijk in 1719 en 1720, waar de Schotse bankier John Law van de regent, Filips II van Orléans, machtiging kreeg tot het uitgeven van papiergeld liep echter minder goed af. Ook de assignaten die de Franse Republiek in de jaren van de revolutie uitgaf, verloren spoedig een groot deel van hun waarde. Dit soort negatieve ervaringen vertraagde de opmars van het fiduciair geld aanzienlijk.

De initiatieven tot het uitgeven van fiduciair geld bleven echter aanhouden. Een economisch bestel met alleen gouden en zilveren munten kent namelijk grote problemen. De aanwezige hoeveelheid edelmetaal is doorgaans onderhevig aan vrij grote schommelingen en perioden van "geldtekort" waren niet zeldzaam. Dan was het handig als er een flinke hoeveelheid (betrouwbaar) papiergeld kon worden uitgegeven. Ook vergemakkelijkte de uitgave van papiergeld de financiering van overheidsuitgaven in crisistijd en van grote investeringsprojecten zoals spoorwegen en kanalen.

In de 19e eeuw bleef het papiergeld nog steunen op een garantie van betaling in gouden munt (zie: goudstandaard). In de 20e eeuw werd de betekenis van de gouddekking steeds geringer, zodat ons geld tegenwoordig volledig fiduciair geworden is. Wel is er daarnaast een nieuw soort geldhandel bijgekomen, namelijk die in elektronische, digitale en virtuele geldsoorten die niet allemaal landgebonden zijn, zoals cryptogeld, bitcoins en digital gold currencies (digitale goudhandel).

• John Kenneth Galbraith, Money: Whence it Came, Where it Went, Houghton Mifflin Company, 1975.
• Anwar Shaikh, Capitalism, Oxford University Press, 2016.