Kallisto (Maand)

De Opdecken vun Kallisto warrt allgemeen den italienschen kloken Kopp Galileo Galilei toschreven, de 1610 sien eenfach Fernrohr op den Jupiter utricht harr. Dorbi hett he de veer groten Jupitermannden opdeckt, de na em ok as de Galileische Maanden betekent warrt.

De Naam is afledd vun Kallisto, een vun de Leefsten vun Zeus ut de greekschen Mythologie. Na de Saag weer Kallisto tohopen mit ehrn Söhn Arkas later in Boren wannelt un an’ nSteernhimmel sett worrn. Kallisto is dorna glieks tweemol an’n Himmel to sehn: Eenmol as de Jupitermaand un eenmol as dat Steernbild Groot Boor.

Vörslahn weer de Naam vun Simon Marius al kort na’t Opdecken vun den Maand, man, he künn sik dormit lange Tiet nich so recht dörsetten. Erst Mitt vun’t 20. Johrhunnert keem de Naam wedder in Bruuk. Vörher weern die Galileischen Maanden normalerwies mit röömsch Tallen betekent un Kallisto weer dorna Jupiter IV nöömt.

Kallisto hett vun’n Jupiter en middleren Afstand vun ruchweg 1.833.000 km un bruukt för een Ümloop üm un bi 16 Daag, 16 Stünnen un ’n beten mehr as 32 Minuten. De Bahn hett en Exzentrizität vun 0,007 un is dormit meist rund as’n Kreis. De Bahnnegen bedriggt ungefähr 0,281° gegen de Äquatereven vun’n Jupiter.

De Maand hett en middleren Dörmeter vun 4821 km un is dormit blots ’n lütt beten lütter as de Planet Merkur. De Dicht vun Kallisto liggt bi ruchweg 1,83 g/cm³, wat ’n beten weniger is as bi den Maand Ganymed un ddütlich weniger as bi de restlichen beiden Galileischen Maanden Europa un Io. De Skizz verdüütlich woans sik de Wetenschopplers dat innere vun Kallisto vörstellt. Ruchweg 60 % vun den Maand bestaht ut Silikat-Steen un de Rest is vermodtlich Wateries, wobi de Andeel vun Silikat mit de Deep wohrschienlich tonimmt. De Tohopensetten is ’n beten wat liek as de Saturnmaand Titan un de Neptunmaand Triton. De Masse is dorüm liekers de Grött blots ungefähr en Drüddel vun de Mass vun’n Merkur un ruchweg 30 % grötter as de vun uns Maand.

För een Rotatschoon bruukt Kallisto 16 Daag, 16 Stünnen un 32,2 Minuuten, wat nipp un nau so lang as een Ümloop üm’n Jupiter is. Dat heet, dat Kallisto jüst so as uns Maand un ok de annern Jupitermaanden en Bunnen Rotatschoon opwiest.

In’n Vergliek to de annern Galileischen Maanden hett Kallisto en bannig düstere Böverflach mit en Albedo vun 0,2. Dat bedüüt, dat 20 % vun dat infallende Sünnlicht wedder reflekteert warrt.

Vun’t hele Sünnsystem hett Kallisto de Böverflach mit de gröttsten Dicht an Impaktkraters. De Landschap warrt bestimmt dör Kraters un de jem ringförmig ümgevenden Bultens, de bi’n Inslag tostannen kamt. Gröttere Barglannen gifft dat op Kallisto nich. Dorut lett sik afleiden, dat de Böverflach vun Kallisto to’n gröttsten Deel ut Wateries besteiht. De Iesköst hett över de langen geologischen Tietrüüm nageven, wobi de ölleren Kraters un Bargens even maakt warrt.

De opfalligsten Strukturen vun Kallisto sind twee resenhaftige Inslagbeckens, de vun konzentrisch Ringwallen ümgeven sünd. Dat gröttste Becken, Valhalla, hett en Dörmeter vun 600 km un wiest en hell Middenrebeet op un Ringen, de sik över 3.000 km utbreedt. Dat Becken Asgard reckt över ruchweg 1.600 km.

Wat ok en intressante Struktur is, dat Gipul Catena, en Keed vun Inslagkraters, de as lieke Lien över de Böverflach lööpt. De is wohrschienlich tostannen kamen dör en Himmelskörper, de vör den Opslag dör de Tidenkraft vun’n Jupiter tweireten worrn is, jüst sp as bi den Kometen Shoemaker-Levy 9.

Dat Öller vun Kallisto ehr Böverflach warrt op 4 Milliarden Johren fastleggt. Siet de Fröhtiet vun’t Entstahn vun’t Sünnsystem is se nich mehr dull verännert worrn, wat togliek heet, dat de Maand siet de Tiet geologisch nich mehr aktiv weer. Anners as de Navermaand Ganymed mit sien opfallig Böverflach, wiest Kallisto keen Henwiesen op en Platentektonik, liekers Kallisto ruchweg de lieke Grött hett. Dat lett, as wenn de Entwickeln vun dissen Maand veel eenfacher aflopen weer as bi Ganymed, oder de Entwickeln ok eenfach gau wedder to Enn weer.

De sichtbor Böverflach liggt op en Iesschicht, de op ruchweg 200 km Dick schätzt warrt. Dorünner liggt villicht en Ozean ut fletig Soltwater, de üm un bi 10 km deep wesen künn. Dorop wiest tomindst magneetsch Meten hen, de vun de Ruumsond Galileo maakt worrn sünd. En wieteren Henwies op fletig Water is de Ümstand, dat op de Siet gegenöver vun den Inslagkrater Valhalla keen Bröök oder Versetten to sehn sünd, as dat bi massive Körpers as den Maand oder den Merkur to beobachten is. Bi Kallisto hett de Schicht mit dat fletige Water woll all seismische Bülgen dämpt, bevör se sik dör dat Binnere vun’n Maand foortplanten künnen.

Aktuell Beobachten düüt dorop hen, dat Kallisto woll en bannig dünne Atmosphäär ut Kohlstoffdioxid hett. De Galileo-Ruumsond hett bi’t Passeren en swack Magnetfeld meten. De Stärk vun’t Feld ännert sik wiel sik de Maand dör de düchtig starke Magnetosphäär vun’n Jupiter bewegt. Ok dat düüt op en elektrisch leidend Fletigkeit hen, as to’n Bispeel Soltwater, de ünner de Iesköst vun’n Maand liggt.

• Die Neun Planeten: Kallisto (hdt.)