Kroazada voalohany

Ny kroazada voalohany dia fanafihana miaramila nataon' ny Kristiana tamin' ny taona 1095 hatramin' ny 1099, taorian' ny fandavan' ny Tiorka seljokida tamin' ny taona 1078 ny hamela malalaka ny fandalovan' ny Kristiana mpanao fivahiniana masina ho any Jerosalema. Tamin' ny fiafaran' izany kroazada izany dia azon' ny Kristiana i Jerosalema sady niforona ny Fanjakana kristianan' i Jerosalema.

Nanomboka tamin’ ny 27 Nôvambra 1095 ny kroazada, tamin’ ny toriteny nataon’ ny papa Orbano II teo anatrehan’ ny mpivory nandritra ny kônsily tao Clermont (Clermont-Ferrand ankehitriny), izay nanainga ny mpandray anjara mba hamonjy ny Kristiana any Atsinanana sy hanafaka ireo tanàna sy toerana masina. Nisy nanoina izany antso izany ka maro ireo izay nanatevin-daharana ny mpiantafika, rehefa avy nosalorana ankanjo misy vokovoko (latina: crux).

Manan-talenta amin’ ny paik’ ady ny papa ka nanome indolzansa feno ireo izay nandray anjara tamin’ ny dia nankany Jerosalema sy nanapa-kevitra hiandry ny volana Aogositra 1096 vao izay hamela ny fandehanana isan' andiany. Ny andiany tsirairay izay nianto-tena sy nanana ny mpitarika niankinany, dia nifidy ny lalan-kombany hatrany Kônstantinôpôlisy (na Kônstantinôpla) (Istanbul ankehitriny). Ao no niaingan’ ireo fanafihana namelezana ny Seljokida tao Anatôlia sy namelezana ny emperora bizantina, alohan’ ny hahafahana mankany Jerosalema.

Amin’ ny ankapobeny dia nizotra araka ny tetika nanomanan’ ny papa azy ny kroazada voalohany. Ny fampidirana mpandray anjara dia notanterahina mandritra ny tapany sisa tamin’ ny taona 1095 sy tamin’ ireo volana voalohany amin’ ny taona 1096, ary ny tafika, izay nahitana mpiady mitaingin-tsoavaly, dia niangona tamin’ ny fiafaran’ ny taona 1096. Ny ankamaroan’ ireo mpiady mitaingin-tsoavaly ireo dia avy ao amin’ ny fajakan’ i Frantsa, nisy koa ny avy tany amin’ ny tapany atsimon’ i Italia, avy any Lorraine, avy any Bourgogne ary avy any Flandre.

Nandray anjara tamin' izany kroazada izany na ny mponina an-tanan-dehibe na ny tambanivohitra. Ankoatry ny kroazadan’ ny mpanan-karena dia nisy ny kroazadan' ny mahantra izay notarihin’ ilay mpitory teny atao hoe Pierre l'Ermite, avy any Amiens. Ireo mpisalotra vokovoko notarihin’ i Pierre l'Ermite sy Gautier Sans-Avoir no niainga voalohany, ka namakivaky an’ i Eorôpa Afovoany, ka maro ny herisetra sy asa ratsy nataon’ izy ireo nandritra ny fandalovany (indrindra ny nataon’ izy ireo tamin’ ny Jiosy tao Jermania). Tokony ho 12 000 tamin’ ireo mpisalotra vokovoko no tonga tany Atsinanana Akaiky nefa noho izy ireo tsy ampy fitaovana dia matin’ ny Tiorka avokoa tao Nikômedia (atao hoe Izmit ankehitriny) tamin’ ny volana Ôktôbra 1096.

Lalana isan-karazany no nomban’ ireo tafika efatry ny saranga ambony (izay notarihin’ i Godefroy de Bouillon, Bohémond I, ny kômten’ i Toulouse atao hoe Raymond de Saint-Gilles sy ny solontenan’ ny papa, Adhémar de Monteil) izay tonga tany Kônstantinôpôlisy teo anelanelan’ ny volana Nôvambra 1096 sy Mey 1997. Nanararaotra izany kroazada izany ny emperora bizantina Alexios I Komnenos ka nandroso hevitra, ho takalon’ ny fanampiany, ny amin’ ny hanaovana sonia ny fifanarahana hamerenana amin’ ny Empira ny tany bizantina rehetra azon’ ny mpanao kroazada indray.

Tamin’ ny volana Mey 1097 dia nisy mpisalotra vokovoko miisa 30 000 any ho any izay nanafika an’ i Nikea (na Nisea), renivohitr’ i Anatôlia tiorka, izay nilavo lefona tamin’ ny volana Jona 1097. Nanaja ny fifanarahana natao ny mpanao kroazada ka nanome ny tany azony voalohany ho an’ ny Bizantina. Fotoana fohy taorian’ ny nahazoana an’ i Nikea dia nifandona tamin’ ny tafika seljokida tao Dorylée (atao hoe Eskişehir ankehitriny) ny Kristiana. Tamin’ ny voalohan’ ny volana Jolay 1097 dia resin’ izy ireo ny Tiorka, ka tsy dia nisy firy ny fanoherana tany Azia Minora.

Ny dingana manaraka dia ny hahazoana ny tanànan’ i Antiôkia (Antakia ankehitriny) tao Siria avaratra. Tamin’ ny 21 Ôktôbra 1097 dia nanao fahirano ny tanàna ny mpisalotra vokovoko ka tsy azo izany raha tsy tamin’ ny 3 Jona 1098. Raha vao avy nahazo an’ i Antiôkia anefa izy ireo dia novelezin’ ny tafika tiorka izay tonga nanampy ireo voafahirano. Ireo mpisalotra vokovoko, indrindra fa i Bohémond I, dia niandry ny famonjen’ ny Bizantina nefa tsy tonga izany. Izy ireo samirery no nanosika ny Tiorka tamin’ ny 28 Jona 1097. Tapa-kevitra i Bohémond I ny hiorim-ponenana ao Antiôkia ka tsy nanolotra ny tanàna tamin’ i Alexios Komnenos.

Taorian’ ny fonenana fotoana visy tao Antiôkia dia niainga indray ny mpisalotra vokovoko mba hamarana ny diany, tamin’ ny faran’ ny volana Nôvambra 1098. Tamin’ ny volana Mey 1099 dia tonga teo amin’ ny sisin-tany avaratr’ i Palestina izy ireo, ka tamin’ ny takarivan’ ny 7 Jona izy ireo dia nanorin-day rehefa nahatsinjo ny rindrin' i Jerosalema. Ny Egiptiana izay nifehy ny tanàna dia niomana amin’ ny fahirano.

Namely ny tanàna ny mpisalotra vokovoko tamin’ ny 15 Jolay 1099. Nanampy azy ireo ny miaramila avy any Genova sy ny fitaovana lehibe fanaovam-pahirano vaovao, ka nandringana saika ny mponina mozilmana tao. Roa taona taorian’ ny fanafihana vao tratra ny tanjon’ ny kroazada: afaka i Jerosalema sady voadio tamin’ ny alalan’ ny ran’ ny tsy mino izay resy.

Niorim-ponenana tao ny tafika ka heriandro taorian’ izay dia nifidy an’ i Godefroy de Bouillon ho andriamanjakan’ ny fanjakana latina vaovaon' i Jerosalema. Tsy nanaiky ny hiantsoana azy amin’ ny anaram-boninahitra hoe mpanjaka noho ny fanetren-tena i Godefroy.

Teo ambany fitarihan' i Godefroy ny tafika izay namely farany ka nampandositra ny tafika egiptiana tao Ascalon (Ashqelon ankehitriny) tamin’ ny 12 Aogositra 1099. Fotona fohy taty aoriana dia nody any Eorôpa ny ankabeazan’ ny mpisalotra vokovoko ka namela an’ i Godefroy sy ny ampahan’ ny tafika hanangana fitondram-panjakana sady hifehy ireo tany azon’ izy ireo.

Taorian’ ny kroazada voalohany dia fanjakana latina efatra no natsangana tany Atsinanana (tany Ampiposahana). Ny natanjaka indrindra dia ny Fanjakana latinan' i Jerosalema izay notarihin’ i Baudouin taorian’ ny nahafatesan’ i Godefroy de Bouillon rahalahiny tamin’ ny taona 1100. Tao avaratr’ ity fanjakana ity no nahitana ny kômte kelin’ i Tripoli teo amin’ ny faritry ny morontsiraka siriana. Ao ambadik’ i Tripoli no nahitana ny prinsipaotean’ i Antiôkia, izay naorina tao amin’ ny lohasahan' i Oronte sy ny manodidina azy. Tany atsinanana indrindra no nahitana ny kômten’ i Edesse, izay nahitana indrindra kristiana armeniana.

Mba hiarovana ireo fanjakana latina ireo dia nisy moanina (na monka) miaramila nalamina ho tafika maharitra: anisan’ izany ny Hospitaliers tamin’ ny taona 1113 sy ny Templiers tamin’ ny taona 1118. Maro koa ny manda fiarovana naorina. Nanararaotra izany fifandraisana vaovao tamin’ ny Atsinanana izany ny mpivarotra manodidina an’ i Mediteranea ka nampitombo ny raharaham-barotra izay niroborobo fatratra.

• Kroazada voalohany
• Kroazada faharoa
• Kroazada fahatelo
• Kroazada fahefatra
• Kroazada fahadimy
• Kroazada fahenina
• Kroazada fahafito
• Kroazada fahavalo
• Kroazada fahasivy