Jump to content

Ojibwe (yeth)

Dhyworth Wikipedya, an godhoniador rydh
Arwodh Ertach Ontario yn Anishinaabemowin a borth kov a Vresel an Tavos.

Ojibwe, Ojibweek, Anishinaabemowin po Anishinaabemowinek (Ojibwe: Anishinaabemowin, ᐊᓂᐦᔑᓈᐯᒧᐎᓐ) yw yeth genesik a Amerika North a'n teylu algonkek. An yeth yw gnashes dre gevres a rannyethow ha gansa henwyn leel hag yn fenowgh systemow skrifa leel ynwedh. Nyns usi unn rannyeth unsel usi styryes dhe vos an rowettha po'n mogha a vri, ha nyns usi system skrifa a worher pub rannyeth.

Y kowsir rannyethow a Anishinaabemowin yn Kanada, a Kebek soth-west, dre Ontario, Maintoba ha rannow a Saskatchewan, gans kemenethow a-ves yn Alberta; hag yn Statys Unys Amerika, a Vichigan dhe Wiskonsin ha Minnesota, gans niver a gemenethow yn Dakota North ha Montana, kepar ha bagasow a removyas dhe Gansas hag Oklahoma dres oos Removya'n Eyndogyon. Yma neb varyans yn klassheans an rannyethow, dhe'n lyha'n re a saw yw aswonys, a'n est dhe'n west: Algonkwin, Ojibwe Est, Ottawa, Ojibwe West, Oji-Cree, Ojibwe North-West, hag Ojibwe Soth-West. Herwydh hwithrans ke kevos, J. R. Valentine a aswon lies rannyeth aral maga ta: Ojibwe Berensek yn Ontario North-West, usi dyffranshes a Ojibwe North-West ganso; dhe'n north a Lynn Trygh; ha Nipissing. An diwettha a'n dhiw na a worher an keth tir hag Ojibwe Kres nag aswonir ganso.

Rannyethow kuntellys Anishinaabemowin a wra'n yeth Kenedhlow Kensa nessa mogha kowsys yn Kanada (wosa Cree), ha'n pesworra mogha kowsys y'n Statys Unys po Kanada wosa Navahoek, an yethow Inuit ha Cree.

Anishinaabemowin yw yagh luck avel yeth genesik. Waadookodaading Ojibwe Language Immersion School a dhysk pub klass dhe fleghes yn Anishinaabemowin yn unnik.

Lesrannans Doroniethel

[golegi | pennfenten]

Herwydh data a-lemmyn an nivryans y kowsir pub varyans a Ojibwe gans a-dro dhe 56,531 person. An niver na a dhastewyn data a Niveryans 2000 an Statys Unys ha Niveryans Kanada 2006. Y terivir bos Anishinaabemowin kowsys gans sommen a 8,791 person y'n Statys Unys ha 7,355 anedha yw Amerikanoryon Enesik ha bys dhe 47,740 yn Kanada, hag ytho yth yw onan a'n yethow algek brassa herwydh niver an gowsoryon.

Yeth Kanada (2016) Kanada (2011) Statys Unys Sommen (kowsoryon) Sommen a boblans ethnek
Algonquin 1,660 2,680 0 2,680 8,266
Oji-Cree 13,630 12,600 0 12,600 12,600
Ojibwe 20,470 24,896 8,355 33,251 219,711
Ottawa 165 7,564 436 8,000 60,000
Sommen (dre wlas) 35,925 47,740 8,791 56,531 300,577
Henwyn an Lynnyn Meur yn Anishinaabemowin.

Cheviseryow ha neoloiethow

[golegi | pennfenten]

Kynth yma nebes geryow chevisyes a Sowsnek (r.e. gaapii, "koffi") hag a Frynkek (r.e. mooshwe, "lien dorn" (a mouchoir), ni-tii, "te" (a le thé, "an te")), dell yw usys, yma'n Anishinaabemowin merkadow awos y fowt a jevisya a yethow erel. Yn le henna, gwell yw gans kowsoryon gul geryow a dybyansow nowyth a'n erva a eksist seulabrys. Rag ensampel, yn Anishinaabemowin Minnesota, "ayren" yw bemisemagak, "tra a neyj" herwydh an lytheren ( a bimisemagad, "neyja"), ha "batri" yw ishkode-makakoons, "kist tan bian" ( a ishkode, "tan", ha makak, "kist"). Hogen "koffi" a henwir makade-mashkikiwaaboo (medhegneth lin du") gans lies kowsor, yn le gaapii. An geryow nowyth ma a var a ranndir dhe ranndir, ha war bolsow a gemeneth dhe gemeneth. Rag ensamepl yn Anishinaabemowin Ontario North-West, "ayren" yw ombaasijigan, yn lytherennek "devis a lyftir gans an gwyns" (a ombaasin, "dhe vos lyftyes gans an gwyns") yn le bemisemagak Minnesota.

Varyans Rannyethow

[golegi | pennfenten]

Kepar ha neb rannyethow a dreus ranndiryow ledan, nebes geryow, ha gansa'n keth styr poran nans yw termyn, re esplegyas dhe synsi styryansow dyffrans y'n jydh hedhyw. Rag ensampel, zhooniyaans ("[somm] bian [a] arghans" orth kowsel a-dro dhe vathow) a styr "demma" (darn deg cent) y'n Statys Unys, mes "kwartron" (darn 25 cent) yn Kanada, po desabiwin ("tra a esedhir warnedhi") a styr "gorwedhva" po "sedh" yn Kanada, mes y tevnydhir rag "diber" yn arbennek y'n Statys Unys.

Achesonys kepar ha "batri" ha "koffi" a dhiskwedh ynwedh an dyffrans bras yntra styryow lytherennek a vorfemow unnik yn ger, ha brassa styr an ger kowal.

Rol ver a Verbow Kesyewys (tressa person)

onjibaa = y teu

izhaa = yth a

maajaa = y tiberth

bakade = yma nown ganso/gensi

mino'endamo = lowen yw

zhaaganaashimo = Y kows Sowsnek

biindige = Y teu a-ji

ojibwemo = Y kows Ojibwe

boogidi = Y pramm

boogide = Yma brammans ganso/gensi

aadizooke = Y lever drolla

wiisini = Y tiber

minikwe = Yth ev

bimose = Y kerdh

bangishin = Y kodh

dagoshin = Y trehedh

giiwe = Yth a tre

jiibaakwe = Y kegin

zagaswe = Y meg

nibaa = Y kosk

giigoonyike = Y pyskess (lyth. Y hwra pyskes)

gashkendamo = Trist yw

bimaadizi = Y few

gaasikanaabaagawe = Yma seghes ganso/gensi


Rol verr a henwyn:

naboob = kowl

ikwe = benyn

inini = den

ikwezens = mowes

gwiiwizens = maw

mitig = gwedhen

asemaa = tobacko

opwaagan = pib

mandaamin = ys

miskwi = goos

doodoosh = bronn

doodooshaaboo = leth

doodooshaaboo-bimide = amanyn

doodooshaaboowi-miijim = keus

manoomin = ris gwyls

omanoominiig = tus Menomonee

giigoonh = pysk

miskwimin = avanen

gekek = hok

gookooko'oo = oula

migizi = er mool

giniw = er owr

bemaadizid = person

bemaadizijig = tus

makizin = mockasin, eskis

wiigiwaam = wigwam, chi

Gwelewgh ynwedh

[golegi | pennfenten]

Yethow a Ganada

Yethow Statys Unys Amerika