Immunitet
Immunitet (lat. immunitas — qandayda zattan tek, azat etiw, qutılıw ) — tiri janzatlardıń óz pútkilligi hám biologiyalıq kem ushraytuǵınlıǵın buzıwshi „jat“ faktorlardan qorǵanıw, qarsılıq kórsetiwi, rezistentligi. „Jat“ faktorlarǵa Bakteriyalar bakteriya hám olardıń Toksinlar toksinları [viruslar],[zamarıqlar ], ápiwayı haywanlar,[gelmintler], kóshirip ótkerilgen aǵza hám toqımalar, organizmniń ózgergen óz toqımaları(mıs, o'spe tarizli kletkalar ) hám b. kiredi. Bul faktorlar organizm ushın násillik biygana bolǵan ximiyalıq agentler — [antigenlar] tutadı.
Organizmdi infeksion agentler hám b.jat elementlerden qorǵaw faktorları tábiyatı boyınsha úshke bólinedi:
1. Filogenetik I. — anatomik hám fiziologikalıq belgiler menen támiyinlenip, nasldennaslga ótetuǵın nomax-sus qorǵaw faktorları yamasa organizmdiń nomaxsus rezistentligi. Bul faktorlar patogen agentler menen birinshi bolıp baylanıs etedi,. sol sebepli olardıń iskerligi esabına adam organizminiń kóplegen juqpalı kesellik qozǵawtıwshılarına shıdamlılıǵı támiyinlenedi.
2. Tuwma I. (túrge tán, tábiyiy) — bir biologiyalıq turning málim bir patogen agentke salıstırǵanda shıdamlıǵı bolıp, nasldennaslga ótedi. Mısalı, ıyt, qaramal, tawıqlardıń oba keseli keselligi qozǵawtıwshıları adamlarǵa juqpaydı, óz gezeginde adamlar daǵı merez, qızılsha, viruslı gepatit, OITS qozǵawtıwshıları haywanlarda kesellik qozǵatmaydı. Túrge tán I. uzaq jıllar dawamında evolyusiya nátiyjesinde makroorganizm menen patogen mikroorganizmlarning óz-ara munasábeti áqibetinde payda bolǵan.
3. Arttırılǵan I. — ómir dawamında organizm immun sistemasınıń jat antigenlar menen tásirlesiwi esabına júzege keletuǵın qorǵaw bolıp, nasilden nasilge ótpeydi. Arttırılǵan I. tábiyiy hám jasalma boladı. Tábiyiy I. óz gezeginde taǵı ekige bólinedi: 1) tábiyiy aktiv I. — juqpalı kesellikten tawır bolǵannan keyin júzege keledi; 2) tábiyiy tómen I. — anadan balaǵa joldas hám sút arqalı ótedi. Jasalma I. de eki qıylı boladı : 1) jasalma aktiv I. vaksinalar menen emlegende payda boladı ; 2) jasalma tómen I. — sarısuw, qan, immunoglobulin hám plazmalar jiberilgandan sung júzege keledi. Arttırılǵan I. mikrobǵa qarsı (antibakterial I.) jáne onıń júzimsinlerine qarsı (antitoksik I.) payda boladı. Antibakterial I. óz gezeginde steril hám nosteril túrlerge bulinadi. Steril I. de kesellikten keyin patogen mikrob organizmde saqlanıp qalmaydı (kóplegen juqpalı keselliklerge tán). Nosteril I. de kesellik qozǵawtıwshısı organizmde saqlanıp qalıwı múmkin (maye., tuberkulyoz, ish súzek, láń, gepatit sıyaqlı keselliklerde), lekin adamda kesellik belgileri gúzetilmeydi, biraq I. málim bir sebeplerge kóre susaysa, kesellik qaytalanıwı (retsidiv) múmkin.
Adaptiv I. bir organizm limfoid kletkaların ekinshi organizmge kóshirip ótkerilgende, olardıń aktivligi esabına júzege keledi. Mas., aq qan keselliginde ózgergen qan kletkaları óltirilip, donor saw adamnan ko'mik kóshirip ótkeriledi. Toqıma hám aǵzalardı donordan retsipiyentga kóshirip ótkeriwde rawajlanatuǵın qimoya transplantatsion I. dep ataladı. Bul qorǵaw kóshirip ótkerilgen toqıma hám aǵzalardıń bitib ketpewine hám olardıń nekrozga dús keliwine sebep boladı.
Arnawlı bir toqıma hám a'zoda málim bir faktorģa qarsı rawajlanǵan qorǵaw jergilikli I. dep ataladı. Bul qorǵaw sırtqı immun sistema aǵzalarınıń aktivligi esabına júzege keledi.
Organizmde onı kesellik qozǵawtıwshı hár túrlı mikroorganizmlar hám basqa „jat“ faktorlardan qorǵaw etiwshi tábiyiy qurallar ámeldegi (organizmdiń arnalmaģan rezistentligi): teri hám silekey qabatlardıń mexanik tosıqlıq wazıypası, limfa túyinlerindegi isiw, organizm suyıqlıqlarınıń (so'lak, jası, asqazan -ishek, nápes hám sidiktanosil jollarıniń silekey elementları, limfa, qan sarısuwı quramındaǵı lizotsim, interferon, komplement, properdin sıyaqlı faktorlar ) bakteritsid hám normal mikrofloraning antagonistik tásiri, fagocitoz etiwshi kletkalar hám tábiyiy kil-lerlar aktivligi, organizmdiń fizi-ologik reaksiyaları hám b. Arnalmaģan shı-damlılıq qúdiretli qorǵaw faktorı bolıp, makroorganizmning ishki ortalıǵı turaqlılıǵın [Gomeostaz gomeostazi ni turaqlı túrde támiyinlep turadı. Organizm limfoid toqımalarınıń „o'zinikin biyganadan“ ajrata alıw qábileti omırtqalı organizmlerde immun faktorlar sisteması retinde qáliplesken. Organizmde, násillik tárepten biygana bolǵan antigenlarga qarsı immun juwap qan limfoid aǵzalarda (immun sistema ) arnawlı antitelolar hám limfocitler járdeminde ámelge asırıladı.