Palos de la Frontera

Este artigo precisa de máis fontes ou referencias que aparezan nunha publicación acreditada que poidan verificar o seu contido, como libros ou outras publicacións especializadas no tema. Por favor, axude mellorando este artigo. (Desde xullo de 2015.)

Palos de la Frontera

Bandeira Brasón
Localización
37°13′40″N 6°53′36″O / 37.2278, -6.8932
Estado	España
Comunidade autónoma	Andalucía
Provincia	Provincia de Huelva
Poboación
Poboación	12.537 (2023) (254,3 hab./km²)
Xeografía
Parte de	Moguer Notary District (en) Q5991193 Q107553420 Q107553416 Q107553413 Comarca Metropolitana de Huelva
Superficie	49,3 km²
Bañado por	Océano Atlántico
Altitude	23 m
Comparte fronteira con	Huelva Lucena del Puerto (pt) Moguer (pt) Almonte
Creación	1322
Santo padrón	Xurxo de Capadocia
Organización política
• Alcalde	Carmelo Romero Hernández (en)
Identificador descritivo
Código postal	21810
Fuso horario	UTC+01:00
Código INE	21055
Outro
Irmandado con	Latina Santoña Cali San Sebastián de la Gomera Sanlúcar de Barrameda Baiona Soyaux Santa Fe (1982–) Ōfunato (1992–)
Páxina web	palosfrontera.com

Palos de la Frontera é unha localidade andaluza, da provincia de Huelva. No ano 2006 tiña 8.415 habitantes. A súa extensión superficial é de 50 km² e ten unha densidade de 168,3 hab/km². Atópase situada a unha altitude de 23 metros e a 14 quilómetros da capital da provincia, Huelva.

Situada á esquerda do río Tinto, moi preto da desembocadura e unión co río Odiel.

Palos de la Frontera é coñecida como o berce do descubrimento de América (como afirma no seu escudo), xa que nesta cidade xestouse e preparouse a primeira viaxe de Cristovo Colón facía o que el cría as Indias. Partiron do porto desta cidade o 3 de agosto de 1492, chegando o 12 de outubro de devandito ano a certas illas do actual continente americano que por entón era descoñecido polos europeos.

Evolución da poboación desde 1900.

Aínda que existen vestixios de poboamento na zona desde o Paleolítico Superior, así como numerosas lendas que aluden ao seu pasado tarteso, romano, visigodo e musulmán, Palos nace á historia en 1322, data na que Afonso XI a doa a Alonso Carro e Berenguela Gómez, a súa muller. Desta forma sepárase do que constituíra o reino almohade de Niebla, ao que seguía pertencendo aínda logo da súa conquista a mediados do século XIII. Palos era por estas datas, como presumiblemente o foi en toda a súa anterior historia, un pequeno núcleo de poboación que subsistía da pesca litoral, aproveitando as cualidades que, como porto interior, ao abrigo do vento e os ataques de piratas, ofrecía o río Tinto.

Álvar Pérez de Guzmán, considerado pai e fundador da vila de Palos, contaba só catorce anos cando, Xoán I de Castela, en 1379, concédelle as vilas de Palos e Villalba como compensación por lle arrebatar as localidades de Huelva e Gibraleón para cedelas á Duquesa de Medinaceli. Álvar Pérez conseguiu do monarca o privilexio de eximir de calquera imposto real ás 50 primeiras familias que se instalasen en Palos acudindo á súa iniciativa de repoboación, estableceu coa súa lexislación as bases do ordenamento xurídico municipal e dedicou as escasas e pouco fértiles terras do termo palermo ao cultivo do oliva e a produción de aceite. Logo da prematura morte de D. Álvar, a súa viúva, Dona Elvira de Ayala, filla do Chanceler de Castela, proseguiu o seu labor ata que morre en 1434.

Cada unha das fillas de D. Álvar e Dª. Elvira, chamadas Isabel e Juana, herdaron unha metade da vila de Palos, que polos seus respectivos matrimonios, pasaron a ser señoríos, unha metade do Conde de Miranda e a outra do Conde de Cifuentes. Os Miranda allearon en 1480 a sexta parte do seu señorío en favor de D. Enrique de Guzmán, Duque de Medina Sidonia e Conde de Niebla. Pola súa banda, os Cifuentes venderon a súa metade da vila aos Reis Católicos en xuño de 1492, cando se preparaba a partida da expedición colombina.

A Vila de Palos, a mediados do século XV, atravesaba un período de desenvolvemento demográfico (2.500 habitantes) e económico grazas ás actividades marítimas dos seus homes, que estableceron unhas prósperas relacións comerciais coa Europa Mediterránea e Noratlántica, baseándose na pesca e outros produtos que obtiñan na rexión de Guinea.

A época dourada de Palos foi a década de 1470-1479, cando a discordia sucesoria entre Xoana a Beltranexa e Isabel a Católica desembocou nunha guerra peninsular entre Castela e Portugal. Iso supuxo para Palos o apoio real das súas incursións á Guinea e, en definitiva, para disputarlle aos portugueses, rivais na expansión oceánica, as súas recentemente adquiridas colonias. As principais expedicións navais castelás, contra Portugal e os seus dominios, requiriron sempre a presenza de mariños palermos, verdadeiros expertos nas navegacións atlánticas que, grazas á súa pericia e fazañas, acadaron fama internacional. Pero chegou o Tratado de Alcaçovas (1479) con Portugal. A princesa Isabel, filla dos Reis Católicos, casou co futuro rei portugués. Confiados nesta alianza, e talvez esperando a unidade peninsular que suporía un herdeiro común, os Reis abandonaron neste Tratado todos os dereitos sobre mares e terras atlántico-africanas, excepto Canarias, a Portugal. Os mariños palermos víanse así desposuídos dunhas zonas pesqueiras e comerciais esenciais para a súa subsistencia e sobre as que, con tantos esforzos, afianzáranse. Os palermos houberon, por unha cuestión de supervivencia, de desobedecer o pactado polos seus Reis e Portugal.

Palos de la Frontera é mundialmente coñecido como o berce do Descubrimento de América. Do seu porto partiron o 3 de agosto de 1492 as carabelas, Santa María, La Pinta e La Niña, co Almirante Cristovo Colón, os irmáns Pinzón, os mariñeiros de Palos e a comarca próxima rumbo ao descoñecido e que de feito sería o encontro co continente americano.

As súas incursións a Guinea, outrora encomiadas, foron entón delituosas e obxecto de castigo. Por unha destas incursións foron condenados certos palermos, a servir á Coroa, durante dous meses, con dúas carabelas aparelladas á súa costa. O 30 de abril de 1492, os Reis ordenaron que esas naves se puxern ao servizo de Cristovo Colón.

A Coroa reducía así os gastos da expedición e vinculaba a ela aos bravos e expertos mariños de Palos, os máis aptos, segundo crenza xeral da época, para realizar unha empresa de tal envergadura. Ademais, os Reis, para que non existise a menor dúbida do carácter real da expedición, quixeron que as naves partisen dun porto Real. Para iso adquiriron, a fins de xuño de 1492, a metade da vila de Palos pertencente ao Conde de Cifuentes por 16.400.000 marabedís.

Ademais, no mosteiro de La Rábida, Colón atopou hospitalidade, comprensión e apoio. Cando case perdera todo ánimo, os franciscanos mediaron por el na Corte e puxéronno en contacto cos mariños palermos. Os frades coñecían ben a audacia e pericia destes navegantes. Colón achou entre estes mariños os recursos materiais e humanos que necesitaba, homes hábiles, de valor e ousados que, coas súas carabelas, navegaran moitas veces polas augas atlánticas, sucando rutas ata entón descoñecidas. Eran, sen ningunha dúbida, os homes que Colón buscaba. Aqueles que cren fortuíta e azarosa a elección de Palos como punto de partida da expedición descubridora, descoñecen a historia palerma.

Así, Palos foi berce do descubrimento de América e os seus homes foron protagonistas da fazaña colombina, feito importante que trouxo expectativas de desenvolvemento para unha España e Europa en expansión comercial e que sinala o paso definitivo da Idade Media á Moderna.

Cando se fala do papel desenvolvido pola vila de Palos de la Frontera na historia de América, pénsase, de forma case exclusiva, nos acontecementos relacionados coa preparación e execución da primeira viaxe colombina. Pero pouco a pouco, a investigación e o estudo van perfilando múltiples actuacións nas que os palermos amósanse como destacados protagonistas na colonización do Novo Mundo, e entre os pioneiros que axudaron a construír os piares da nova sociedade, dunha nova cultura e particpando activamente na evanxelización cristiá dos indíxenas.

Dende o fundamental apoio que frei Antonio de Marchena e frei Juan Pérez prestaron a Cristovo Colón cando o seu ánimo desfalecía ante as adversidades, o mosteiro franciscano de Santa María de la Rábida seguiu atentamente a evolución dos acontecementos, erixíndose nun dos primeiros focos da evanxelización americana. Como é lóxico, a influencia do mosteiro rabideño propiciu que fora a orde franciscana a que destacara entre os primeiros evanxelizadores de América, como o bispo frei Juan Izquierdo, frei Juan de Palos, frei Juan Cerrado, frei Pedro Salvador, frei Alonso Vélez de Guevera, frei Juan Quintero, frei Tomás de Narváez e frei Francisco Camacho, moitos dos cales ingresaron na orde franciscana en México e Lima.

Etimoloxicamente a denominación toponímica procede do vocábulo romano Palus ("lagoa") e de feito a cidade chamouse unicamente Palos ata 1642, pero a mediados do século XVII os primeiros cronistas de Indias, Gonzalo Fernández de Oviedo e Francisco López de Gómara, crendo que Palos e Moguer eran un só pobo, crearon o incorrecto Palos de Moguer. Esta denominación errada produce malestar nos habitantes de Palos de la Frontera, posto que fixo que moita xente pensara que o pobo pertencera nalgún momento á xurisdizón de Moguer, cousa que non é certa e que nunca ocorreu. Existen multitude de documentos onde se testemuña o verdadeiro nome de Palos, por exemplo na Real Provisión enviada por uns veciños de Palos para que puxeran naos ó servizo de Colón, con data do 30 de abril de 1492, recollida no Archivo General de Indias. Sinatura: PATRONATO, 295 N.3, na que a poboación é denominada unicamente como Palos. Como exemplo de que posteriormente pasou a denominarse Palos de la Frontera sirva o seguinte documento dun dos descendentes directos de Martín Alonso Pinzón no que se di:

... Sepan quantos esta carta vieren como yo, Diego Martín Pinzón Dávila, vezino de la villa de Moguer estante al presente en esta villa de Palos de la Frontera...

Archivo de Protocolos de Moguer. Libro de Escrituras Públicas de Palos de la Frontera 1650-1654, fls. 362-362 vº

que se estendeu rapidamente, pasando a enciclopedias e manuais de estudo. Algo parecido sucedeu con frei Juan Pérez e frei Antonio de Marchena, cos que crearon un único e inexistente personaxe: frei Juan Antonio Pérez de Marchena.

En maio de 1642 o Concello Municipal de Palos adoptou o nome de Palos de la Frontera, aproveitando que unha conspiración independentista producida o ano anterior e liderada polo Marqués de Ayamonte fixera pasar as tropas portuguesas desde o río Guadiana ata o río Tinto, e para poñer un "apelido" a Palos, que tapara o que o facía desaparecer como pobo, uníndoo á máis poderosa cidade veciña de Moguer.

• Palos de la Frontera Sistema de Información Multiterritorial de Andalucía (en castelán).
• Concello de Palos de la FronteraArquivado 16 de xuño de 2012 en Wayback Machine. (en castelán).