Ver o código fonte de "Rubus subg. Rubus"

Non tes os permisos necesarios para editar esta páxina, pola seguinte razón:
O teu enderezo IP está nun rango que foi bloqueado en todos os wikis da Fundación Wikimedia.
‪Jon Kolbert‬ realizou o bloqueo. O motivo achegado é Open proxy/Webhost: See the help page if you are affected .
Inicio do bloqueo: 21 de febreiro de 2024 ás 05:35
Caducidade do bloqueo: 21 de febreiro de 2029 ás 05:35
O teu enderezo IP actual é 3.215.142.249. O rango bloqueado é 3.215.0.0/16.
Por favor, inclúe todos estes detalles nas consultas que fagas. Se cres que o teu bloqueo foi un erro, podes atopar información adicional e instrucións na política global sobre a prohibición de proxies abertos.
Pola contra, para debater sobre o bloqueo publica unha solicitude de revisión en Meta-Wiki. Tamén podes enviar un correo electrónico á cola do equipo voluntario de resposta dos stewards no enderezo stewards@wikimedia.org, incluíndo todos os detalles anteriores.
Podes ver e copiar o código fonte desta páxina.
{{DISPLAYTITLE:''Rubus'' subg. ''Rubus''}}
{{Taxobox
| name          = ''Rubus'' subg. ''Rubus''
| image         =  Ripe, ripening, and green blackberries.jpg
| image_width   = 
| image_caption = Amoras maduras, en maduración e verdes,<br/>dunha especie de amora non identificada
| image2        = Rubus fruticosus Luc Viatour.JPG
| image2_width  = 
| regnum                = [[Plantae]]
| subdivision_ranks = [[Especie]]s
| subdivision = 
*''[[Rubus ursinus]]''
* ''[[Rubus laciniatus]]''
*''[[Rubus argutus]]''
* ''[[Rubus armeniacus]]''
*''[[Rubus plicatus]]''
*''[[Rubus ulmifolius]]''
*''[[Rubus allegheniensis]]''
*''[[Rubus violaceifrons]]''
e centos de [[microespecies]]<br/>
(o subxénero tamén inclúe ''[[Rubus caesius]]'')
| ordo                    = [[Rosales]]
| familia                = [[Rosaceae]]
| unranked_genus_authority = 
| genus               =  ''[[Rubus]]''
| subgenus            = '''''Rubus''''' (anteriormente ''Eubatus'')
| species_complex            = 
| synonyms            = 
}}

'''''Rubus'' subg. ''Rubus''''' ou '''amora''' (non deben confundirse coas amoras do xénero ''[[moreira (árbore)|Morus]]'') é un [[froito]] comestible producido por moitas [[especies]] do xénero ''[[Rubus]]'' da [[familia (bioloxía)|familia]] [[Rosaceae]], por híbridos entre estas especies dentro do subxénero ''Rubus'', e por híbridos entre os subxéneros ''Rubus'' e ''Idaeobatus''. A [[taxonomía]] das [[amora]]s foi historicamente confusa debido á [[Híbrido (bioloxía)| hibridación]] e á [[apomixe]], polo que adoitaron agruparse as especies nun [[agregado de especies]]. Por exemplo, a todo o subxénero ''Rubus'' se lle denominou agregado ''[[Rubus fruticosus]]'', aínda que a especie ''R. fruticosus'' considérase un sinónimo de ''[[Rubus plicatus|R. plicatus]]''.<ref name=Jarvis>{{Cita publicación |author=Jarvis, C.E. |year=1992 |title=Seventy-Two Proposals for the Conservation of Types of Selected Linnaean Generic Names, the Report of Subcommittee 3C on the Lectotypification of Linnaean Generic Names |journal=Taxon |volume=41 |issue=3 |pages=552-583 |jstor=1222833 |doi=}}</ref>.

''[[Rubus armeniacus]]'' considérase unha fraguiza nociva e [[especie invasora]] de orixe asiática en moitas rexións do [[noroeste do Pacífico]] de Canadá e os Estados Unidos, onde crece sen control en parques e bosques urbanos e suburbanos.<ref name="iscbc">{{cite web |title=Himalayan blackberry |url=https://bcinvasives.ca/invasives/himalayan-blackberry/ |publisher=Invasive Species Council of BC |access-date=2021-08-13 |date=2021}}</ref><ref name="king">{{cite web |title=Himalayan blackberry: identification and control |url=https://kingcounty.gov/services/environment/animals-and-plants/noxious-weeds/weed-identification/blackberry.aspx |publisher=King County, Washington: Noxious Weed Control Program |access-date=2021-08-13 |date=2021-02-16}}</ref>

== Descrición ==

O que distingue a amora dos seus parentes do grupo da [[Rubus idaeus|framboesa]] é que o chamado toro, [[receptáculo]] ou talo se queda co [[froito]] cando arrancamos unha amora. Ao cantrario, ao arrancar unha framboesa, o toro queda na planta, deixando un núcleo oco no froito da framboesa (ver as fotografías).<ref>{{cite web |autor1=Gina Fernández |autor2=Elena García |autor3=David Lockwood |title=Fruit development |url=https://content.ces.ncsu.edu/southeast-regional-caneberry-production-guide/fruit-development |publisher=Universidade Estatal de Carolina do Norte, Extensión Cooperativa |access-date=9 de agosto de 2018}}</ref>
{{gallery
|align=center
|Ficheiro:Halved blackberry (Rubus fruticosus).jpg|Amora cortada pola metade conservando o toro no centro
|Ficheiro:Raspberry - halved (Rubus idaeus).jpg|Framboesa cortada pola metade e sen toro
}}

O froito, que adoita ser negro, non é unha [[baga]] no sentido botánico, senón un [[eterio]] (froito agregado), composto por pequenas [[drupa]]s. É un grupo moi estendido e coñecido de máis de 375 especies, moitas das cales están estreitamente relacionadas con [[apomixe|microespecies apomícticas]] [[Especie nativa|nativas]] de toda Europa, o noroeste de África,  Asia occidental e central [[clima temperado|temperada]] e América do Norte e do Sur.<ref name=rhs>{{cite book | last=Huxley | first=Anthony|year=1992 | title=Dictionary of gardening | publisher=Macmillan Press Stockton Press | location=London New York | isbn=978-0-333-47494-5 | oclc=25202760 }}</ref>
{{gallery
|align=center
|Ficheiro:Blackberries-6383.jpg|Amoras silvestres recollidas en maio en Texas
|Ficheiro:Blackberry from Srem, Serbia (Sremska kupine, selo Dobrinci).jpg|Amoras de Srem, [[Serbia]]
}}

== Características botánicas ==
[[Ficheiro:PRubus primocanes and floricanes.jpg|miniatura|Floración de segundo ano frutificada á esquerda. Planta con talo de primeiro ano sen flores nin froitos á dereita.]]
Son plantas perennes que adoitan ter talos [[Planta bienal| bienais]] que nacen desde o seu sistema de raíces perennes.<ref name=uga>{{cite web |url=http://www.ugaextension.com/cobb/anr/Documents/BlackberriesandRaspberriesUGA. pdf |autores=Krewer, Gerard; Fonseca, Marco; Brannen, Phil e Horton, Dan |ano=2004 |título=Jardín casero:Frambuesas, moras |editorial=Servizo de Extensión Cooperativa/Colexio de Ciencias Agrícolas e Medioambientales da Universidade de Xeorxia }}{{Ligazón morta|data=outubro de 2023 }}</ref>.

No seu primeiro ano, forman un ''talo de primeiro ano'' (''primocane'' na literatura inglesa), que crece vigorosamente ata acadar unha lonxitude de 3 a 6 metros (nalgúns casos ata 9 m), arqueándose ou arrastrándose polo chan e portando grandes follas compostas palmadas con cinco ou sete folíolos; non produce flores. No seu segundo ano, o talo convértese nun ''talo de segundo ano'' (''floricane'' en inglés), que non medra máis, pero os seus gromos laterais ábrense producindo ramiñas laterais florecentes, as cales teñen follas máis pequenas con tres ou cinco folíolos.<ref name=uga/> Os brotes do primeiro e segundo ano adoitan ter numerosas [[Espiña (botánica)|espiñas ou pugas]] curtas e moi agudas. Estas espiñas poden desgarrar con facilidade a tea de moitos tipos de roupa e fan que a planta sexa moi difícil de atravesar ou pasar preto dela. Desenvolvéronse cultivares sen espiñas. A [[Universidade de Arkansas]] desenvolveu amoras nas que os talos de primeiro ano crecen e florecen e frutifican de forma parecida ás framboesas.

As plantas maduras non controladas forman un enguedello denso de talos arqueados, cuxas pólas, en moitas especies, enraízan desde un nó cando chegan ao chan. Son vizosos e de rápido crecemento nos bosques, matos, ladeiras e setos, os arbustos de silvas toleran os [[solo]]s pobres, colonizando doadamente terreos ermos, gavias e predios baleiros.<ref name=rhs/><ref name=blamey>{{cite book | last=Blamey | first=Marjorie | title=The illustrated flora of Britain and northern Europe | url=https://archive.org/details/illustratedflora0000blam | publisher=Hodder & Stoughton | year=1989 | isbn=978-0-340-40170-5 | oclc=41355268 }}</ref>

As [[flor]]es prodúcense a finais da primavera e principios do verán en curtos acios nos extremos das poliñas laterais en floración.<ref name=uga/> A flor ten uns 2-3 cm de diámetro, con cinco [[pétalo]]s brancos ou rosa claro.<ref name=uga/>

As drupelas só se desenvolven arredor dos óvulos que son fecundados polo gameto masculino dun gran de [[pole]]n. A causa máis probable de que os óvulos non se desenvolvan é a escaseza de visitas dos [[Polinización|polinizadores]].<ref>{{cite web | title=Blackberry Pollination Images | website=The Pollination Home Page | url=http://www.pollinator.com/blackberry.htm |author=Green, David L. }}</ref> Mesmo un pequeno cambio nas condicións, como un día de chuvia ou demasiado caloroso para que as [[abella]]s traballen despois das primeiras horas da mañá, pode reducir o número de visitas das abellas á flor, reducindo así a calidade do froito. O desenvolvemento incompleto das drupelas tamén pode ser un síntoma de que se esgotaron as reservas nas raíces da planta ou dunha infección por un [[virus]] como o ''[[Idaeovirus]]'' da framboesa.
{{Gallery
|Ficheiro:2020 year. Herbarium. Blackberries. img-011.jpg|Folla: lado adaxial (face)
|Ficheiro:2020 year. Herbarium. Blackberries. img-012.jpg|Folla: lado abaxial (envés)
}}

== Historia ==

Un dos primeiros casos coñecidos de consumo de amoras procede dos restos da [[muller de Haraldskær]], o corpo conservado dunha muller danesa que data de hai aproximadamente 2500 anos. As probas forenses atoparon amoras no contido do seu estómago, entre outros alimentos. O uso das amoras para elaborar viños e [[Cordial (medicina)|cordiais]] documentouse na [[Farmacopea| Farmacopea de Londres]] en 1696.<ref name=gg>{{cite web| url=https://www.gardenguides.com/123417-history-blackberry-fruit. html| title=La historia de la fruta de la mora| autor=Harding, Deborah| editorial=Garden Guides, Leaf Group Ltd.| website=gardenguides.com| access-date=2019-06-20}}{{Ligazón morta|data=outubro de 2023 }}</ref> Como alimento, as amoras teñen unha longa historia de uso xunto a outras froitas para facer doces, xeleas e marmeladas.<ref name=gg/>

As plantas de amoras foron utilizadas na [[medicina tradicional]] polos gregos, outros poblos europeos e os nativos americanos.<ref name=gg/> Un documento de 1771 describía a elaboración de [[cervexa]] con follas, talos e codia desta planta para as [[Úlcera péptica|úlceras de estómago]].<ref name=gg/>

O froito, as follas e os talos de amora utilizáronse para tinguir teas e cabelos. Tamén se sabe que os nativos americanos utilizaban os talos para fabricar cordas. Os arbustos tamén se teñen utilizado como barreiras alredor de edificios, cultivos e terreo onde se gardaba gando. As plantas silvestres teñen espiñas grosas e agudas, que ofrecen certa protección contra os inimigos e os animais grandes.<ref name=gg/>

=== Desenvolvemento de cultivares ===

O desenvolvemento moderno da [[Híbrido (bioloxía)|hibridación]] e de [[cultivar]]es tivo lugar principalmente nos Estados Unidos. En 1880, desenvolveuse un híbrido de amora e framboesa chamado alí ''[[loganberry]]'' en [[Santa Cruz (California)]], grazas aos esforzos dun xuíz e agricultor estadounidense, James Harvey Logan. Unha das primeiras variedades sen espiñas desenvolveuse en 1921, pero os froitos perderan gran parte do seu sabor. Os cultivares comúns sen espiñas desenvolvidos desde a década de 1990 ata principios do [[século XXI]] polo [[Departamento de Agricultura dos Estados Unidos]] permitiron unha recolección eficiente con máquinas, maiores rendementos, froitos máis grandes e firmes, e un mellor sabor; entre eles están o ''Triple Crown'',<ref name=gg/><ref>{{cite web |title='Triple Crown' mora sin espinas |url=https://www. ars.usda.gov/research/publications/publication/?seqNo115=89162 |publisher=Departamento de Agricultura de Estados Unidos |access-date=21 de xuño de de 2019 |date=2 de febreiro de 1998}}</ref> o ''Black Diamond'', o ''Black Pearl'', e o ''Nightfall'', un cultivar denominado alí ''[[marionberry]]''.<ref name="usda18">{{cite web |title=Cultivares de mora de procesamiento sin cuernos |url=https://www.ars.usda.gov/pacific-west-area/corvallis-or/horticultural-crops-research/hcru/small-fruit-breeding/thornless-processing-blackberry-cultivars/ |editorial=Departamento de Agricultura dos Estados Unidos |access-date=21 de xuño de 2019 |date=26 de xuño de 2018 |archive-date=21 de xuño de 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190621154117/https://www.ars.usda.gov/pacific-west-area/corvallis-or/horticultural-crops-research/hcru/small-fruit-breeding/thornless-processing-blackberry-cultivars/ }}</ref>

== Ecoloxía ==
[[Ficheiro:Bee pollinating Blackberry.jpg|miniatura|Abesouro (''[[Bombus hypnorum]]'') polinizando]]
As follas das silvas son o alimento de certas [[eiruga]]; a algúns mamíferos, especialmente os ciervos. As eirugas de ''[[Alabonia geoffrella]]'' (unha [[avelaíña]] [[Oecophoridae]]) atopáronse alimentándose dentro dos gromos mortos das amoras. Cando maduran os froitos, son comidos e as súas sementes dispersadas por mamíferos, como o [[Vulpes vulpes|raposo]], o [[Ursus americanus|oso negro]] americano e o [[teixugo]] euroasiático, así como por pequenas aves.<ref>{{Cita publicación|last1=Fedriani|first1=José M. |last2=Delibes|first2=Miguel|title=Diversidad funcional en las interacciones fruta-frugívoro: un experimento de campo con mamíferos mediterráneos|journal=Ecography|volume=32|issue=6|year=2009|pages=983-992|jstor=20696310|doi=|hdl=|hdl-access=}}</ref>
[[Ficheiro:Basket of wild blackberries.JPG|miniatura|Colleita de amoras silvestres]]
As amoras crecen de forma silvestre en case toda Europa. Son un elemento importante na [[ecoloxía]] de moitas rexións e a recolección dos froitos é un pasatempo popular. Porén, o seu vigoroso crecemento e a súa tendencia a crecer sen control se non se xestionan correctamente fan que as plantas se consideren tamén [[maleza]], xa que botan raíces desde as ramas que tocan o chan, e envían [[chupadores (botánica)|chupadores]] desde as raíces. Nalgunhas partes do mundo, como en [[Australia]], [[Chile]], [[Nova Zelandia]] e o noroeste do Pacífico de Norteamérica, algunhas especies de silvas, en concreto o ''[[Rubus armeniacus]]'' o ''[[Rubus laciniatus]]'', están [[naturalización (bioloxía)|naturalizadas]] e considéranse unhas [[especie invasora|especies invasoras]] e malezas nocivas.<ref name=iscbc/><ref name=king/><ref name=rhs/>

== Usos ==

=== Nutrientes ===

{{Valor nutricional
| name    = Amoras, crúas (''Rubus'' spp.)
| image   = Blackberry (Rubus fruticosus).jpg
| caption = '''<center>Detalle dunha amora</center>'''
| kJ=180
| protein=1.39 g
| fat=0.49 g
| carbs=9.61 g
| fiber=5.3 g
| sugars=4.88 g
| calcium_mg=29
| iron_mg=0.62
| magnesium_mg=20 
| phophorus_mg=22
| potassium_mg=162
| sodium_mg=1
| zinc_mg=0.53
| manganese_mg=
| vitC_mg=21.0
| thiamin_mg=0.020
| riboflavin_mg=0.026
| niacina_mg=0.646
| pantothenic_mg=
| vitB6_mg=0.030
| folato_ug=25
| betacarotene_ug=
| vitA_iu=214
| lutein_ug=
| vitE_mg=1.17
| vitK_ug=19.8
| water=88 g
| source_usda = 1
| note=[http://ndb.nal.usda.gov/ndb/foods/show/2210?fg=&man=&lfacet=&format=&count=&max=25&offset=&sort=&qlookup=Blackberry=Full Link to USDA Database entry]
}}
As amoras cultivadas salientan polo seu importante contido en [[fibra dietética]], [[vitamina C]] e [[vitamina K]]. (táboa).<ref name=Nutritiondata/> Unha ración de 100 g de amoras crúas achega {{convert|43|kcal|kJ|order=flip}} de [[enerxía alimentaria]] e 5 gramos de fibra dietética ou o 25% do valor diario recomendado. (DV na táboa).<ref name=Nutritiondata/> En 100 gramos, os contidos de vitamina C e vitamina K son do 25% e o 19% do valor diario recomendado, respectivamente, mentres que  ten un baixo contido doutros [[nutriente esencial|nutrientes esenciais]] (táboa).

==== Composición das sementes ====
As amoras conteñen numerosas sementes grandes que non sempre son do gusto dos consumidores. As sementes conteñen un aceite rico en [[omega-3]] ([[ácido alfa-linolénico]]) e graxas [[omega-6]] ([[ácido linoleico]]), así como [[proteína]]s, fibra dietética, [[carotenoide]]s, [[elaxitanino]] e [[ácido eláxico]].<ref>{{Cita publicación periódica |author=Bushman BS, Phillips B, Isbell T, Ou B, Crane JM, Knapp SJ |title=Chemical composition of caneberry (Rubus spp.) seeds and oils and their antioxidant potential |journal=Journal of Agricultural and Food Chemistry |volume=52 |issue=26 |pages=7982-7 |date=decembro de 2004 |pmid=15612785 |doi=}}</ref>

=== Alimentación ===
Esta froita madura utilízase comunmente en [[sobremesa]]s, marmeladas, xeleas e viño ou [[licor]]es. Pode mesturarse con outras froitas para facer tortas e [[crumble]]s. As amoras tamén se utilizan para producir caramelos.

=== Investigación fitoquímica ===
As amoras conteñen numerosos compostos [[fitoquímico]]s, como [[polifenol|polifenois]], [[flavonoide]]s, [[antocianina]]s, [[ácido salicílico]], [[ácido eláxico]] e [[fibra alimentaria]].<ref name="Nutritiondata">{{cite web|url=http://nutritiondata. self.com/facts/fruits-and-fruit-juices/1848/2|year=2012|website=Nutritiondata.com|title=Nutrition facts for raw blackberries|publisher=Conde Nast}}</ref><ref>{{Cita publicación periódica | doi =  | last1 = Sellappan | first1 = S. | last2 = Akoh | first2 = C. C. | last3 = Krewer | first3 = G. | title = Phenolic compounds and antioxidant capacity of Georgia-grown blueberries and blackberries | journal = Journal of Agricultural and Food Chemistry | volume = 50 | issue = 8 | pages = 2432-2438 | year = 2002 | pmid = 11929309}}</ref> As [[antocianina]]s das amoras son as responsables da súa intensa cor escura. Un informe situou as amoras á cabeza dos 1000 alimentos máis ricos en polifenois que se consomen nos Estados Unidos,<ref>{{Cita publicación |author=Halvorsen BL, Carlsen MH, Phillips KM |title=Contenido de compuestos redox-activos (es decir, antioxidantes) en los alimentos consumidos en Estados Unidos |url=https://archive.org/details/sim_american-journal-of-clinical-nutrition_2006-07_84_1/page/95 |journal=The American Journal of Clinical Nutrition |volume=84 |issue=1 |pages=95-135 |date=xullo de 2006 |pmid=16825686 |display-authors=etal }}</ref> mais a idea de que o consumo dos alimentos de cor escura como as amoras é un beneficio para a saúde segue sen estar comprobado cientificamente e non se acepta para facer declaracións de propiedades saudables nas etiquetas dos alimentos.<ref>{{cita libro |title= New Roles for Polyphenols. A 3-Part report on Current Regulations & the State of Science |author= Gross PM |date= 2009-03-01 |publisher= Nutraceuticals World |url= http://www.nutraceuticalsworld.com/issues/2009-03/view_features/new-roles-for-polyphenols/ }}</ref>

== Cultivos ==
[[Ficheiro:Black Butte blackberry.jpg|miniatura|upright|Amoras 'Black Butte']]
En todo o mundo, [[México]] é o principal produtor de amoras, e case toda a colleita expórtase aos mercados de produtos frescos de América do Norte e Europa fóra de tempada.<ref name="perry">{{cite web |author1=Perry, Mark J. |title="Mexico's berry bounty fuels trade dispute – U.S. consumers dismiss U.S. berry farmers' complaints as 'sour berries |url=http://www.aei. org/publication/mexicos-berry-bounty-fuels-trade-dispute-u-s-consumers-dismiss-u-sberry-farmers-complaints-as-sour-berries/ |publisher=American Enterprise Institute, Washington, DC |access-date=21 de xuño de 2019 |date=7 de outubro de 2017 }}{{Ligazón morta|data=abril de 2024 }}</ref> En 2018 o mercado mexicano baseábase case na súa totalidade no [[cultivar]] 'Tupy' (a miúdo escrito 'Tupi', pero o programa EMBRAPA do Brasil do que foi liberado prefire a ortografía 'Tupy'), pero o 'Tupy' caeu en desgraza nalgunhas rexións de cultivo mexicanas.<ref name="tupy">{{cite web |title="Tupy blackberry, at risk due to lack of interest in its production |url=https://www.freshplaza. com/article/2194285/tupy-mora-en-riesgo-debido-a-la-falta-de-inter%C3%A9s-en-su-producci%C3%B3n/ |publisher=FreshPlaza |access-date=21 de xuño de 2019 |date=10 de maio de 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190621162401/https://www.freshplaza./ |archive-date=21 de xuño de 2019 }}</ref> Nos Estados Unidos [[Oregón]] é o principal produtor comercial de amoras, producindo 19.300.000 kg en 2.500 hectáreas cultivadas en 2017.<ref>{{Cite web| url=https://www.nass.usda.gov/Statistics_by_State/Oregon/Publications/Fruits_Nuts_and_Berries/2018/FR06_01.pdf| title=Comunicado de prensa do 27 de xuño de 2018| publisher=Departamento de Agricultura dos Estados Unidos, Servizo Nacional de Estatísticas Agrícolas, Oficina Rexional de Campo do Noroeste| access-date=19 de febreiro de 2019| archive-date=20 de febreiro de 2019| archive-url=https://web.archive.org/web/20190220002859/https://www.nass.usda.gov/Statistics_by_State/Oregon/Publications/Fruits_Nuts_and_Berries/2018/FR06_01.pdf}}</ref><ref name="amrc">{{cite web |title=Blackberries |url=https://www.agmrc.org/commodities-products/fruits/blackberries |publisher=US Agriculture Marketing Resource Center |access-date=2019-06-21 |date=2019-02-01}}</ref>

Seleccionáronse numerosos [[cultivar]]es para a súa produción comercial e amadora en Europa e os Estados Unidos.<ref name=usda18/><ref>{{cite web|url=http://oregon-berries.com/blackberry.cfm|title=Evergreen blackberry, Oregon Raspberry and Blackberry Commission|website=Oregon-Berries. com|access-date=13 de xuño de 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20081004042656/http://www.oregon-berries.com/blackberry.cfm|archive-date=4 de outubro de 2008}}</ref> Dado que as numerosas especies forman [[Híbrido (bioloxía)|híbridos]] con facilidade, existen numerosos cultivares con máis dunha especie na súa ascendencia.<ref name=usda18/>

=== Híbridos ===
'Marion' (comercializado como "[[marionberry]]") é outro importante cultivar que se seleccionou a partir de plántulas dun cruzamento entre os cultivares 'Chehalem' e 'Olallie' (comunmente chamado "[[Olallieberry]]").<ref>{{cite web|url=http://oregon-berries.com/marionberry.cfm|title=Marionberry, Oregon Raspberry and Blackberry Commission|website=Oregon-Berries. com|access-date=13 de xuño de 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20080919230407/http://www.oregon-berries.com/marionberry.cfm|archive-date=19 de septembro de 2008 }}</ref> 'Olallie' é á súa vez un cruzamento entre [[loganberry]] e [[youngberry]]. 'Marion', 'Chehalem' e 'Olallie' son só tres dos moitos cultivares de amora rubideira desenvolvidos polo [[Departamento de Agricultura dos Estados Unidos]] [[Servizo de Investigación Agrícola]] (USDA-ARS) na [[Universidade Estatal de Oregón]] en [[Corvallis, Oregón]].<ref name=usda18/>

As variedades máis recentes deste programa son as variedades sen espiñas 'Black Diamond', 'Black Pearl' e 'Nightfall', así como as variedades de maduración moi temperá 'Obsidian' e 'Metolius'. O 'Black Diamond' é agora o principal cultivar que se planta no noroeste do Pacífico. Algúns dos outros cultivares deste programa son 'Newberry', 'Waldo', 'Siskiyou', 'Black Butte', '[[Kotata Berry|Kotata]]', 'Pacific', e 'Cascade'.<ref name=usda18/>

=== Variedades rubideiras ===

As moras rubideiras son vigorosas e forman unha coroa, requiren un enreixado para o seu soporte e son menos resistentes ao frío que as amoras erectas ou semierectas. Ademais de no [[noroeste do Pacífico]], estes tipos danse ben en climas similares, como o [[Reino Unido]], [[Nova Zelandia]], [[Chile]] e a [[cunca mediterránea|países mediterráneos]].

=== Variedades sen espiñas ===
As amoras semierectas sen espiñas desenvolvéronse por primeira vez no [[Centro John Innes]] en [[Norwich]], Reino Unido, e posteriormente polo USDA-ARS en [[Beltsville, Maryland]]. Estas plantas forman unha coroa e son moi vigorosas, polo que necesitan un enreixado como soporte. Os cultivares son 'Black Satin', 'Chester Thornless', 'Dirksen Thornless', 'Hull Thornless', 'Loch Maree', 'Loch Ness', 'Loch Tay', 'Merton Thornless', 'Smoothstem' e 'Triple Crown'.<ref>{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=buzRBQAAQBAJ&pg=PA71|title=Genetics, Genomics and Breeding of Berries|first1=Kevin M. |last1=Folta|author-link=|first2=Chittaranjan|last2=Kole|publisher=CRC Press|year=2011|pages=69-71|isbn=978-1578087075}}</ref> 'Loch Ness' e 'Loch Tay' gañaron o premio ''[[Award of Garden Merit]]'' da [[Sociedade Horticultora Real|RHS]] do Reino Unido.<ref name= "RHSveg" >{{cite web |url=https://www.rhs.org.uk/plants/pdfs/agm-lists/agm-fruit-and-vegetables.pdf |title=AGM Plants © RHS - CROPS BLACKBERRIES |author= |date=novembro de 2018 |publisher=Royal Horticultural Society |access-date=2019-11-21 |archive-url=https://web.archive.org/web/20211024184443/https://www.rhs.org.uk/plants/pdfs/agm-lists/agm-fruit-and-vegetables.pdf |archive-date=24 de outubro de 2021 }}</ref> O cultivar 'Cacanska Bestrna' (tamén chamado 'Cacak Thornless') desenvolveuse en [[Serbia]], onde se plantaron moitos miles de hectáreas con el.

=== Variedades erectas ===

A [[Universidade de Arkansas]] desenvolveu cultivares de amoras erectas. Estes tipos son menos vigorosos que os semierectos e producen novos talos a partir das raíces iniciais (e por iso crecen baixo terra como as framboesas). Hai cultivares espiñosos e sen espiñas deste programa, como 'Navaho', 'Ouachita', 'Cherokee', 'Apache', 'Arapaho' e 'Kiowa'.<ref name="ge71">{{cite book|url=https://books.google.com/books? id=buzRBQAAQBAJ&pg=PA71|title=Genética, genómica y cultivo de bayas|first1=Kevin M.|last1=Folta|author-link=|first2=Chittaranjan|last2=Kole|publisher=CRC Press|year=2011|page=71|isbn=978-1578087075}}</ref><ref>{{cite web|url=http://content.ces.ncsu. edu/growing-blackberries-in-north-carolina|title=Growing blackberries in North Carolina|last1=Fernández|first1=Gina|last2=Ballington|first2=James|publisher=Servizo de Extensión Cooperativa de Carolina do Norte, North Carolina University Press|page=2|access-date=9 de outubro de 2015|archive-url=https://web. archive.org/web/20160108073141/http://content.ces.ncsu.edu/growing-blackberries-in-north-carolina|archive-date=8 de xaneiro de 2016 }}</ref> Tamén son responsables do desenvolvemento das amoras que frutifican en talos do primeiro ano como 'Prime-Jan' e 'Prime-Jim'.<ref name="ge71"/>

=== Variedades que frutifican en talos do primeiro ano ===
As variedades 'Prime-Jim' and 'Prime-Jan' apareceron en 2004 grazas aos traballos da [[Universidade de Arkansas]] e son os primeiros cultivares de amoras de frutificación en talos do primeiro ano (''primocane'' en inglés).<ref>{{cite book |title=Yield Dynamics of Primocane-fruiting Blackberries Under High-tunnels and Ambient Conditions, Including Plant Growth Unit Estimations and Arthropod Pest Considerations |first=Christopher I. |last=Vincent |year=2008 |isbn=978-0549964759 |page=2 |access-date=12 de novembro de 2012 |url=https://books.google.com/books?id=zpbx5-gxax4C&q=Prime+Jim+Prime+Jan+2004&pg=PA2 }}{{Ligazón morta|data=outubro de 2023 }}</ref> Crecen de maneira similar aos outros cultivares erectos descritos antes; porén, os talos agroman en primavera e florecen no metade do verán e frutifican ao final do verán ou outono. A colleita de outono ten a súa maior calidade cando madura en climas suaves fríos como en California ou o noroeste do Pacífico.<ref>{{cite journal |last1=Clark |first1=J.R. |last2=Strick |first2=B.C. |last3=Thompson |first3=E. |last4=Finn |first4=C.E. |title=Progress and challenges in primocane-fruiting blackberry breeding and cultural management |journal=Acta Horticulturae |date=2012 |volume=926 |issue=926 |pages=387–392|doi=10.17660/ActaHortic.2012.926.54 }}</ref>

'Illini Hardy', un cultivar semierecto e espiñento introducido pola [[Universidade de Illinois en Urbana–Champaign|Universidade de Illinois]], ten talos resistentes en zonas climáticas onde a produción de amoras foi tradicionalmente problemática, xa que os talos a miúdo non conseguían sobrevivir o inverno.

=== México e Chile ===
A produción de amoras en México aumentou considerablemente a principios do século XXI.<ref name=perry/><ref>{{cite web |title=Blackberries |url=https://www.agmrc.org/commodities-products/fruits/blackberries |publisher=US Agriculture Marketing Resource Center |access-date=21 de xuño de 2019 |date=1 de febreiro de 2019}}</ref> En 2017 México fornecía o 97% da cota de mercado de amoras frescas importadas polos Estados Unidos, mentres que [[Chile]] tiña o 61% da cota de mercado estadounidense de amoras conxeladas.<ref name=amrc/>

A industria mexicana de amoras, que antes estaba baseada no cultivar 'Brazos', un vello cultivar erecto de amoras desenvolvido en Texas en 1959, agora está dominada polo cultivar brasileiro 'Tupy' que saíu na década de 1990s. O 'Tupy' ten como pais as amoras erectas 'Comanche' e as "amoras uruguaias silvestres".<ref name=antunes>{{cite journal |author1=Antunes, L.E.C. |author2=Rassieira, M.C.B. |year=2004 |title=Aspectos Técnicos da Cultura da Amora-Preta |journal=Pelotas: Embrapa Clima Temperado |issn=1516-8840 |language=pt}}</ref> Como non hai amoras nativas en Uruguay, o que se sospeita é que o pai é, en realidade, o amplamente cultivado '[[Boysenberry]]'. Para producir estas amoras en rexións de México onde non hai un inverno frío que estimule a floración e desenvolvemento dos gromos, utilízanse a defoliación química e reguladores do crecemento para facer que as plantas florezan.

== Enfermidades e pragas ==
[[Ficheiro:Blackberry flower (2).jpg|miniatura|esquerda|Flor rosa clara da planta das amoras.]]

Como as amoras pertencen ao mesmo xénero que as [[framboesa]]s,<ref>{{cite book |title=The Organic Gardener's Handbook of Natural Pest and Disease Control: A Complete Guide to Maintaining a Healthy Garden and Yard the Earth-Friendly Way |first1=Fern Marshall |last1=Bradley |first2=Barbara W. |last2=Ellis |first3=Deborah L. |last3=Martin |publisher=[[Rodale, Inc.]] |year=2010 |isbn=978-1605296777 |page=51 |access-date=12 de novembro de 2012 |url=https://books.google.com/books?id=GcWQQKJX1xEC&q=Blackberry+disease&pg=PA51}}</ref> comparten as mesmas enfermidades, como a [[antracnose]], que pode causar que a amora teña unha maduración desigual. O fluxo de zume elaborado tamén se pode facer máis lento.<ref>{{cite web|url=http://www.cals.uidaho.edu/edcomm/pdf/BUL/BUL0812.pdf|title=Growing Raspberries & Blackberries|page=29|publisher=cals.uidaho.edu|access-date=2012-11-13}}</ref><ref>{{cite book |title=Controlling diseases of raspberries and blackberries |publisher=United States. Science and Education Administration |year=1980 |page=5 |access-date=12 de novembro de 2012 |url=https://books.google.com/books?id=xTuJryWEY64C&q=dwarfing+raspberry+blackberry&pg=PA5}}</ref> Tamén se poden usar con ambas as plantas os mesmos remedios, como a mestura Bordeaux,<ref>{{cite book |title=Fungicides and their use in preventing diseases of fruits |first=Merton Benway |last=Waite |publisher=U.S. Dept. of Agriculture |year=1906 |page=[https://archive.org/details/CAT87201664/page/n28 243] |access-date=12 de novembro de 2012 |url=https://archive.org/details/CAT87201664|quote=blackberry disease. }}</ref> unha combinación de [[cal]], [[auga]] e [[sulfato de cobre(II)]].<ref>{{cite web|url=http://www.ipm.ucdavis.edu/PMG/PESTNOTES/pn7481.html|title=Bordeaux Mixture|date=xuño de 2010|publisher=ucdavis.edu|access-date=13 de novembro de 2012}}</ref> Nos campos, as ringleiras de plantas de amoras deben estar libres de malas herbas, chupadores de amoras e herbas, que poden orixinar pragas ou doenzas.<ref name="a-ensminger">{{cite book |title=Foods and Nutrition Encyclopedia: A-H |first=Audrey H. |last=Ensminger |year= 1994|isbn= 9780849389818|page=215 |access-date=12 de novembro de 2012 |url=https://books.google.com/books?id=o3UD2iL4sAAC&q=blackberry+disease&pg=PA215}}</ref> Os cultivadores de froitas son selectivos cando plantan arbustos de amoras porque as amoras silvestres poden estar infectadas,<ref name="a-ensminger" /> e recoméndase aos xardineiros comprar só plantas con certificado de estaren libres de enfermidades.<ref>{{cite book |title=Home Gardener's Problem Solver: Symptoms and Solutions for More Than 1,500 Garden Pests and Plant Ailments |first=Denny |last=Shrock |publisher=Meredith Books |year=2004 |isbn=978-0897215046 |page=352 |access-date=12 de novembro de 2012 |url=https://books.google.com/books?id=RVHanXD-5-IC&q=Purchase+only+blackberries+Gardeners&pg=PA352}}</ref>

A especie de mosca [[Drosophilidae|drosófila]] ''[[Drosophila suzukii]]'' é unha grave praga para as amoras.<ref name="dwalsh-wsu">{{cite web |author=Walsh, Doug |url=http://sanjuan.wsu.edu/Documents/SWD11.09.pdf |title=Spotted Wing Drosophila Could Pose Threat For Washington Fruit Growers |publisher=sanjuan.WSU.edu |access-date=12 de novembro de 2012  |archive-url=https://web.archive.org/web/20100806161628/http://sanjuan.wsu.edu/Documents/SWD11.09.pdf |archive-date=6 de agosto de 2010}}</ref> A diferenza das súas parentes as moscas do vinagre, que son atraídas principalmente polas froitas que están apodrecendo ou fermentadas, ''D. suzukii'' ataca a frota fresca madura poñendo ovos nela. As larvas fan eclosión e crecen na froita, destruíndo o seu valor comercial.<ref name="dwalsh-wsu" />

Outra praga é ''Amphorophora rubi'', o [[áfido]] das amoras, que se alimenta non so das plantas das amoras senón tamén das de framboesas.<ref>{{cite book |title=Agricultural Insect Pests of Temperate Regions and Their Control |first=Dennis S. |last=Hill |publisher=[[Cambridge University Press]] |year=1987 |isbn=978-0521240130 |page=228 |access-date=12 de novembro de 2012 |url=https://books.google.com/books?id=3-w8AAAAIAAJ&q=Blackberry+pests&pg=PA228}}</ref><ref>{{cite book |title=The Review of Applied Entomology: Agricultural, Volume 18 |publisher=[[CAB International]] |year=1931 |page=539 |access-date=12 de novembro de 2012 |url=https://books.google.com/books?id=puO2UjrlUkAC&q=Amphorophora+rubi+blackberry&pg=PA539}}</ref><ref>R. L. Blackman, V. F. Eastop and M. Hills (1977). [http://journals.cambridge.org/action/displayAbstract?fromPage=online&aid=2358768 Morphological and cytological separation of Amphorophora Buckton (Homoptera: Aphididae) feeding on European raspberry and blackberry ( Rubus spp.)]. Bulletin of Entomological Research, 67, pp 285–296 {{doi|10.1017/S000748530001110X}}</ref>

''[[Byturus tomentosus]]'' (o escaravello das amoras), ''[[Lampronia corticella]]'' (a avelaíña das framboesas) e ''[[Anthonomus rubi]]'' (o [[gurgullo (insecto)|gurgullo]] dos casulos de [[amorodo]]s) tamén poden infestar as plantas das amoras.<ref>{{cite book |title=The Garden Pest & Diseases Specialist: The Essential Guide to Identifying and Controlling Pests and Diseases of Ornamentals, Vegetables and Fruits |first=David |last=Squire |publisher=[[New Holland Publishers]] |year=2007 |isbn=978-1845374853 |page=39 |access-date=12 de novembro de 2012 |url=https://books.google.com/books?id=j2sk1bJqlzsC&pg=PA39 }}{{Ligazón morta|data=outubro de 2023 }}</ref>

== Xenética ==

O [[locus]] que controla a frutificación dos talos do primeiro ano mapeouse no locus F, no grupo de ligamento 7 (LG7), mentres que a ausencia de espiñas mapeouse no LG4.<ref>{{Cita publicación | last1=Castro | first1=P. | last2=Stafne | first2=E. T. | last3=Clark | first3=J. R. | last4=Lewers | first4=K. S. | title=Genetic map of the primocane-fruiting and thornless traits of tetraploid blackberry | journal=TAG. Theoretical and Applied Genetics. Theoretische und Angewandte Genetik | publisher=Springer Nature | volume=126 | issue=10 | date=2013-07-16 | pmid=23856741 | doi= | pages=2521-2532 }}</ref> Unha mellor comprensión da xenética é útil para o cribado xenético dos cruzamentos e para a [[enxeñaría xenética]].

== Notas ==
{{listaref|2}}

== Véxase tamén ==
=== Outros atigos ===
* [[Rubus fruticosus]], un nome ambiguo utilizado por Carl Linné que se aplicou a múltiples especies.
* [[Amora]] 

{{control de autoridades}}
[[Categoría:Froitas]]
[[Categoría:Plantas medicinais]]
[[Categoría:Rubus|Rubus]]
Modelos usados nesta páxina:
Modelo:Abbr (editar)
Modelo:Align (editar)
Modelo:Cita libro (ver o código fonte) (semiprotexido)
Modelo:Cita publicación (editar)
Modelo:Cita publicación periódica (ver o código fonte) (semiprotexido)
Modelo:Cita web (ver o código fonte) (semiprotexido)
Modelo:Cite book (editar)
Modelo:Cite journal (editar)
Modelo:Cite web (editar)
Modelo:Column-count (editar)
Modelo:Control de autoridades (ver o código fonte) (semiprotexido)
Modelo:Convert (editar)
Modelo:DOI (editar)
Modelo:Doi (editar)
Modelo:Galería (editar)
Modelo:Gallery (editar)
Modelo:Ifsubst (editar)
Modelo:Infobox (editar)
Modelo:Ligazón morta (editar)
Modelo:Listaref (editar)
Modelo:Lower (editar)
Modelo:Nowrap (editar)
Modelo:Pequeno (editar)
Modelo:Propiedade (ver o código fonte) (semiprotexido)
Modelo:Resize (editar)
Modelo:Right (editar)
Modelo:Small (editar)
Modelo:Smaller (editar)
Modelo:Substituír (editar)
Modelo:Tamaño (editar)
Modelo:Taxobox (editar)
Modelo:Taxobox/cor (editar)
Modelo:Taxobox/núcleo (editar)
Modelo:Valor nutricional (editar)
Modelo:• (editar)
Módulo:Citas (ver o código fonte) (semiprotexido)
Módulo:Citas/COinS (editar)
Módulo:Citas/Configuration (ver o código fonte) (semiprotexido)
Módulo:Citas/Identifiers (editar)
Módulo:Citas/Utilities (editar)
Módulo:Citas/ValidaciónDatas (ver o código fonte) (semiprotexido)
Módulo:Citas/Whitelist (ver o código fonte) (semiprotexido)
Módulo:Control de autoridades (ver o código fonte) (semiprotexido)
Módulo:Control de autoridades/conf (editar)
Módulo:Convert (editar)
Módulo:Convert/data (editar)
Módulo:Convert/text (editar)
Módulo:Galería (editar)
Módulo:Gallery/styles.css (editar)
Módulo:Infobox (ver o código fonte) (semiprotexido)
Módulo:InfoboxImage (ver o código fonte) (semiprotexido)
Módulo:Medbar (editar)
Módulo:Medbar/conf (editar)
Módulo:Navbar (ver o código fonte) (semiprotexido)
Módulo:Navbox (ver o código fonte) (semiprotexido)
Módulo:No globals (ver o código fonte) (semiprotexido)
Módulo:ResolveEntityId (ver o código fonte) (semiprotexido)
Módulo:String (editar)
Módulo:Taxonbar (ver o código fonte) (semiprotexido)
Módulo:Taxonbar/conf (editar)
Módulo:Táboas (editar)
Módulo:Wikidata (ver o código fonte) (semiprotexido)
Módulo:Wikidata/Formatos (editar)
Módulo:Yesno (editar)
Volver a «Rubus subg. Rubus».
Traído desde «https://gl.wikipedia.org/wiki/Rubus_subg._Rubus»