Verea

O concello ten unha superficie de 94,6 km², e abrangue 11 parroquias e 40 entidades de poboación. A súa capital é Carballo. Está situado a 32 km da capital, Ourense, á que se chega pola estrada OU-540.

O territorio, eminentemente rural, está atravesado por unha falla en diagonal do noroeste ao sueste, ao leste do río Grande. O extremo sueste da falla divide as vertentes do río Limia e do río Arnoia. Os seus principais cursos fluviais son o Grande, o Cexo e o Orille, afluentes do Arnoia. Neles practícase a pesca da troita.

O cumio máis elevado é o Outeiro de Ferro (1.268 m) o cal fai de linde entre Galicia e Portugal. Outros cumios son o Froufe (1.245 m), Penagache (1.226 m) e o Lobaqueiros. Entre estes dous últimos hai un abrupto canón.

Verea é terra abundante en auga, por iso son numerosos os accidentes fluviais recollidos dentro dos lindes do concello.

• Río Cexo
• Río Grande
• Río Ourille

• Regato do Abelal
• Regato das Abelleiras
• Regato da Amieira
• Regato de Balín
• Regato do Cabosteiro
• Regato dos Campos
• Regato da Cernadela
• Regato da Costa
• Regato de Fraguas
• Regato da Lagoa
• Regato da Lamatapada
• Regato de Nigeiroá
• Regato de Sanguñedo
• Regato do Sobradiño
• Regato de Pitelos
• Regato do Pontón
• Regato de Quintela
• Regato do Vieiro

• Corga da Abelenda
• Corga do Barazal
• Corga Grande
• Corga de Mestas

Na serra do Leboreiro, na fronteira con Portugal, consérvanse restos megalíticos, destacando unha necrópole de mámoas con cámara funeraria. Nas ladeiras do monte Penagache estanse a realizar unha serie de escavacións arqueolóxicas na procura de restos anteriores á romanización.

A etimoloxía do topónimo Verea indica que é un lugar de paso. O concello estaba atravesado por unha antiga vía romana de carácter secundario, que saía de Aquis Querquennis cara ao norte, entrando polo alto do Vieiro. Porén, para outros autores o topónimo procede de Venoriu, relacionado coas minas localizadas probablemente no Outeiro de Ferro. Outros restos romanos atópanse nun campamento romano coñecido como A Cividá.

Preto do campamento atópase a ermida de San Trocado. Segundo a lenda, recollida por Ambrosio de Morales na súa obra Viaxe Santo, uns portugueses que roubaran as reliquias de Celanova quedaron paralizados no lugar onde hoxe se levanta a ermida por mor dun milagre de Rosendo de Celanova. Esta ermida, durante moito tempo esquecida, encóntrase hoxe en vías de restauración.

Por riba da vía romana, pasa o camiño portugués da ruta Xacobea que vai por Celanova. A comezos do século XII o abade de Celanova e o prior dos Templarios de Veiga proxectaron a construción conxunta dun hospital para peregrinos.

Durante a Idade Media, debido aos continuos conflitos entre a Coroa de Portugal e a Coroa de Castela, o lugar tivo o carácter de marca.

Na época de posguerra foros moitos os veciños adicados ao estraperlo que, aproveitando a súa proximidade coa Raia Seca, atravesaban a Serra do Laboreiro (por sitios como o Outeiro da Auga, Penagache ou o monte Lobaqueiros) para chegar a Castro Laboreiro. Estas viaxes facíanse pola noite, moitas veces con condicións climatolóxicas adversas, tales como neve, choiva, vento e frío de montaña. Os produtos cos que máis se comerciaba eran o café, as pedras de chisqueiro e o bacallau salgado (demominado na zona como bacalao). Debido a isto, construiríase máis tarde un cuartel da Garda Civil na zona. Antes da inclusión de España na Unión Europea, todos os anos, acudían ao Concello alcaldes e diversos funcionarios dos concellos da raia galego-portuguesa para revisar os lindes entre Galiza e Portugal.

No municipio atópase unha das mámoas máis grandes descubertas en Galicia: a mámoa Mota Grande con interesantes pinturas e gravados. Da época castrexa e a romanización o que mellor se conserva é o castro de Ourille e a máis a vía romana. Non obstante, os sinais de romanización non se limitan exclusivamente á vía, senón que quedan restos dun campamento romano, coñecido como A Cividá. Na serra do Leboreiro, que marca a fronteira con Portugal e onde se atopan as cotas máximas, atopamos algúns restos megalíticos, entre os que destaca unha necrópole de mámoas cunha cámara funeraria. Así mesmo, estanse levando a cabo unha serie de escavacións arqueolóxicas nas ladeiras do Penagache.^[3]

Na igrexa de Albos destacan tres cruces antigas. Unha delas, de finais do século XII ou principios do XIII, é de cobre esmaltado cun Cristo en maxestade. As outras dúas son procesionais, unha delas chapada en cobre, flordelisada e cun Cristo de tres cravos, datada na segunda metade do século XIV.

A igrexa de San Pedro de Ourille consta de tres corpos. A fachada dianteira é moi sinxela, sen apenas motivos decorativos o que reforza o carácter neoclásico típico das construcións ruiras de fins do século XVIII e principios do XIX en Galicia.^[4] No primeiro corpo, o único elemento ornamental é a arquitrabe da porta, lisa e decorada con motivos xeométricos. O segundo corpo, separado do primeiro por un friso liso, é elíptico nos seus extremos, sobre os que se erguen uns pináculos puntiagudos. O terceiro corpo constitúeo un campanario de dobre corpo; no primeiro atopámonos con dous arcos romanos e ás campás, no segundo hai un arco de menor tamaño sobre o cal érguese un último arco aínda máis pequeno e o pararaios. Posúe un nicho con figura sobre o rosetón. No interior as bóvedas son de canón, e no altar maior hai un retablo barroco decorado, restaurado no 2006.^[5]

A igrexa de Sanguñedo foi construída a principios do século XVIII. Segundo a inscrición do canteiro situada na fachada posterior, a obra foi rematada no ano 1707. A fachada ten unha porta de lintel sinxela e remata cunha cornixa curva.^[6] Nos extremos da cornixa érguense dous pináculos puntiagudos rematados en esfera. O campanario está conformado por dous arcos romanos, nos cales ubícanse dúas campás, unha por arco. Por riba deste corpo atopámonos con outros dous pináculos, similares aos situados na cornixa, e máis unha estrutura triangular sobre a cal está un pararaios ornamental con forma de cruz grega.

A ermida da Ascensión ten un atrio con cuberta a catro augas, no que destaca o seu campanario, rematado con dous pináculos nos extremos e unha cruz sobre base curva na parte central.^[7] O campo que rodea a ermida está adornado cunha obra do pintor ourensán Virxilio. O primeiro xoves de xuño ten lugar a festa en honra desta Virxe, sendo trasladada en procesión dende a igrexa de Gontán até a capela, poxando os fieis por levala a ombros en cumprimento dunha promesa por algún favor concedido.

O cruceiro do Vieiro posúe un Cristo cunha expresión de dor de gran patetismo.

Na parroquia de Bangueses áchanse os restos do Forte do Teso ou Penafroufe, unha fortificación do século XVII.^[8]

•  
  Casa do concello.
•  
  Centro de saúde.
•  
  Igrexa de Santiago de Verea.
•  
  Igrexa de Santa María de Cexo.
•  
  Igrexa de San Salvador de Sanguñedo.
•  
  Nigueiroá.
•  
  Eira dos Canastros de Casal de Abade.
•  
  Muíños de Caíde.
•  
  Campo de fútbol de Verea.
•  
  Ponte do Cubo.

Para unha lista completa de todos os lugares do concello de Verea vexa: Lugares de Verea.