Augusta Emerita

Antzokia Marko Vipsanio Agripa kontsulak sustatutako eraikuntza da. Antzokian bertan inskribatutako dataren arabera, bere eraikuntza K. a. 16 eta K. a. 15 bitartean gertatu zen.

Antzokiak zenbait birmoldaketa jasan ditu, garrantzitsuena, I. mendearen amaieran edo II. mendearen hasieran, beharbada Trajano enperadorearen garaian, egungo fatxada edo eszenaren aurrealdea eraiki zenean, eta beste bat Konstantinoren garaian, 330 eta 340 bitartean, elementu arkitektoniko-apaingarri berriak sartuz eta monumentua inguratzen duen galtzada bat eraikiz. Teatroaren moraltasunik ezaren ondorioz kristautasunak bultzatu zuen utzikeriaren ondoren, antzokia abandonatu eta lurrez estaltzen da, harmailen goialdea bakarrik ikusten zelarik (summa cavea).

Antzokia baino gustu herrikoiagoko eraikina, anfiteatroa K. a. 8an inauguratu zen. Eraikin hau, gladiadoreen, piztien edo gizakien eta piztien arteko borroketarako zen.

Harea eliptiko batez osatutako eraikin bat da, 15.000 ikuslerentzat gai den harmaila batez inguratua, antzokian bezala, hiru gunetan banatua. Hiru eremu horietatik behekoa baino ez da kontserbatzen gaur egun, goiko biak, erabilerarik gabe erori ondoren, ondoko eraikuntzetarako harrobi gisa erabili baitziren.

400 metro baino gehiagoko luzera eta 100 metro zabalerarekin, hiriko ikuskizunetako eraikinik handiena zen, eta, anfiteatroarekin batera, antzezlan kultuei baino emozio indartsuagoei emaniko publikoaren mesedeak zituen. Bere tamaina handiagatik, harresitik kanpo zegoen, Emerita, Corduba (Kordoba) eta Toletum (Toledo) lotzen zituzten galtzaden ondoan. Monumentu hau guztiz bisitagarria da.

30.000 ikusleko edukiera zuen harmaila batean jada klasikoa zen cavea banaketarekin, bere okupatzaileen jatorri sozial ezberdinek markatua.

Bere eraikuntza, I. mendearen hasierakoa da, ziuraski, Tiberioren garaian. Barrutiak, erdiko harea bat du, non lehiaketak egiten ziren, honen erdian, spina izeneko erdiko hesi bat zegoelarik, 223 metroko luzera eta 8,5 metroko zabalera zuena, monolitoekin eta beste motiboekin apaindua. Ikuskizun gogokoenetako bat biga (bi zaldi) eta quadriga (lau zaldi) lasterketak ziren. Gurdien gidariak, aurigae izenekoak, oso pertsonaia ezagunak ziren, eta horietako asko pintura eta mosaikoetan hilezkorrak izan ziren.

Gaur egun, Meridaren zirku erromatarrak, interpretazio zentro eraiki berri bat du, monumentuaren egitura, bertan sartu aurretik hobeto ulertzea ahalbidetzen duena.

Nolabait, hiriaren jatorritzat har daiteke, eta, edozein kasutan, bere trazadura markatzen duena, koloniaren arteria nagusietako baten luzapena delarik, Decumanus Maximusarena. Zubiaren kokapena kontu handiz aukeratuta dago Guadiana ibaiaren ibi batean, zeinak erdiko uharte bat baitu euskarri, bi ibilbidetan banatzen duena. Jatorrizko egiturak ez zuen gaur egungoaren jarraipena eskaintzen, uhartean elkartzen ziren bi arku zatiz osatua baitzegoen, non pilare handi bat zegoen. Hau, XVII. mendean zenbait arkuk ordezkatu zuten, 1603an datatutako uhaldi batek egituraren zati bat bota ondoren. Erromatarren garaian, luzeran zenbait aldiz handitu zen, bost arku tarte jarraian gehituz gutxienez, bidea, Guadianaren aldizkako ur-goraldietan eten ez zedin. Ondorioz, 792 metroko luzera du lan honek, une honetan kontserbatzen den handienetako bat.

Proserpina urtegitik, hiritik 5 kilometrora, ura Meridara eramaten zuen hodiaren zati zen. I. mendearen hasierakoa da. Gaur egun, arkuteria nahiko ondo kontserbatuta dago, batez ere Albarregas ibaiaren harana salbatzen duen zatia. Izen honekin ezagutzen da, oraindik zutik jarraitzea miraria dirudielako.

Hiriaren iparraldean zeuden erreka eta lurpeko iturburuetako ura zekarren, nahiko ondo kontserbatzen da lurpeko eroanbidea, baina Albarregaseko harana salbatzeko eraikitako arkuteriatik hiru zutabe baino ez dira geratzen, eta horiei dagozkien arkuak, erromatar zirkuaren monumentutik eta XVI. mendeko beste akueduktu batetik gertu, non erromatarren akueduktuaren materiala erabili zen eraikitzeko.

Meridako tenplua, Dianaren tenplua bezala ezaguna, gurtza inperialari sagaratutako tenplu bat da, eta ez Diana jainkosari.

Hiriko udal-foroko eraikina. Egoera onean mantentzen den erlijiozko gutxietako bat da. Bere eraikuntza K. a. I. mendearen amaierakoa da edo K.o. lko hasierakoa, Augustoren garaikoa.

Oinplano angeluzuzenekoa da eta zutabez inguratuta dago. Aurrealdea foroari begira dago. Aurrealde hau, frontispizio batean errematatutako sei zutabez osatuta zegoen. Gaur egun eraikina kontserbatzen lagundu zuen Corboseko kondearen jauregiari erantsia egon izanak, estilo errenazentistakoa eta tenpluaren barruko aretoan oraindik ikus daitezkeenak. Bere eraikuntzan, nagusiki, material granitikoak erabili ziren.

Tiberioren arkua, Trajanoren arkua bezala ezaguna, bere garaian garaipen arku bat zela pentsatzera iritsi baitzen. Cardo Maximusean zegoen, hiriko bide nagusietako batean, eta foro hau udalarekin lotzen zuen.

Granitoz egina eta jatorrian marmolez forratua, 13,97 metroko altuera, 5,70 metroko zabalera eta 8,67 metroko arku-argia ditu. Garaipen izaera duela uste da, baina Probintzia Foroaren atariko gisa ere erabil zitekeen. Eraikuntza nahaspila modernoan murgilduta eta inguruko etxeek mozorrotuta, arku hau handikiro altxatzen da eta garai guztietako bidaiari eta historialariek miresten dute. Bere izena arbitrarioa da, inskripzio oroigarria duela mende batzuk galdu baitzen.

1960ko hamarkadaren hasieran ustekabean aurkitua, San Albin muinoaren hegoaldeko magalean dago. Bere izena, bere garaian, Mitraren gurtzarako ziren gorpuzki batzuen loturagatik jaso zuen.

Nekropolia. Izen honekin ezagutzen dira aire zabalean egindako bi hilobi, erromatar hiriaren harresiz kanpokoak, "bustae" motakoak, "kolunbarioen" antzik ez dutenak.

Anfiteatroaren etxea. Horrela deitzen zaio anfiteatroaren ondoan egoteagatik. Azpimarratzekoa da aurkitutakoa bi etxez osatutako multzoa dela: "Uraren Dorrearen Etxea" izenekoa, eta, bestetik, "Anfiteatroaren Etxea" bera.

Moreriasko aztarnategi arkeologikoa. Erromatar auzo baten eta arabiar auzo baten aztarnak. Bere gainean, Moreriasen eraikin abangoardista dago, Extremadurako Juntako zenbait sailen egoitza.

Zubi erromatarra Albarregas ibaiaren gainean. Bere eraikuntza, Augustoren garaian egin zen, Albarregas ibaiaren urak salbatzeko asmoz, Guadiana ibaian itsasoratu baino lehen, ibaian behera ehunka metro eskasera. Hortik abiatzen zen Zilarraren bidea Astorgara. 145 metroko luzera du.

Foroaren ataria. I. mendean eraikia, joan den mendean zaharberritu zen, bertan aurkitutako zenbait aurkikuntzatan oinarrituta, horietako asko, Erromatar Artearen Museo Nazionalean kontserbatzen direlarik. Monumentuak arkupedun eraikin bat du, horma batekin, non toki honetan aurkitutako estatuetarako zenbait horma-hobi dauden. Dianaren tenplutik gertu dago, Meridak zituen bi foroetako batean: tokikoa eta probintziakoa, Cardus Maximusen kokatuak.

San Lazaroren terma erromatarrak. San Lazaro Parke Linealean kokaturiko terma hauek, Erromatar Zirkuko ekitaldietara joaten ziren goi mailako herritarrek gozatzen zituzten.

Erromatar termak eta Reyes Huertas kaleko elur-putzua. Erromatarrek, elur putzu eta ur hotzeko terma bezala erabilia, bakarra da Erromatar Inperioan. Produktu galkorrak biltegiratzeko ere erabili zen.

Castellum aquae. Kalbario kalearen goialdean kokatua, Los Milagros akueduktuaren amaiera eta hiri osoan zehar uraren banaketaren hasiera zen.

Proserpina eta Cornalvo urtegiak. Meridatik gertu, Espainiako urtegirik antzinakoenak aurki ditzakegu: Cornalvo parke naturaleko urtegia eta Proserpina urtegia (haren inguruan emeritarrek aldiriaren urbanizazio bat eraiki da eta aisialdirako lekua da uda garaian), tradizionalki erromatarren jatorrikotzat hartu izan direnak, nahiz eta gaur egun zenbait adituk Erdi Aroko jatorria defendatzen duten.