Akamarre

Akamarre beste hizkuntza batzuetan ere ezagutzen da, hala nola:

• frantsesez: Came
• nafar erromantzez edo aragoieraz: Camo edo Camer
• okzitanieraz: Came edo Càmer

Gainera, toponimoa hainbat modutan agertu da historian zehar:^[2]

• Camer (1072)
• Acamer (1105)
• Sanctus Martinus de Camer (1150)
• Camera (1249)
• Cama (1289)
• Cammes (1463)
• Cama (1489)
• Came (1817)
• Akhamarre (1826)
• Akamarre (1892)
• Akhamarre (1966)
• Akamarre (2003)

Euskal Herriko eremu honetako (Xarnegu eta Lauhiri nagusiki) gainerako herrietan ez bezala, non izenen jatorrizko toponimoa euskarazkoa den baina okzitanierarekin (eta noizbehinka nafar erromantzearekin) izandako kontaktuak berehala erromanizatu zuen, Akamarre da kasu honetan zehazki esan ezin daitekeen bakarra.

Jean-Baptiste Orpustanen ustez, toponimoa euskaratik etorriko litzateke: akar + barren, hau da, "akara" edo "akher" (akerbeltz) eta "barren" fusioa. Horrela, Akamarre "akaren behealdea" edo "akerbeltzen behealdea" izango litzateke, antzeko ezaugarriak dituen garaiera handiagoko beste leku baten aldean.

Hala ere, Albèrt Dauzatentzat, izena *cam- zeltaurreko errotik ("garaiera") dator alderantziz, Okzitaniako beste toponimo batzuekin erlazionatuz, hala nola Camaret, Chamaret, Camarada eta lo Cap Camarat.

Bénédicte Boyrie-Féniék bere buruari galdetzen dio ea jatorrizko izena euskara ote zen, gerora erromanizatua izanik, ala alderantziz erromantzea ote zen, eta Akamarre bertsio euskaldundua ote zen. Azken kasu horretarako, Camerius latinezko pila maskulinoa iradokitzen du, sinkopatuta Came geratuko litzatekeena.^[3]

Akamarreko armarriak honako blasoi hau du:

Akamarrek, Nafarroa Behereko udalerri gehienek bezala, ez du bandera ofizialik. Horregatik erabiltzen ditu Nafarroako bandera edo ikurrina.

Akamarre Agaramont edo Bidaxunerria eskualdean dago, Biduze ibaiaren eskuinaldean dago.

Udalerria zeharkatzen duen ibai nagusia Biduze da^[4], Aturriren ibaiadarra dena. Biduzeren ibaiadarrak diren Lihuri, Lagrabe eta Layserotte ere herritik pasa dira.

Paueko uhaitzaren ibaiadarrak diren Baniou (eta honen ibaiadarrak: Lagabotte, Arrouyous, Labarthe eta Bousquet errekek) eta Estey d'Arthous errekek udalerria ere zeharkatzen dute.

Udalerriko lurren okupazioa, Corine Land Cover (CLC) lurzoruaren okupazio biofisikoaren Europako datu-basetik ondorioztatzen den bezala, nekazaritza lurraldeen garrantziak markatzen du ( % 84,9 2018an), 1990ekoaren ( % 85,9) antzeko proportzioa. 2018ko banaketa zehatza honako hau da: laborantza-lurrak ( % 65,5), basoak ( % 12,6), laborantza-eremu heterogeneoak ( % 10,4), belardiak ( % 9), eremu urbanizatuak ( % 1,1), zuhaixka-landaretza eta/edo belarkara duten inguruneak ( % 0,8), industria- edo merkataritza-eremuak eta komunikazio-sareak ( % 0,7).^[5]

Akamarreko udalerria kaltebera da gorabehera natural ezberdinengatik: meteorologiak (ekaitza, ekaitza, elurra, hotz handia, kanikula edo lehortea), uholdeak eta lurrikara (sismikotasun moderatua). Herri lurraldearen zati batzuk kaltetuak izan daitezke, errekak emeki-emeki gainezka egiten duen uholde baten ondorioz, bereziki Baniou, Biduze eta Lihuri. Herria hondamendi naturaleko egoeran onartua izan da, 1982, 1983, 2009, 2013, 2014 eta 2021ean gertatu uholdeek eta lokatzek eragindako kalteengatik.

Buztinezko lurren gibelatzeak kalte handiak eragin ditzake eraikinetan, lehorte eta euri aldiak txandakatzen badira. Herriko azaleraren % 48,8 altu edo ertain da ( % 59 departamendu mailan eta % 48,5 estatu mailan). 2020ko urriaren 1az geroztik, ELAN legearen arabera, muga ezberdinak ezartzen zaizkie saltzaileei, obren jabeei edo ondasun eraikitzaileei, eremu ertain edo indartsu batean.^[6]

Historikoki, herria euskal mikroklima ozeaniko baten eraginpean egon da. 2020an, Météo-France klimaren tipologia bat argitaratzen du, non herria mendiko klimaren eraginpean dagoen eta Pirinio Atlantikoetako eskualde klimatikoan dagoen.

1971-2000 aldian, urteko batez besteko tenperatura 13,9 ºC-koa da, urteko 13,7 ºC-koa. Urteko batez besteko prezipitazio metaketa 1.330 mm-koa da, urtarrilean 12,7 eguneko prezipitazioa eta uztailean 8,1 egunekoa. 1991-2020 denboraldirako, hurbilen dagoen estazio meteorologikoan, Bidaxunen, 3 km hegazti hegaldian, urteko batez besteko tenperatura 14,5 ºC-koa da, eta urteko batez besteko prezipitazio metaketa 1.455,6 mm-koa da.

Hauek dira udalerriko etxeak eta auzoak:

• Lanusse
• Le Boscq
• Barnea
• Pouyo
• Bourdettes
• Le Mech
• Amikuze
• Burdinola

Paul Raymondek Akamarre XII. mendearen erdialdean sortu zutela dio. Orduko herrixka Samatze eta Sent Pèr de Lèren batera Akizetik gobernaturiko baroierria osatzen zuen.

Agaramontar leinua bertoko jauna zen. Jaunak oraindik aztarnak geratzen diren ehiza-pabiloia zuen herrian. Bertan erbesteratu zen Mariana Neoburgekoa espainiar erregina-alarguna.

1790ean kantonamendu-hiriburu bilakatu zen. Kantonamendu honetan Erango, Akamarre, Burgue, Samatze eta Erreiti herriak zeuden.

Jean-Baptiste Orpustanek 1304an eta 1349an nafar erregeari zergak bidaltzen zituzten herrien zerrendan zegoela dio^[7]. Erdi Aroaren amaierarako, Eugène Goienetxeren esanetan, Bidaxune inguruko zenbait parrokia agaramontarren eskuetan zeuden baina Akamarreren egoera «anbiguoa» zen^[8].

Antzinako Erregimenean egoera ez zen argiagoa izan: Akamarren zuzenbide zibilaren arloan gaskoi ohitura zen nagusi^[9] eta baita zerga arloan ere^[10]. Hala ere, politikoki, Agaramonteko dukerrian zegoen eta Gixune ordezkatu zuen Akamarreko seneskalerri txikiaren hiriburu moduan. Zalantza barik gaskoiak ziren Lèren eta Sent Pèr de Lèren egoera politiko berean zegoen.

1943an, Philippe Veyrinen Les basques de Labourd, de Soule et de Basse-Navarre libururako M. Haulouk egindako mapan, Akamarre Gaskoinian zegoen^[11].

Biduzeren ezkerraldean dagoen Ferrerie (baita Herrerie edo Ferrière ere) auzoren egoera bereziagoa da: Akamarre parrokiakoa zen arren ez zen Agaramonteko dukerrikoa baizik eta Nafarroako Erresumakoa^[12]. XVIII. mendean, Etxe Handia edo « la Grand'Maison » izeneko eraikina seneskalerriaren egoitza zegoen^[13][14]. Anne Zinken ustetan, Akamarrekoarena ez bezalakoa ez den seneskalerri baten egoitza izan zen, Ferrerie auzoa eta agaramontarren eskuetan zeuden nafar udalerriak barnean zituena^[10].

Edonola ere, egun, Akamarre Bidaxuneko kantonamenduaren barneko udalerria da eta Euskaltzaindiaren esanetan baxenafar udalerria da^[15].

2021eko urtarrilaren 1a urteko erroldaren arabera 1013 biztanle zituen Akamarrek.^[16]

Ekonomia jarduera nagusia nekazaritza eta abeltzaintzan oinarritua da. Udalerria Ossau-Irati Jatorrizko Izendapenaren barnean dago.

Herrian altzarigintzan aritutako zenbait enpresa daude, horietatik zortzik Chaisiers de Came izeneko elkartea sortu zuten.

Hizkuntza nagusiak frantsesa eta gaskoia dira. Udalerriak bi lehen mailako eskola ditu: publikoa^[17] eta pribatua.

•  
  Herriko etxea
•  
  Eliza
•  
  Sarbideko errebidea
•  
  Biduzeko ibai-portua

1. ↑ /akamáʁ^è/ ahoskatua (laguntza)
   Azentua: zorrotza hirugarren silaban eta kamutsa azken silaban
2. ↑ /akʰamáʁ^è/ ahoskatua (laguntza)
   Azentua: zorrotza bigarren silaban

• Agaramont
• Nafarroa Beherea

• Akamarreko Udalako webgune ofiziala^{[Betiko hautsitako esteka]}