Gaston Waringhien

Kiam temas pri libro, kiu tiom alproksimiĝas al perfekteco, oni hezitas direkti atenton al makuletoj. Tamen ŝajnas, ke la enkonduko de nova vorto “orgojlo” (ne trovebla en PV) ne plivalorigus la lingvon por provizi alternativon al vortoj jam ekzistantaj, kaj certe ne por aldoni belecon. Krom tio, oni ne rajtas uzi “mis” kun la signifo “mal”, do la vorto “misspritulo” (451) ŝajnas ne defendebla. Por traduki F. probité ; A. probity, la tradukinto elektas fari novan vorton (ankaŭ ne troveblan en P.V.) probeco. Ĉu honesteco aŭ rekteco ne sufiĉus ? Nur unu preseraro evidentiĝas —“relikata” anstataŭ delikata (236). Mankas la vorto paroli el frazo 494.

etendiĝas dum la tuta XVI-a, tiel preparante la terenon por la Ora Epoko de la literaturo en Francujo en la XVII-a jarcento. Elstaras inter la poetoj de tiu periodo Marot, Sceve, Labé, Ronsard, du Bellay kaj aliaj, ĉi lastaj grupigitaj de Waringhien kiel «la epigonoj». El ili ĉiuj, Waringhien prezentas, france kaj esperante, la plej signifajn: Du Bellay kaj Ronsard, kune kun versoj de francaj reĝoj kaj altranguloj («Princaj Distroj»), kaj versoj de la t. n. epigonoj. Fronte al fronte aperas la franca originalo kaj la traduko de Waringhien. Abundaj notoj klarigas historiajn, ortografiajn kaj lingvajn punktojn. Mallonga kaj trafa «Enkonduko» situas la leganton antaŭ la ĝenerala panoramo de la epoko; etaj biografioj de du Bellay kaj Ronsard (la plej grava el ili ĉiuj), kaj komentoj pri ilia literatura signifo kaj valoro en la franca Parnaso, helpas la leganton por pli profunde veni al la kono de la tiutempa poezio. La traduko de Waringhien sin adaptas kvazaŭ ganto al la verkoj de la francaj renesancaj poetoj, multfoje verso al verso, kelkfoje vorto al vorto. Kaj la sentoj de la poeto - amo, tenereco, nostalgio, ironio— respeguliĝas fidele, ĝis plej eta nuanco. Kelkaj el tiuj versoj («Quand vous serez bien vieille...», «Comme on voit sur la branche...«), ĉirkaŭiris la mondon en studentaj antologioj, kaj estas nun vera ĝuo ilin retrovi en esperanto, kun ilia tuta brilo, koloro, movo kaj vivo. Kaj tiun

La unua kaj pli elstara parto de la verko estas profunda analizo de ekzeezisto kiu, per vasta erudicio, klopoas prilumi la instinktan fundamenton de la homo por montri al ni, kiel kaj kial fontas la religia sento el regionoj de nia naturo apenaŭ konataj. En la ĉapitroj Pilgrimo al la fontoj, La magio hodiaŭ kaj hieraŭ, Iliaj bestaj mostoj, Tabuoj, s-ro Waringhien studas la praajn fortojn, kiuj ankoraŭ regas mistere nian koron kaj ŝancelas nian racion. Tuj poste, la aŭtoro faras sisteman kaj metoda analizon de la kristanismo, de la Biblio, de la figuro de Jesuo, de diversaj aspektoj de la liturgio, de Sankta Maria kaj ties kulto... kaj finas, kvazaŭ resume kaj konklude, per la superbaj ĉapitroj La veto (aludo al la fama argumento de Pascal) kaj Pensoj el hospitalo. S-ro Waringhien estas liberpensulo, kaj la religion li ekzamenas kaj malmuntas de sia persona vidpunkto. Sed li mem avertas jam en la antaŭparolo: “Al tiuj el miaj legantoj, kiuj apartenas al unu el la diversaj eklezioj, mi ne faros la ofendon supozi, ke miaj simplaj opinioj povus naski ĉe ili dubojn; sed mi tre bedaŭrus, se ili vidus en tiuj eseoj atakon kontraŭ la religio, kiun ili amas kaj praktikas. Verdire tiun parton de la libro ne estas destinita al ili... kaj estus pli bone por ili, same kiel por mi, se ili ĝin tute ne legus". Sed estas evidente, ke la plej raciaj kaj logikaj argumentoj ne povas ŝanceli ies religian kredon: la religia sento, same kiel la sento poezia, apartenas al la instinkta strukturo de nia memo, do estas nemovebla, se oni ĝin havas. Tion agnoskas Waringhien, kiam li diras: "Mi estis naskita de katolikaj gepatroj kaj edukita en la kristana religio. Ĝis mia 17-a jaro mi penis instali min en ĝia ideologio, intimiĝi kun ĝiaj ritoj kaj dogmoj kaj konformi mian konduton al ĝiaj idealoj. Sed fine mi konstatis, ke tiuj penoj estas vanaj: absolute mankis al mi la religia instinkto..." (paĝo 10). Kaj li aldonas: “Almenaŭ... mi konservis ĉiam vivan interesiĝon pri la religioj kaj ilia historio kaj sinceran respekton por tiuj altaj inspiroj, kiuj provis alporti al la homaro, al la kompatinda homaro, iom da konsolo kaj de paco”. La libro do ne estas ia vulgara pamfleto kontraŭklerikala, sed honesta provo ekspliki per impona aparato erudicia, kiel probable kreiĝis la dogmoj, doktrinoj kaj apoteozoj de la religio. La dua parto de la libro, pli mallonga, temas pri arto: kiel la arto eble originas en la religia sento kaj en la seksa instinkto, kaj kiel en nia moderna epoko la arto, respegulante la ĥaoson de nia civilizo ŝajnas degeneri kaj steriligi ĉar, krom tio, ke ĝi rifuzas plu uzi la tradiciajn teknikojn, havas nenian signifan aŭ koheran mesaĝon por transdoni al la nunaj generacioj. Kiel enigma sfinkso, Arkitekturaj disvagaj , La nudo, La ĝardeno de Francujo, Olda, Pentrinda Nederlando kaj Kien la arto ? estas la diversaj eroj, ĉarmaj kaj pensigaj, de eseo pri la origino, disvolvo kaj tendencoj de la arto. Sed en ĉi tiu trezora libro, alian gravan aspekton la recenzistoj neklarigeble preteris. Mi aludas ties poezian enhavon. Por la amantoj de poezio, Ni kaj Ĝi konsistigas veran regalon, specon de internacia antologio. La traduka virtuozeco de s-ro Waringhien garnas la libron per brilaj versioj de pecoj de Karlo Péguy, Alfredo de Musset, Baudelaire, Paulo Claudel, Goethe, A. de Vigny, Oscar Wilde, Leconte de Lisle, Teofilo Gautier, J. M. de Heredia, Vergilio, Lukrecio, Verlaine, Leonido el Tarento, Omar Ĥajjam, Viktoro Hugo, Petro de Ronsardo, Paulo Valéry, Heziodo, Joakimo du Bellay, Kristoforo Plantin, Gerardo de Nerval, Apollinaire... Superfluas paroli pri la lingva majstreco de s-ro Waringhien, Prezidanto de la Akademio de Esperanto. Ni kaj Ĝi denove konfirmas lin kiel unuarangan stiliston, gramatikiston kaj tradukiston. Notindas lia uzo de "l'o ”, kiu egalas al la neŭtra artikolo hispana “lo”; por ekzemplo, "l'o dia: lo divino"; kaj eble pro influo de la franca, s-ro Waringhien uzas tro larĝe tiu(j) en okazoj kie, almenaŭ por eviti monotonecon, taŭgus la artikolo, aŭ tia(j), aŭ, en pli precizaj kazoj, ĉi tiu(j).

nomi luksa eldono. Tia ĝi tute ne estas. Komparu nur ekz. kun la Nord-Eŭropaj Esperantaj eldonaĵoj. Teknike ĝi estas eĉ malbona; ĉar post legado oni certe perdis la kovrilon. Sed jes la eldono plaĉas; bona papero kaj klara litero. La foto pri la verkinto estas de la studio Lorelle el Parizo. Laŭ mi ĝi (mi ne diras li!) estas malbela. Eble pro la fakto ke ĝi estas studo kaj eble volas havi signifon. La tuta supra duono montras la frunton (kun kelkaj haroj!). La aliaj partoj de la kapo sur la malsupra duono. Sed plej gravas la enhavo de la libro. Tiu estas absolute rimarkinda. Waringhien estas certe multflanka talentulo. Do ankaŭ varia enhavo. Ne ke ĉiuj eseoj estas egalvoraj. Tute ne. ekz. inter la eseoj kiuj vekas la ridemon mi ne tiom ŝatis „Unu horo kun la Piratoj" kaj certe ne la „Kontribuo Modesta pri la Ŝercologo" kiu estas laŭ mi malsukcesinta, kiom la „Demopo de la preseraroj" kiu estas vere bonege skribita. En la dua parto la „Esperantistaj Siluetoj" estas kun vervo priskribitaj kaj tiuj eseoj estas tre rekreaj. Eĉ kortuŝa estas tiu pri Helmi Dresen. La eseo pri Eŭgeno Lanti montras en kiu grado Esperanto povas plenigi, eĉ posedi la animon de iu homo kaj kiom da ideologia valoro kuŝas en Espero. Tiun ĉiuj Esperantistoj devus legi. Legu kaj debatu dum grupkunvenoj ! Same absolute ĉiuj samideanoj devus legi la eseon „Esperanto kaj la kompara Literaturo". Ĝi pritraktas eldiron de la fama Franca filologo Antoine Meilleit (tiel) rilate la naivecon de esperantistoj kiuj volas traduki elstarajn verkojn de la literaturo. Kiu el ni kapablus bone kaj klare kaj komplete kontraŭargumenti ? En tiu eseo li trovas la ĝustan respondon, objektivan, adekvatan. Mi ne volas priparoli tie-ĉi ĉiujn dudek eseojn. Mi ankaù ne volas priparoli la lingvon. Ne mi (kiu ?) devas dikti al Waringhien iun lecionon. La libro estas certe ne por komencantoj. Sed jes ĝi estas libro kiu pruvas ke valoras lapenon finlerni Esperanton. Tia libro estas unu de la rekompencoj post la penado el la studado pri nia lingvo. Mi fine aldonu ke en estas 12 paĝa glosareto pri teknikaj vortoj, propraj nomoj ktp. kaj ke estas ankoraŭ kelkaj preseraroj krom tiuj de la postĝustiga listo; ekz. p. 104 linio 20 kaj p. 108 linio 21.