Тузла (горад)

Горад Тузла басн.: і харв.: Tuzla, сербск.: Тузла Герб Сцяг Краіна  Боснія і Герцагавіна Супольнасць БіГ Федэрацыя Босніі і Герцагавіны Кантон Тузланскі Абшчына Тузла Каардынаты 44°32′17″ пн. ш. 18°40′34″ у. д.HGЯO Мэр Ясмін Імамавіч (Сацыял-дэмакратычная партыя Босніі і Герцагавіны) Першая згадка 950 год Ранейшыя назвы Салі Плошча 302.35 (горад) км² Вышыня цэнтра 245 м і 225 м Тып клімату умерана-кантынентальны Насельніцтва 83 770 (горад) чалавек (1991) Шчыльнасць 54 чал./км² Агламерацыя 131 318 чалавек Нацыянальны склад баснійцы, сербы, харваты Часавы пояс UTC+1, летам UTC+2 Тэлефонны код (+387) 35 Паштовы індэкс 75 000 Афіцыйны сайт tuzla.ba (басн.) Тузла на карце Босніі і Герцагавіны

Медыяфайлы на Вікісховішчы

Ту́зла (басн.: і харв.: Tuzla, сербск.: Тузла) — горад, цэнтр Тузланскага кантона ў Босніі і Герцагавіне. Паводле даных перапісу 1991 года, горад насяляе 83 770 жыхароў, а абшчыну ў цэлым — 131 318. У 2006 годзе, пасля прытоку бежанцаў, паводле ацэнак, у абшчыне пражывае 174 558^[1] жыхароў. Тузла — трэці па велічыні горад у краіне пасля Сараева і Баня-Лукі. Першая згадка горада адносіцца да 950 года пад назвай Солі. Сучасная назва азначае тое ж самае, але запазычана з турэцкай мовы. У 1510 годзе горад быў турэцкім гарнізонам, у XIX стагоддзі перайшоў пад уладу Аўстра-Венгрыі, а ў 1918 годзе — уключаны ў склад Каралеўства сербаў харватаў і славенцаў^[2].

Тузла размешчана ў паўночна-ўсходняй частцы Босніі. Плошча абшчыны складае 302 км². Вышыня над узроўнем мора — 231 метр. На паўночным захадзе акружана горным ланцугом Маевіца, (сербахарв.: Majevica, Мајевица), на паўднёвым захадзе — горамі Озран, Коньюх і Яварнік. Стаіць на рацэ Яла (сербахарв.: Jala, Јала). Клімат умерана-кантынентальны. Вакол Тузлы знаходзяцца багатыя паклады вуглю. Па ўсім горадзе працуюць 6 вуглездабыўных шахт. Большая частка вуглю, які здабываецца ў вобласці, адпраўляецца на Тузланскую электрастанцыю (сербахарв.: Termoelektrane Tuzla), найбуйнейшую ў Босніі і Герцагавіне.

Мяжуе з абшчынамі Срэбранік і Лопарэ — на поўначы і паўночным усходзе, Калесіяй — на паўднёвым усходзе, Жывініцай — на поўдні і з абшчынай Лукавац — на захадзе.

Тузла — адно з найстарэйшых паселішчаў у Еўропе. Першыя сляды чалавечай дзейна��ці на тэрыторыі сучаснай Тузлы ўзыходзяць да перыяду неаліту. Археолагі выявілі мноства рэштак, якія сведчаць пра багатую матэрыяльную культуру старажытных жыхароў гэтай вобласці. Была знойдзена вялікая колькасць гліняных пасудзін з рознымі арнаментамі, а таксама керамічныя вырабы, каменныя нажы, сякеры, скрабкі і іншыя рэчы, якія выкарыстоўваў чалавек у той час. Гэтыя знаходкі пацвердзілі, што раён горада Тузла быў заселены пачынаючы з эпохі неаліту.

У 1640 годзе горад увайшоў у склад Асманскай імперыі, стаўшы адным з галоўных цэнтраў здабывання солі. Першы захаваны дагэтуль дакумент, які пацвярджае працу саляных шахт датуецца 1548 годам. Эканамічнае развіццё горада пачалося ў XVII стагоддзі, калі ён стаў важным цэнтрам рамёстваў і адміністрацыйным цэнтрам санджака Зворнік. Сярод мноства будынкаў, пабудаваных у часы асманскага панавання, самым каштоўным лічыцца мячэць Туралібег, пабудаваная ў XVI стагоддзі.

21—28 снежня 1920 года ў сяле Хусіна непадалёк ад горада адбылося шахцёрскае паўстанне — адно з найважнейшых выступленняў пралетарыята Босніі і Герцагавіны.

2 кастрычніка 1943 года партызанскія ўзброеныя фарміраванні Народна-вызваленчай арміі Югаславіі вызвалілі Тузлу ад улады ўсташаў і нямецкай акупацыі ў цэлым.

Тузла — адзіны горад у Босніі і Герцагавіне, у якім на выбарах у 1991 годзе не перамаглі нацыяналістычныя партыі. Хоць у цэлым на тых выбарах у Босніі і Герцагавіны атрымаў перамогу нацыяналістычны блок, атрымаўшы 68 % галасоў. У перыяд баснійскай вайны 1992—1995 гадоў Тузла была найбольш абароненым горадам у Рэспубліцы Боснія і Герцагавіны, нягледзячы на спробы сербаў узяць горад пад свой кантроль.

17 ліпеня 1998 года УВКБ ААН Тузла абвешчана адкрытым горадам.

У пачатку лютага 2014 г. у горадзе пачаліся мітынгі^[3]. Прычынай абурэнняў стала закрыццё буйных фабрыкаў і фірмаў. Аднак, ужо неўзабаве мітынгі перараслі ў масавыя беспарадкі. У выніку былі арыштаваны 24 дэманстранты, а 17 паліцэйскіх былі паранены^[4]. На наступны дзень беспарадкі перараслі ў сутыкненні з паліцыяй. 7 лютага дэманстранты прарваліся да будынка адміністрацыі горада і падпалілі яго. Пасля гэтага пратэстуючыя прарваліся да будынка суда горада. Аднак праз некаторы час паліцэйскія перайшлі на бок дэманстрантаў. Паводле паведамленняў СМІ ў гэты дзень страты сярод паліцэйскіх склалі да 100 чалавек^[5].

Тузла — адзін з найбуйнейшых, пасля Сараева і Баня-Лукі прамысловых цэнтраў Босніі і Герцагавіны. У абшчыне знаходзіцца шмат заводаў хімічнай прамысловасці, прадуктаў харчавання, напояў і цяжкай індустрыі. Даваенны эканамічны лад у раёне Тузлы характарызаваўс імклівым развіццём цяжкай прамысловасці і энергетыкі, як дамінуючых галін эканомікі.

Сёння горад Тузла з'яўляецца адміністрацыйным, культурным, эканамічным і адукацыйным цэнтрам Тузланскага кантона. Прыродныя рэсурсы і вялікія паклады мінеральнай і энергетычнай сыравіны былі і ёсць вырашальным фактарам эканамічнага развіцця ў гэтай вобласці.

У 2009 годзе, паводле ацэнак, абшчыну насяляла 131 640 чалавек^[6]. Заўвага: У перапісах 1971 і 1981 гадоў у склад абшчыны таксама ўваходзілі населеныя пункты: Црно-Блата, Долаві, Крыжані, Марына-Глава, Сланавічы і Соліна. Гэтыя вёскі пад час перапісу 1991 гады былі ўключаны ў склад іншых абшчын.

Сярэднегадавая тэмпература за апошнія паўстагоддзі складае 10 °C. Самым халодным месяцам з'яўляецца студзень з сярэдняй тэмпературай 0,6 °C, а самым цёплым — ліпень, сярэдняя тэмпература якога 19,4 °C. Самая высокая тэмпература ў 38,4 °C была зафіксавана ў жніўні 1971 года, а самая нізкая — −25,8 °C у студзені 1963 года. Колькасць дажджлівых дзён у годзе складае 135, з ліўнем — 19, з маланкай — 37, з смугой — 68, са снегам і інеем — 62. Максімальная вышыня снежнага покрыва — 97 сантыметраў, была вымерана ў лютым 1984 года.

• Лепа Брэна

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Тузла (горад)