Guardamar del Segura

Guardamar del Segura
Alministración
País	España
Autonomía	Comunidá Valenciana
Provincia	provincia d'Alacant
Comarques	Vega Baja (es)
Tipu d'entidá	conceyu d'España
Alcaldesa de Guardamar del Segura (es)	Carmen Verdú García (es)
Nome oficial	Guardamar del Segura (ca)[1]
Códigu postal	03140 y 03149
Xeografía
Coordenaes	38°05′23″N 0°39′18″W / 38.089722222222°N 0.655°O / 38.089722222222; -0.655
Guardamar del Segura Guardamar del Segura (España)
Superficie	35.58 km²
Altitú	25 m
Llenda con	Elx, Rojales (es) , San Fulgencio (es) y Torrevieja
Demografía
Población	17 328 hab. (2023) - 7492 homes (2019) - 7856 muyeres (2019)
Porcentaxe	100% de Vega Baja (es)
Densidá	487,02 hab/km²
Más información
Estaya horaria	UTC+01:00
guardamardelsegura.es

Guardamar del Segura, tamién conocida a cencielles como Guardamar,^[2] ye una ciudá y conceyu costeru de la provincia d'Alicante, na Comunidá Valenciana, España. Asitiáu na mariña sureste de la provincia, forma parte de la comarca de la Vega Baxa del Segura. Cuenta con 15 589 habitantes (INE 2015).

Nel so términu municipal atópase la desaguada del ríu Segura; la llocalidá ye tamién conocida pola so pinar, llantáu a principios del sieglu XX pa frenar la meyora de les dunes móviles mariñes, qu'hasta esi momentu invadíen los campos de cultivo aledaños.

El cascu urbanu de Guardamar atopar a dos quilómetros al sur del ríu Segura, que desagua nel Mediterraneu nel so términu municipal. Oficial y tradicionalmente formó siempres parte de la contorna de la Vega Baxa del Segura. Fálase daqué de valencianu con en Barbarroja (Orihuela)

El so términu municipal cuenta con 11 km de mariña, nel que s'atopen de norte a sur:

• Sablera Tossals: asitiada al sur de la llende con Elx y separada del restu del términu pola desaguada del Segura, ye d'esfrute nudista. Cuenta con 500 m de llargor y 50 d'anchor de sable.
• Sablera Vivers
• Sablera Babilonia: Accesu senciellu a cuerpu. Dispón de servicios d'arriendu d'hamaques y sombrielles.
• Sablera Centro: Cuenta col distintivu de bandera azul dende 1987. Cuenta con 2600 m de llargu.
• Sablera de La Roqueta: Cuenta col distintivu de bandera azul dende 1987. Cuenta con 1180 m de llargu.
• Sablera del Moncayo: Cuenta col distintivu de bandera azul. Cuenta con 1460 m de llargu.
• Sablera Camp: Cuenta con 1200m de llargor.
• Sablera de les Ortigues: sigue pel sur col términu municipal de Torrevieja.^[3]

Esti espaciu forestal tien 800 hectárees d'estensión y nel so orixe foi un conxuntu de dunes de sable móviles, que fueron afitaes al traviés del plantíu de diverses especies vexetales como agaves, pinos, palmeres, cipreses o ocalitos.

Na zona siempres esistiera un trupu pinar, pero nel sieglu XVIII foi baltáu pa construyir barcos de guerra^[4] ensin ser nunca repoblada. La desertificación consecuente torga afitar los sedimentos del ríu Segura y l'arena proveniente del mar, qu'arrastraos pol vientu de llevante formen dunes qu'en 1896 empiecen a invadir la parte norte del pueblu, amenaciando delles viviendes y parte de la güerta.

El 2 d'avientu de 1897 aprobar por Real Orde'l Proyeutu de Defensa y Repoblación de les Dunes de Guardamar (enllaz rotu disponible n'Internet Archive; ver l'historial y la última versión).. L'inxenieru de montes Francisco Mira y Botella enceta la xera d'afitar les dunes, utilizando'l llamáu métodu Bremontier. Empieza per llantar llinies de barrón y xuncos, protexendo l'espaciu con balses de pinu carrasco, hasta formar empalizadas de 80 cm d'altu. A midida que les sables dir soterrando, llántase una nueva serie, hasta que se forma una contraduna de 4 metros d'altu. Entós sustitúyese los cañizos por agaves, que van creciendo al son de la duna, y vanse llantando les aguaes. Con ello llógrase detener l'arena proveniente del mar.^[5]

Una vegada llográu esto, tien de repoblar les dunes ente Elx y Guardamar. Nel procesu repuéblense 700 hectárees con 600.000 pinos (principalmente pinu carrasco), 40.000 palmeres y 5.000 ocalitos. De les especies herbales, llántense yerba moro, esparceta y pegamoscas, siendo esta postrera la qu'apurrió meyores resultaos. Construyéronse 8 km de caminos, 14 km de contradunas, 3 viveros, 3 cases forestales, y almacenes. En toos estos trabayos invirtiéronse 647.000 pesetes, cantidá que l'inxenieru creyó inferior al valor de los edificios y tierres que se salvaron.^[6]

El procesu ye visitáu pol Direutor Xeneral d'Agricultura, Mines y Montes en 1911 y por Alfonsu XIII en 1923, lo que contribúi a sopelexar l'ésitu de la intervención.^[6] En 1929 rematar el procesu dando llugar a l'actual masa forestal consolidada al llau del mar. Esta pinada, estremada anguaño en dos parques denominaos Parque d'Alfonsu XIII y Parque Reina Sofía, estender ente'l centru de la ciudá y les sableres de Babilonia y de los Viveros.

Unu de los legaos del procesu a la villa ye la fiesta del árbol na que se realicen plantíos na pinada dende 1902. Orixinariamente acutada a escolares supervisaos pol maestru del pueblu, pervive anguaño col respaldu del conceyu de Guardamar. Celébrase'l 31 de xineru de cada añu^[7]

Nel términu municipal de Guardamar del Segura atópense dellos restos arqueolóxicos de la Prehistoria y Historia Antigua, como un xacimientu feniciu del s. VIII e.C. y otru íberu onde s'afayó la Dama de Guardamar.

Posiblemente'l nome de Guardamar en dómina árabe yera Almodóvar, siendo los andalusíes quien fortificaron la población y fundaron, nel añu 944, una rábita califal que ye considerada una de les más antigües d'España.

Darréu, escontra 1244 Alfonsu X el Sabiu reconquistó la zona pa la Corona de Castiella, calteniendo a la población musulmana. Sicasí, una sulevación xeneral mudéxar nel reinu de Murcia nel 1264 tuvo como represalia la espulsión de los musulmanes de la población. Unos años dempués, escontra 1277, Alfonsu X fundó la villa cristiana de Guardamar al altor del actual castiellu. El rei crear como conceyu independiente coles mesmes lleis de gobiernu que la ciudá d'Alicante (el Fueru d'Alicante). Darréu, en 1296 el rei Xaime II d'Aragón ocupó militarmente la provincia d'Alicante, y a partir de 1304, pola Sentencia arbitral de Torrellas, pasó definitivamente a la Corona d'Aragón dientro del reinu de Valencia entamada políticamente dientro de la Gobernación d'Orihuela. En Guardamar caltúvose la llexislación anterior y los privilexos de la Villa de Guardamar. Amás, el conceyu llogró'l rangu de Villa Real, esto ye, yera propiedá direuta del rei, y taba fuera del réxime de señoríu aristocráticu, polo que tenía representación direuta nes Cortes dientro del Brazu Real.

Nuna incursión efectuada polos granadinos al mandu de Rebdán o Redwan (fundador de la cercana población de Redován) en 1331, que'l so oxetivu consistía n'atacar Orihuela, la población foi escalada y prindaos 1.200 cautivos. Darréu (1358-1359), mientres la Guerra de los Dos Pedros ente Castiella y Aragón, el castiellu foi amburáu. En castigu pol so débil oposición a les tropes castellanes, Pedro'l Ceremoniosu suprimió-y al conceyu la so condición de Villa Real y la so autonomía, pasando a ser dende aquel momentu una aldea d'Orihuela. Toes estes circunstancies creaben dificultaes pa caltener una población estable a lo llargo del sieglu XIV. Los habitantes del Guardamar medieval dedicábense principalmente a la pesca, la esplotación del sal, y en menor midida a l'agricultura, ente que la ganadería, más importante, taba en manes de ganaderos oriolanos. Esistía tamién una población flotante de contrabandistes, foraxíos y corsarios, que s'aprovechaben de la situación marxinal de la villa.

Esta situación empezó a camudar cuando en 1400 Martín l'Humanu concediólu Carta Puebla la cual, xunida al aumentu del terrén cultivable dexó una crecedera importante de la población. En 1558, pa defender la villa de los ataques berberiscos reforzóse la muralla; en 1692, tres númberos pleitos con Orihuela y el pagu d'una cuantiosa suma, Carlos II rehabilitó al conceyu'l títulu de Villa Real. Mientres la Guerra de Socesión sofitó a Felipe V de Borbón, polo que sufrió l'ataque y el saquéu de los austracistes.

El sieglu XVIII foi, como'l restu de la contorna, un sieglu de crecedera basada na agricultura. El cardenal Belluga mercó 13.000 atahúlles del términu de Guardamar pal so proyeutu de les Pías Fundaciones; nel 1770 segregóse del términu guardamarenco el llugar de Rojales pa constituyise en conceyu independiente.

A empiezos del sieglu XIX un pequeñu grupu de lliberales al mandu de los hermanos Bazán desembarcó y ocupó la villa, proclamando la Constitución de 1812 cola esperanza atayada de que tola Vega Baxa alzar contra Fernandu VII.

En 1829 un importante terremotu causó numberosos muertos, dexó ensin techu a más de trés mil persones en tola contorna y destruyó la villa medieval, lo qu'obligó a la planificación d'un nuevu cascu urbanu: el nuevu Guardamar planiar con un criteriu d'urbanismu neoclásicu (cais rectes y perpendiculares empobinaes de norte a sur y tres places dispuestes simétricamente) y un diseñu de viviendes con una finalidá de prevención contra los terremotos (cases baxes con patios amplios). L'allugamientu antiguu foi usáu como cantera pa la construcción de les nueves viviendes.

A principios del sieglu XX llantóse'l pinar de Guardamar pa frenar la meyora de les dunes y volvióse a ampliar la superficie de regadío del términu. La década de los cincuenta saludó los primeres balbuceos del turismu que, col pasu de los años, convirtióse nel principal motor de crecedera urbana y demográficu de Guardamar.

Guardamar lleva presentando una fuerte crecedera demográfica dende los años ochenta, algamáu los 16.863 según el censu INE 2011. Un 40,4% de los sos habitantes ye de nacionalidá estranxera, principalmente procedentes d'otros países del continente européu.^[8]

Evolución demográfica de Guardamar del Segura[9]
	1857	1887	1900	1910	1920	1930	1940	1950	1960	1970	1981	1991	2001	2006	2011	2012
Población	2.696	2.549	2.862	2.898	3.067	4.016	4.703	4.704	4.586	4.715	5.708	7.513	9.944	14.261	16.683	17.138

Ye'l conceyu más meridional onde se fala valencianu. Esta llingua tien rangu cooficial xunto al español, nel conceyu, y ye utilizáu por tanto na alministración llocal.

Les carauterístiques del valencianu en Guardamar son les mesmes del dialeutu meridional, comunes a los pueblos asitiaos al sur de la llinia Biar-Busot. Amás, por cuenta de la so condición d'isla llingüística, la fala de Guardamar tien numberoses carauterístiques propies, especialmente nel léxicu, nes que ye patente la influencia del dialeutu murcianu, faláu nel restu de la Vega Baxa del Segura.

Al igual que n'otres zones de la Comunidá Valenciana, l'usu del valencianu foi escayendo mientres tol sieglu XX, siendo más bien amenorgáu'l so usu a empiezos del presente sieglu XXI. Les razones qu'espliquen esti procesu son de distinta índole. Per un sitiu atópense les polítiques, en concretu la prohibición del valencianu nes esferes de la vida pública mientres el llargu periodu de la dictadura. Nesti sentíu, la llegada de la democracia dexó realizar campañes y midíes de revitalización del usu del valencianu per parte de la población llocal. El sistema educativu, en manes de l'alministración autonómica valenciana, tamién contribuyó nesti sentíu integrando la enseñanza del valencianu nel currículum xeneral pa tol alumnáu.

Otra de les razones qu'acentuaron esti procesu d'abandonu del valencianu ye'l fechu de que Guardamar constitúi una islla llingüística arrodiada de poblaciones cercanes de predominiu llingüísticu castellán, de los 27 conceyos que componen la contorna de la Vega Baxa en nengún fala valencianu sacante en Guardamar; ye precisu resaltar qu'esta situación siempres tuvo una importancia llindada: A pesar de ser un nucleu valencianohablante aislláu, el pueblu de Guardamar siguió utilizando'l valencianu al marxe del aportar políticu y históricu del país, dende finales del sieglu XIII hasta hai unes poques décades; este ye un fenómenu que se repite n'otres zones de la provincia.

La razón fundamental d'esti cambéu d'enclín en favor del castellán ye'l desenvolvimientu turístico y económico de la zona, que multiplicó la población del conceyu, atrayendo dende hai más de cuarenta años a una gran población inmigrante estable y a un númberu entá mayor de braniantes procedentes d'otres partes d'España y del restu d'Europa, razón pola cual na actualidá namái'l 20% de la población fale valencianu. Toes estes razones, favorecieron que'l valencianu que se falaba en Guardamar de forma natural, yera una versión dulcificada, y llixeramente distinta del valencianu faláu n'otros llugares de la rexón. Güei cola inmersión llingüística esto tase perdiendo, y tiéndese a usar un valencianu "aprendíu", y non maternu, distintu al tradicionalmente faláu en Guardamar. Según los datos del censu d'habitantes de 1991, un 41,8% de la población de Guardamar del Segura sabía falar valencianu y namái el 20,5% de la población yera capaz de lleelo.^[10] a fecha del 2015 el valencianu ye casi residual y apenes un 15% de la población falar.

Alcaldes dende les eleiciones de 1979

Llexislatura	Nome	Partíu
1979-1983	Manuel Senent Pérez	UCD
1983-1987	Manuel Aldeguer Sánchez	PSPV-PSOE
1987-1991	Manuel Aldeguer Sánchez	PSPV-PSOE
1991-1995	Manuel Aldeguer Sánchez	PSPV-PSOE
1995-1999	Francisco García Gómez	PP
1999-2003	Francisco García Gómez	PP
2003-2007	María Elena Albentosa Rusu	PSPV-PSOE
2007-2011	María Elena Albentosa Rusu	PSPV-PSOE
2011-2015	Carmen Verdú García	PP
2015-2019	José Luis Sáez Pastor	PSPV-PSOE
2019-2023	n/d	n/d
2023-	n/d	n/d

Actual distribución del Conceyu

Partíos políticos nel Conceyu de Guardamar del Segura
Partíu políticu	Conceyales
Partit Popular de la Comunitat Valenciana (PP)	8
Partit Socialista del País Valencià-PSOE (PSPV-PSOE)	7
Esquerra Unida del País Valencià (IX)	1
Queremos Guardamar (QG)	1

El turismu ye, anguaño, el gran dinamizador de la economía llocal. Tamién tienen importancia la construcción y l'agricultura de regadío. El cultivu de la "ñora" ye tradicional y emblemáticu de Guardamar, según el del melón, el llimón y la naranxa. La pesca de langostinos y angules constituyía una actividá tradicional y artisanal anguaño práuticamente sumida y sustituyida pol cultivu en piscifactories asitiáu nel mesmu mar. En industria cabo destacar la fábrica de bateríes para automóviles de Johnson Controls-Varta (denomada Johnson Controls Autobaterías) asitiada nel norte del términu.^[11]

• Ciudá portuaria fenicia La Fonteta. Instalación fenicia asitiada na desaguada del ríu Segura, datada nos sieglos VIII al VI e.C. Tradicionalmente conocida como ciudá Alone.
• Cabezo Pequeñu del Estañu. Pequeñu nucleu cercáu del Fierro Antiguu de los sieglos VIII y VII e.C. , asitiáu na partida de la Requexada.
• Xacimientu arqueolóxicu de Cabezo Lucero. Consta de los restos d'una necrópolis y d'un pobláu de los sieglos VI a III e.C. Nesti xacimientu atopó la Dama de Guardamar.
• Rábita Califal de les Dunes de Guardamar. Xacimientu arqueolóxicu del sieglu X onde s'atopa la rábida más antigua d'España.
• Castiellu de Guardamar. La parte cimera, d'orixe árabe, foi destruyíu práuticamente na so totalidá pol terremotu de 1829. La parte inferior ye de mayor tamañu y ta arrodiada por una muralla gótica que sufrió importantes cambeos nel sieglu XVI; nesta parte inferior atopábase la villa hasta'l terremotu, qu'obligó a reconstruyila nel so allugamientu actual.

• C.E.I.P Molivent: Colexu Públicu d'Educación Infantil y Primaria.
• C.E.I.P Reis Católicos: Colexu Públicu d'Educación Infantil y Primaria.
• C.E.I.P Dama de Guardamar: Colexu Públicu d'Educación Infantil y Primaria.
• I.E.S. les Dunes: Centru d'Educación Secundaria Obligatoria y Bachilleratu.

• Muséu Arqueolóxicu Municipal: Ta asitiáu nel cascu antiguu y espón una coleición permanente de los afayos de les escavaciones que se desenvuelven na zona. Destaca especialmente la Dama de Guardamar, que'l so orixe fechar en redol al sieglu VI e.C.^[12]
• Casa Muséu Inxenieru Mira: Asitiada nel centru, anguaño ye la oficina de turismu. Foi casa del Inxenieru Mira, impulsor y padre de lo qu'anguaño ye un formosu terrén arboláu. Ye anguaño muséu con fotografíes y material utilizáu pa realizar diches fotografíes, a finales del s. XIX y principios del S. XX.

• Fiesta del árbol: Celébrase'l 31 de xineru.
• Moros y Cristianos: Los Moros y Cristianos de Guardamar celébrense los dos últimes selmanes de xunetu.^[12]
• Fiestes patronales: Celébrense'l 7 d'ochobre en conmemoración de la Virxe del Rosario.^[12]
• Selmana Santa: Ta formada poles cofradería de: la Oración del Güertu, Hermandá de la Flagelación, Ntro. Padre Jesús Nazarenu, Ntro. Padre de la Cayida, Cristu de la Bona Muerte, Ntra. Stma. Virxe de los Dolores, Santu Sepulcru, San Xuan Evanxelista, Stma. Virxe de la Soledá.

• Baloncestu:El Club Baloncesto Guardamar fúndase un 13 de mayu de 1986, anguaño ye'l club n'activu con más años ininterrumpíos en competición de la llocalidá. Empecipiar con un solu equipu que militaba en categoría senior. Entós daquella apostábense los alcuentros como llocal nel Colexu Públicu Reis Católicos. Neses feches nun esistíen categoríes inferiores nin escueles municipales deportives.
• Fútbol:El Sporting Guardamar Club de Fútbol ye anguaño l'únicu club de Guardamar del Segura.Anguaño tolos años celebra un campus, el campus Juanma Ortiz. Esti campus celebrar del 4 al 9 de xunetu.
• Tenis:El Club Tenis Guardamar naz nel añu 1998 por cuenta de la molición de dellos aficionaos por entamase y consiguir que los mozos de la llocalidá puedan competir cola llicencia federativa representando a Guardamar. Otru de los sos oxetivos foi axustar col Conceyu l'usu ventaxosu, pa tolos socios, de les instalaciones municipales una y bones el club nun dispón d'elles.

• Vicente Ramos Pérez, historiador y académicu. (1919 - 2011)
• Juanma Ortiz, futbolista profesional.
• Amparo Bonmati, modelu d'alta cordura.^[13]
• José García Campillo, futbolista profesional.
• Jorge Pérez Córdoba, powerlifter pausáu profesional campeón d'España, 650kg total raw.

• Wikimedia Commons acueye conteníu multimedia sobre Guardamar del Segura.
• Conceyu de Guardamar del Segura Archiváu 2014-12-20 en Wayback Machine
• Agrupación Musical de Guardamar del Segura
• Asociación proteutora animal Guardamar del Segura Archiváu 2018-09-01 en Wayback Machine
• Índiz Estadísticu Municipal de Guardamar del Segura. Unidá de Documentación de la Diputación d'Alicante