Dinamarca
Dinamarca[14] ye un país allugáu n'Europa septentrional. Llenda al sur con Alemaña; les sos costes ábrense al norte y al oeste sobro'l mar del Norte y al este sobro'l mar Bálticu. El país ta dixebráu de la península escandinava polos estrenchos de Skagerrak y de Kattegat.
.svg)
Historia
editar
Nel sieglu VIII, los viquingos ocuparen la península de Xutlandia, la islla de Sjælland y la parte sur de Suecia. Nel añu 810, tres de resistir los ataques de Carlomagnu, roblaron la paz y afitaron les llendes nel Elder. Nel añu 826, el rei danés Harald pautó una alianza con Lluis I el Píu. Dende entós, cola aida del misioneru Anscariu, entamaría el procesu d'evanxelización d'Escandinavia. Nel añu 985, el rei viquingu Sven ocupó Schleswig, el sur de Suecia ya Inglaterra y afitó'l poder danés nel mar del Norte.
Tres años dempués, Canutu el Grande, rei danés, proclamóse rei d'Inglaterra, conquistó Noruega y entamó la cristianización de Dinamarca. En 1042, los ingleses independizáronse de Dinamarca. La xermanización del país entamó en 1370 baxo la dominación de Valdemar IV, tres de ser invadíu el país pola Lliga Hanseática. La hexemonía del país finó en 1626, tres de ser vencida Dinamarca na guerra de los Trenta Años y aceutar delles capitulaciones nos armisticios de Lübeck (1626) y Brönsebro (1645). Nes dos caberes décades del sieglu XVIII, baxo'l mandatu de Cristian VII, el país inxertóse na Lliga de los Neutrales, y proscribióse la servidume.
En 1807, tres los bombardeos de los británicos, Dinamarca xunióse a Napoleón. La derrota d'ésti, siete años dempués, fizo que los daneses perdieren dalgunos de los sos territorios.
La primera Constitución democrática aprobóse por Federicu VII en 1849. Tamién les rexones d Schleswig y Holstein dexaron de ser daneses tres la guerra de 1864 escontra Austria y Prusia. El país caltúvose neutral mientres duró la Primer Guerra Mundial. La definición de les sos llendes entamó a concretase cola venta de les islles Vírxenes a Estaos Xuníos y cola reconocencia de la soberanía d'Islandia, en 1918. Dos años dempués foi-y devueltu el territoriu allugáu al norte de Schleswig. En 1933, Dinamarca anexonóse Groenlandia, que caltúvose como colonia danesa hasta qu'en 1953 pasó a ser parte propia del reinu danés, p'algamar la condición autonómica en 1979
En 1939, los nazis invadieron el país. Una vegada finada la guerra, la monarquía tornó col rei Cristian X y la concesión de l'autonomía a les islles Feroe. El rei morrió en 1972 y dexó d'heriede a la so fía Margarita II de Dinamarca, primer reina constitucional, darréu que, Margarita I de Dinamarca foi la so predecesora pero enxamás aportó a ser coronoada oficialmente. El país ensamó parte na Comunidá Económica Europea, per aciu d'un referendu. Dinamarca yá yera cuartel xeneral del comandu bálticu de la OTAN dende 1961. En 1988, el primer ministru Poul Schlüter tuvo de dimitir pola mor d'un conflitu al respeutu de l'armamentu nuclear de la OTAN, pero ensamó un nuevu gabinete encamentáu pola reina. Dinamarca foi'l primer país n'incluyir a les muyeres nes sos unidaes de combate.
El principal alderique nel panorama políticu danés nos últimos años, xira al rodiu de la re-estructuración económica dexisida pola CEE
Política
editar
Dende 1953, Dinamarca ye formalmente una monarquía constitucional. El rei exerz el poder executivu a traviés del gabinete qu'empobina el primer ministru. Ésti, al empar, ye responsable énte'l Parllamentu (Folketing), constituyíu por 179 representantes, ente los que se cunten dos de les islles Feroe y dos de Groenlandia. Son elixíos ca cuatru años por sufraxu proporcional. El monarca carez de poder presonal. Los xueces son nomaos por él, siempres col vistu buenu del ministru de xusticia.
Xeografía
editar
La parte continental de Dinamarca ocupa la península de Xutlandia, sobro tierres baxes, y el so permediu d'altor nun sobropasa los 30m. El puntu más altu ye'l cotaraxu de Yding, nel centru de la península, con 173m. Arriendes de la estaya peninsular, el tarrén danés ta ensamáu por un área insular, na que hai de solliñar tres grandes islles - Fionia, Sjælland y Lolland y más de 500 islles menores ya isllotes. Cásique un centenar d'ellos tan habitaos. Na islla d'Sjælland, alcuéntrase Copenhague, capital del país.
El Gudená ye'l ríu más estensu de Dinamarca, con un cursu de 158 km. Dinamarca ye un país de llagos; el d'Arreso, con un área de 41 km². El clima ye templáu y llentu la mayor parte l'añu, con temperatures que cimblen ente los 0 °C n'iviernu y los 16 °C en branu. El permediu de precipitaciones ye de 400 a 800 mm al añu.
Economía
editarPoblación
editarLos primeros poblaores de Dinamarca ya ocupaben esti territoriu fai al rodiu de 150 mil años. Nel añu 10.000 e.C. esistía una población nómada que vivía de la pesca y de la caza. Haza'l 3000 e.C. los primitivos daneses entamaron a prauticar l'agricultura. Anguaño la única minoría non danesa ye una colonia d'alemanes, que s'asitiaron al sur de la Península de Xutlandia. Una cuarta parte de la población concéntrase na capital, Copenḥague. La población de Groenlandia, islla baxo dominiu de Dinamarca, ye frutu de l'entemezu ente esquimales y daneses. La principal ciudá danesa en Groenlandia ye Godthab, importante centru pesqueru.
La población de les islles Feroe remanez de los colonos noruegos del sieglu IX y concéntrase en Thórshavn, capital de Streynoy, islla principal.
Sociedá
editarEl nivel de vida ye enforma eleváu. Dinamarca foi ún de los primeros países del mundu en poner en práutica un sistema de Seguridá Social. Según la Constitución del país: «Cualesquier persona que nun seya quien a mantenese por si mesma, o a los que dependan d'ella, daránse-yos aides públiques siempres que nun heba otra persona responsable del so mantenimientu.». El costu de la medicina ye subsidiáu pol estáu. Ésti, arriendes, ufre de baldre educación preescolar.
Demografía
editar
La mayoría de la población d'Escandinavia amiya de la población xermano-gótica qu'habitó Escandinavia dende tiempos prehistóricos. Arriendes los esquimales o inuit en Groenlandia y hay que cuntar tamién cola inmigración. D'acordies coles estadístiques oficiales, en 2003 los inmigrantes yeren un 6,2% del total de la población.
El danés fálase en tol país magar que un pequeñu grupu averáu a la llende con Alemaña fala tamién l'alemán.
Un 83% de los daneses son miembros de la ilesia del estáu, la Ilesia del Pueblu Danés (Den Danske Folkekirke), conocida tamién como Ilesia de Dinamarca, una forma de Luteranismu; el restu son principalmente católicos. Un 3% de la población ye musulmana.
La composición étnica anguaño ye la siguiente [1]:
- Europeos: 95,4% (Daneses 91,0% + otros europeos 4,4%)
- Asiáticos: 2,8% (mayoría d'iraquinos)
- Africanos: 0,4% (mayoría de somalinos)
- Americanos: 0,2% (mayoría d'Estaos Xuníos)
- Otros: 0,8%
Cultura
editar
- Wikimedia Commons tien conteníu multimedia tocante a Dinamarca.
Personaxes illustres:
Referencies
editar- ↑ URL de la referencia: http://mtcr.info/partners/. Data de consulta: 4 avientu 2017.
- ↑ URL de la referencia: https://www.interpol.int/Member-countries/World. Editorial: Interpol. Data de consulta: 7 avientu 2017.
- ↑ URL de la referencia: http://www.nuclearsuppliersgroup.org/en/participants1. Editorial: Grupu d'abastecedores nucleares. Data de consulta: 7 avientu 2017.
- ↑ URL de la referencia: http://mcce-mil.com/wp-content/uploads/glance/MCCE-AT-A-Glance-September-2017.pdf. Data de consulta: 8 avientu 2017.
- ↑ URL de la referencia: http://www.unesco.org/eri/cp/ListeMS_Indicators.asp.
- ↑ URL de la referencia: http://www.upu.int/en/the-upu/member-countries.html. Data de consulta: 4 mayu 2019.
- ↑ URL de la referencia: https://www.itu.int/online/mm/scripts/gensel8. Data de consulta: 4 mayu 2019.
- ↑ URL de la referencia: https://www.touteleurope.eu/les-pays-membres-de-l-espace-schengen.html.
- ↑ URL de la referencia: https://www.dhs.gov/visa-waiver-program-requirements. Data de consulta: 7 marzu 2020.
- ↑ URL de la referencia: https://public.wmo.int/en/members/denmark. Data de consulta: 26 mayu 2020.
- ↑ URL de la referencia: https://www.who.int/choice/demography/by_country/en/. Data de consulta: 21 xunetu 2020.
- ↑ URL de la referencia: https://www.wcoomd.org/-/media/wco/public/global/pdf/about-us/wco-members/list-of-members-with-membership-date.pdf. Data de consulta: 16 marzu 2024. Páxina: 4. Supports qualifier: data de principiu.
- ↑ URL de la referencia: https://holocaustremembrance.com/countries/denmark. Data de consulta: 17 marzu 2024. Tipo de referencia: official member page. Supports qualifier: data de principiu.
- ↑ (2010) Cartafueyos Normativos. Nomes de los países del mundu y de les sos capitales y xentilicios. Uviéu: Academia de la Llingua Asturiana. ISBN 978-84-8168-500-8.