Linguistik

Linguischdig odr Schprochwisseschafde isch s wisseschafdlige Schdudiere vu de menschlige Schproch.^[1][2][3][4]

D Linguischdig kaa mer i drei grobi Kadegorie iideile: s Studiere vu de Form, vu de Bedeutig un vu Schproch im e Zammehang.

Zerschtmols het’s s Schdudiere vu de Schproch ihre Form un Schdrugdure, gnennt Grammadig. Mit Grammadig meint mer s gsamdi mentali Sischdem, wo mit de Schdrugdur vu de Schprooch z duu het. Sel isch es Sischdem, wo de Mensche d Möglichkit git, e schproochlichi Noochricht z formuliere un wiider z entschlüssle. Uffdeilt wird d Grammadig vilmool in selle Kadegorie:

• D Sindax luegt de Satzbau aa, also wii vu de Wörder zmol no e Satz macht git.
• D Morfologii, wo erforsche duud wii e Schproch si einzelni Wörder zamme stelle duud.
• D Fonologii, wo aaluegt wie die Töne in ere Schprooch e Sischteem bilde.
• D Fonedig isch e Deil vu de Linguischdig wo d fisikalische Eigeschafde vu de Töne, wii mer selle Töne mit usere Schprochorgane iberhaupt mache kinne, un de Art wii selle waargnomme werre aagluegt. Fonedig isch we mer s streng aluegt nit mit de Schdrugdur z schaffe, obmols mer s no oft do dezu zält wils recht eng mit de Fonologii zum duu het.

S schdudiere vu de Bedeudig vu de verschiidini Deile vure Schprooch dät mer klassisch iideile in d Semandig un in d Pragmadig.

• D Semandig luegt d Bedüdig vo Wörder un Sätz aa un wie selli interpretiert werde.
• D Pragmadig erforscht, wii d Bedüdig nit nur direkt vu de Wörder un Sätz kuunt, sondern wii sel au kaa vu m Zammehang abhängig sii un wii de Disgurs d Bedüdig vu Wörder un Sätz kaa ändere.

S isch wichdig, ass mer amerge duud, ass durch de Iifluss vu de moderne Kognizionswisseschafde sel Unterschiid in de moderne Linguischdig nimme unbedingt vu de Meerhit grad so gmacht git. Vilmols meine Forscher, mer kaa d Semandig un d Pragmadig eigentlich nit ussenand aaluege, un eso benütze si als entweder de Begriff „Bedüdig“ oder „Semandig“ für de ganze Bereich zamme.

Im wietere Sinn gits au no:

• d Evoluzionärlinguischdig, wo versuecht d Entschdeig und Entwigglig vu Schproch z verkläre.
• d Hischdorischi Linguischdig, wo d Veränderig vo Schproche erforscht und versuecht, süsdemadisch z verkläre.
• d Soziolinguischdig, wo aaluege wii Schproch un der ihre Variande mit de Gsellschaft un soziale Strugdure zamme hinge.
• d Psücholinguischdig, wo d Funktion un Arbitswisse vu Schproch im Geischd erforsche.
• d Neurolinguischdig, wo sich mit de Strugdure im Gehirn beschaftige wo für d Schproch zuschdändig sinn.
• dr Sprocherwerb, wo erforsche, wie Kinder un Erwaggsini lehre rede.
• d Diskurs-Anaalüsis, wo d Schdrugdur vu längere Tegschde odr Unterhaldige aalueget.
• d Interlinguischdig, wo d internazionale Kommunikazion zwöschät Lüt vu verschidena Nazionaliteete erforschet.

Obmols Linguischdig s wisseschafdlige Schdudiere vu Schproch isch hets no e paarne anderi Diszipline wo mit de Linguischdig öppis z tue händ.

Semioodig als es Bispiil, isch s generelle Schdudiere vu Simbole – obs no in Schprachene isch odr nit isch strittig.

Lidderadurdeorediger schdudiere d liderararische Aawendig vure na Schproch.

Zumol wird d Linguischdig vu vielne andere Wüsseschaftsbereich informiert; wie Psüchologii, Schproochpadologii, Informadig, Kompiuderwisseschafde, Filosofii, Biologii, Menschlige Anadomii, Neurowisseschafde, Soziologii, Antropologii un Akuschdig.

1. ↑ Victoria Fromkin, Bruce Hayes; Susan Curtiss, Anna Szabolcsi, Tim Stowell, Donca Steriade: Linguistics: An Introduction to Linguistic Theory. Oxford: Blackwell 2000, ISBN 0631197117
2. ↑ André Martinet: Elements of General Linguistics, Tr. Elisabeth Palmer (Studies in General Linguistics, vol. i.), London: Faber 1960
3. ↑ Michael A. K. Halliday, Jonathan Webster: On Language and Linguistics. Continuum International Publishing Group 2006, ISBN 0826488242
4. ↑ Joseph Greenberg: Linguistics and ethnology. In: Southwestern Journal of Anthropology. 4, 1948, S. 140–47